Ergatyw

Ergatyw (łac. ergativus) – przypadek w językach ergatywno-absolutywnych, określający podmiot czasownika przechodniego[1]. Jest zbliżony znaczeniowo do polskiego narzędnika[2][3]. Może oznaczać również narzędzie czynności[4]. Częsty w językach kaukaskich[5], obecny też w baskijskim[6][7]. Istnieje też w niektórych językach Indian w Ameryce Północnej[6].

Ergatyw nazywany jest też agentywem (agentiwem)[6][8].

Ergatyw pełni funkcję syntaktyczną (składniową), sygnalizując podmiot w zdaniu, którego predykatem jest czasownik przechodni, to znaczy wówczas, gdy semantyczna rola podmiotu określana jest jako agens. Element pełniący w takim zdaniu syntaktyczną funkcję dopełnienia bliższego jest w przypadku absolutywu, a jego rolę sematyczną określa się – pacjens[9][10].

W przybliżony sposób konstrukcję ergatywną oddaje się w języku polskim przez stronę bierną czasownika[6].

Przykład

Przykład z języka plemienia Nez Percé, używanego na północnym zachodzie USA[11]:

  • [Haama + nim] [pee + m 'wi + ye] [wewukiye + ne]
  • [Człowiek (ＥＲＧ nim)] [3/3 + strzelać + ＡＳＰ] [łoś (ＯＢＪ)]
  • Człowiek zastrzelił łosia

To samo zdanie w układzie mianownik – biernik

  • [Haama + Ø] [hi + 'wi + ye] [wewukiye + Ø]
  • [Człowiek (ＮＯＭ)] [3 + strzelać + ＡＳＰ] [łoś (Ａｃｃ)]
  • Człowiek zastrzelił łosia

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Agens (pol.). encenc.pl. [dostęp 2017-12-09].
  2. ↑ Milewski 1967 ↓, s. 240.
  3. ↑ Majewicz 1999 ↓, s. 217.
  4. ↑ Polański 1000 ↓, s. 145.
  5. ↑ Milewski 1967 ↓, s. 240–242.
  6. ↑ a b c d Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański: Słownik terminologii językoznawczej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968.
  7. ↑ Ergative case (ang.). [dostęp 2017-08-20].
  8. ↑ Włodzimierz Pianka: Nieścisłości związane z terminem „kategoria” w polskiej i słowiańskiej terminologii lingwistycznej, w: Kategorie w języku. Język w kategoriach pod redakcją Marii Cichońskiej. 2009. s. 18. [dostęp 2017-12-08].
  9. ↑ ergatywność | Woofla Świat Języków Obcych, woofla.pl [dostęp 2021-04-18].
  10. ↑ Thomas Stolz, Ergativ für blutigste Anfänger, Universität Bremen [zarchiwizowane].
  11. ↑ Ellen Woolford: Four Way Case System: Ergative, Nominative, Objective, Accusative. W: Massachusetts Institute of Technology [on-line]. [dostęp 2017-12-08].

Bibliografia

  • Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
  • Alfred Majewicz: Języki świata i ich klasyfikowanie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-01-08163-5.
  • Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. II, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897 (pol.).