Erazm z Rotterdamu

Erazm z Rotterdamu
Ilustracja
Erazm z Rotterdamu na obrazie Hansa Holbeina młodszego
Imię i nazwisko

Gerrit Gerritszoon

Data i miejsce urodzenia

27 lub 28 października 1467
Rotterdam

Data i miejsce śmierci

12 lipca 1536
Bazylea

Ważne dzieła

Erazm z Rotterdamu (łac. Desiderius Erasmus Roterodamus, właściwie Geert Geerts [Gerhard Gerhardson]. Urodził się w Rotterdamie. Data jego urodzenia nie jest dokładnie znana, niektóre źródła podają 28 października 1466 roku, inne 1467 roku. Zmarł 12 lipca 1536[1][2][3] w Bazylei) – niderlandzki filolog, filozof, pedagog, jeden z czołowych humanistów renesansu (książę humanistów), propagator kultury antycznej, pisarz, myśliciel chrześcijański, katolicki duchowny (oskarżony o herezję). Głosił, że człowiek z natury jest dobry, zło zaś pochodzi z niewiedzy[4].

Życiorys

Urodzony w Rotterdamie, w ówczesnym hrabstwie Holandia. Był nieślubnym synem Rogera Gerarda, który później został katolickim kapłanem i Margaret, córki lekarza z Zevembergu. Wcześnie osierocony, w 1487 wstąpił do klasztoru augustianów, gdzie przebywał pięć lat. W 1492 przyjął święcenia kapłańskie. Następnie za pozwoleniem władz duchownych opuścił klasztor i został sekretarzem biskupa Henryka von Bergen w Cambrai. W 1495 wyjechał do Paryża, później do Anglii, gdzie zawarł przyjaźń z Tomaszem Morusem oraz interpretatorem Biblii, Johnem Coletem. W 1506 uzyskał doktorat z teologii w Turynie.

Erazm nie sprawował swego kapłańskiego urzędu, wcześnie zrzucił szaty zakonne i kapłańskie. Dopiero 24 lata po tym fakcie wniósł prośbę o papieską dyspensę[5].

Korespondował m.in. z Caritas Pirckheimer[6]. Do ścisłej grupy polskich ,,erazmian" zalicza się przede wszystkim biskupa Piotra Tomickiego, kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego, prymasa Andrzeja Krzyckiego, poetę Jana Dantyszka oraz członków rodziny Łaskich, na czele z reformatorem Janem i dyplomatą Hieronimem[7].

Twórczość

W swoich dziełach krytykował przywary społeczne, takie jak przekupstwo, hipokryzja, rozwiązłe obyczaje kleru. Najsławniejsza jego rozprawa Pochwała głupoty jest satyrą na ówczesne społeczeństwo. Był twórcą irenizmu. Jako przeciwnik scholastyki, krytykował ją za odejście od ewangelicznej prostoty i sprowadzenie orędzia Chrystusa do akademickich dysput. W 1516 roku opracował pierwsze greckie wydanie Nowego Testamentu (Novum Instrumentum omne). Namawiał, aby Pismo Święte było czytane przez osoby świeckie w języku narodowym. Opublikował krytyczne wydania dzieł klasyków: Arystotelesa, Cycerona, Seneki, a także Ojców Kościoła: Ambrożego, Orygenesa, Augustyna.

Poglądy pedagogiczne Erazma charakteryzują się ciepłem i serdecznością względem dzieci i młodzieży. Sprzeciwiał się on szkole takiej, jaka istniała, zwłaszcza surowemu traktowaniu uczniów przez nauczycieli. Nie podobały mu się również treści i metody nauki szkolnej. Uważał, że nauka w szkole ma być przyjemna dla dziecka, sprawiać radość, pociągać. Przekonywał, że kształcenie powinno opierać się na językach klasycznych – łacinie i grece, a historia, geografia, matematyka powinny pełnić rolę służebną w stosunku do literatury. Jeśli chodzi o metodę nauki, Erazm zalecał m.in. De ratione studii – umieszczanie greckich i łacińskich sentencji w widocznych miejscach domu (w tym na ścianach), tak, aby ciągle czytane przez uczącego się, wspomagały naukę i koncentrację.

Działalność reformatorska

Jeszcze przed wystąpieniem Lutra głosił poglądy zbliżone do reformacyjnych. Szydził ze średniowiecznej pobożności, ze średniowiecznych podręczników, takich jak Mammotrectus super Bibliam, na których kształcili się duchowni.

Pragnął wydać własny przekład Nowego Testamentu na łacinę, jednak nie mógł znaleźć wydawcy. Przygotował więc Novum Instrumentum omne – Nowy Testament grecko-łaciński (tekst łaciński to jego własny przekład). Wydanie to wzbudziło zainteresowanie prawdami wiary pierwotnego Kościoła i przyczyniło się do zakwestionowania wielu katolickich doktryn, przez co wywołało szerokie kontrowersje. Utorowało także drogę do przekładów Biblii na języki narodowe. Jednym z nich był niemiecki przekład Nowego Testamentu przygotowany przez Marcina Lutra. Erazm zachęcał osoby świeckie do czytania Pisma Świętego i popierał działalność Reformatora. W liście do elektora saskiego Fryderyka Mądrego pisał, że „grzechem” Lutra jest to, że „naruszył tiarę papieża i brzuchy mnichów”, a w liście do papieża Leona X nazwał go „potężną trąbą ewangelii prawdy”. W późniejszym czasie poróżnił się z Lutrem w kwestii wolnej woli człowieka, pozostał jednak zwolennikiem reform w Kościele oraz nawoływał do powrotu do nauki Chrystusa.

Z powodu swoich poglądów naraził się na ostrą krytykę władz Kościoła katolickiego. W wielu miejscach Europy zwalczano rozpowszechnianie jego dzieł, palono je na stosie, jego samego zaś oskarżano o herezję (na jego pogrzebie nie zjawił się żaden katolicki duchowny). Papież Paweł IV w 1559 zaliczył wszystkie jego dzieła do pierwszej kategorii ksiąg zakazanych. Sankcje te zostały kilka lat później częściowo złagodzone przez Sobór Trydencki, nadal jednak większość z tych dzieł podlegała mniej lub bardziej restrykcyjnej cenzurze[1]. Jednak nie wszyscy hierarchowie byli mu nieprzychylni. Do jego przyjaciół zaliczał się m.in. kardynał Jan Fisher (przyszły święty). Papież Paweł III (1534–1549) w 1535 roku proponował mu nawet kapelusz kardynalski. Erazm odmówił przyjęcia tej nominacji z uwagi na zły stan zdrowia[2][3].

Doktryna polityczna

Republikanizm – krytykował szlachectwo bez cnoty, snobizm i godności duchowe bez pobożności oraz wiedzy, jak również demoralizację kleru. Krytykował również instytucję monarchii dziedzicznej.

Pacyfizm – uważał, że wojna jest sprzeczna z filozofią świata i występuje przeciwko naturze człowieka, który jest stworzony do życia w pokoju. Wojna niszczy prawa moralne, zasady religijne i wartości kulturalne. Dzielił wojny na sprawiedliwe – obronne i niesprawiedliwe – łupieżcze.

Dzieła

Enchiridion militis Christiani (1503).
Enchiridion militis Christiani (1503).

Erazm pisał wyłącznie po łacinie, wypracowując w niej własny styl, różny od włoskiego cyceronianizmu, który krytykował jako niewolnicze podążanie za wzorem mistrza. W większości jego dzieł można znaleźć wskazówki, czy pouczenia dydaktyczne. Do pedagogicznych prac należy zaliczyć:

  • O sposobie studiów – 1512
  • Rozmówki dla dzieci – 1518
  • O sposobie pisania listów – 1530
  • Cyceronianin, czyli najlepszy sposób mówienia – 1528 – gdzie wymienia pośród polskich humanistów m.in. Andrzeja Krzyckiego[8]
  • Mowa o konieczności kształcenia chłopców zaraz od urodzenia w cnocie i naukach – 1529
  • O wytworności obyczajów chłopięcych – 1530

Znane dzieła:

  • Podręcznik żołnierza Chrystusowego – 1503
  • Pochwała głupoty – 1509
  • Skarga Pokoju – 1517
  • O wolnej woli – 1524
  • Księgi które zowią język

Jego dzieła zostały wciągnięte do Indeksu ksiąg zakazanych[9].

Zobacz też

  • Lamento Pacis

Przypisy

  1. a b Rummel 2017 ↓.
  2. a b The Catholic Encyclopedia.
  3. a b The Cardinals of the Holy Roman Church.
  4. Andrzej Z. Makowiecki, Andrzej Markowski, Włodzimierz Paszyński, Tomasz Wroczyński, Pamiętajcie o ogrodach... Część 1, s. 233, WSiP, Warszawa 2002.
  5. H. Tuchle, „Historia Kościoła”, tom 3 (1500-1715). Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa 1986. s. 32.
  6. Jo Catling, A history of women's writing in Germany, Austria, and Switzerland, Cambridge: Cambridge University Press, 2000, ISBN 0-521-44482-9, OCLC 42004382 [dostęp 2021-10-24].
  7. Maciej Ptaszyński, Reformacja w Polsce a dziedzictwo Erazma z Rotterdamu, wyd. Wydanie I, Warszawa 2018, s. 9, ISBN 978-83-235-3544-7, OCLC 1104505340 [dostęp 2022-12-24].
  8. Janusz Pelc, „Jan Kochanowski „Poeta renesansu” Warszawa 1988.
  9. Index librorum prohibitorum, Vwnetiis: Paolo Manuzio 1564, s. 15, 16.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Holbein-erasmus.jpg
Portrait of Desiderius Erasmus of Rotterdam with Renaissance Pilaster.