Erich Klausener

Erich Klausener

(c) Bundesarchiv, Bild 102-14315 / CC-BY-SA 3.0
Data i miejsce urodzenia	25 stycznia 1885 Düsseldorf
Data i miejsce śmierci	30 czerwca 1934 Berlin
Zawód, zajęcie	prawnik, urzędnik, polityk
Odznaczenia

Erich Klausener (ur. 25 stycznia 1885 w Düsseldorfie, zm. 30 czerwca 1934 w Berlinie) – niemiecki polityk katolicki, prawnik i urzędnik państwowy.

Asesor (niem. Regierungsassessor) w pruskim Ministerstwie Handlu (1913–1914), Landrat w Adenau (1917–1919) i Recklinghausen (1919–19124), dyrektor ministerialny (niem. Ministerialdirektor) w pruskim Ministerstwie Opieki Społecznej (1924–1926), szef wydziału policji w pruskim Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1926–1933). Po dojściu nazistów do władzy, przeniesiony przez Hermanna Göringa do Ministerstwa Transportu Rzeszy.

Jako szef Akcji Katolickiej w Berlinie był przeciwny antyklerykalnej polityce Adolfa Hitlera. W przemówieniu wygłoszonym podczas 32. zjazdu katolików 24 czerwca 1934 roku zaatakował politykę rządu względem opozycji. Zastrzelony w swoim biurze podczas nocy długich noży.

Życiorys

Pochodzenie

Przodkowie Klausenerów przywędrowali do Nadrenii ok. 1740 z Tyrolu, osiedlając się w Akwizgranie^[1]. Ojciec Klausenera, Peter Klausener (1844–1904), po odbyciu studiów prawniczych przez pięć lat pracował jako asesor sądowy w Malmedy, po czym na własne życzenie przeszedł do służby w administracji publicznej w Düsseldorfie^[1]. Następnie pełnił funkcję Landrata w okręgu Düsseldorf i Moers^[1]. Stworzył krajowy zakład ubezpieczeń społecznych (niem. Landesversicherungsanstalt), którym kierował przez wiele lat^[1].

Matka Ericha – Elisabeth z domu Biesenbach (1864–1944) pochodziła z wielkomieszczańskiej rodziny z Düsseldorfu. Jej ojciec, Gustav Biesenbach (1831–1893) był prawnikiem i posłem katolickiej Niemieckiej Partii Centrum do Pruskiej Izby Reprezentantów (niem. Preußisches Abgeordnetenhaus)^[1]. Jej brat Gustav Biesenbach (1862–1934) był burmistrzem Unkel oraz posłem do Reichstagu, a także do pruskiego Landtagu z ramienia Niemieckiej Partii Centrum.

Peter Klausener i Elisabeth Biesenbach wzięli ślub w 1884. W dwa lata po narodzinach Ericha (1885), parze urodził się drugi syn Bruno (1887). Klausenerowie byli uważani za głęboko wierzącą, katolicką rodzinę^[2].

Edukacja

Klausener uczęszczał do gimnazjum przy Klosterstrasse w Düsseldorfie (obecnie Humboldt-Gymnasium), gdzie katolicy byli w mniejszości^[3]. Po zdaniu egzaminu maturalnego w 1903, idąc w ślady ojca, podjął studia prawnicze w Bonn^[2]. Następnie studiował w Berlinie i Kilonii, w 1906 złożył egzamin referendarski, a w 1910 egzamin na asesora^[2]. Po egzaminie referendarskim zgłosił się na ochotnika do wojska i odbył jednoroczną służbę wojskową – zakończoną w 1907 w stopniu sierżanta^[3]. W 1908 awansował na wicewachmistrza, a w 1910 został oficerem rezerwy^[3].

W 1911 obronił w Würzburgu pracę doktorską pt. „Das Koalitionsrecht der Arbeiter nach Reichsrecht und preußischem Recht” i rozpoczął karierę w administracji państwowej^[4].

Kariera urzędnicza

Bezpośrednio po zakończeniu studiów podjął pracę w starostwie powiatowym (niem. Landratsamt) w Neustadt^[2]. W 1913 rozpoczął pracę jako asesor (niem. Regierungsassessor) w pruskim Ministerstwie Handlu w Berlinie^[2].

W pierwszym dniu I wojny światowej poślubił Hedwig Kny^[5], po czym jako oficer rezerwy został niezwłocznie wcielony do wojska^[4]. Służył na terenie Belgii, Francji, a także na froncie wschodnim^[2]. Po zwolnieniu z armii w 1917, mianowany na stanowisko Landrata w rolniczym okręgu Adenau w Eiflu, a od 1919 w przemysłowym Recklinghausen^[2], które było wówczas największym okręgiem pod względem liczby mieszkańców (1919: 344 000) nie tylko w Westfalii, ale i całych Prusach^[6]. Urzędowanie Klausenera przypadło na pierwsze, turbulentne lata Republiki Weimarskiej – w reakcji na pucz Kappa-Lüttwitza w marcu 1920 Klausener wezwał do strajku generalnego w proteście przeciwko puczystom; podczas powstania Ruhry (niem. Ruhraufstand), które wybuchło w następstwie puczu, wykluczał jakikolwiek kompromis z lewicowymi ekstremistami, popierając działania Reichswery i użycia siły do rozbrojenia rewolucjonistów^[7]. Podczas okupacji Ruhry przez wojska francuskie i belgijskie (1923–1925) popierał strategię biernego oporu (niem. passives Wiederstand), został aresztowany na dwa miesiące, a następnie wydalony z kraju za wstawienie się za maltretowanymi urzędnikami^[7]. Jako Landrat Klausener zabiegał o stworzenie krajowego systemu opieki, przede wszystkim zdrowotnej, dla chorych i potrzebujących – jego zaangażowanie społeczne przyniosło mu przydomek „czerwonego Landrata” (niem. roter Landrat)^[7]. Ponadto Klausener angażował się w rozbudowę infrastruktury drogowej i przyczynił się do założenia w 1920 banku regionalnego Kreisbank Recklinghausen AG (który udzielał kredytów przedsiębiorcom w trakcie wielkiego kryzysu)^[8]. Urzędując w Recklinghausen, Klausener utrzymywał bliskie kontakty z największymi osobistościami niemieckiego katolicyzmu opatem klasztoru Maria Laach Ildefonsem Herwegenem, prałatem Franzem Xaverem Münchem^[2] i filozofem Erichem Przywarą^[4].

W 1924 pruski minister opieki społecznej Heinrich Hirtsiefer mianował go dyrektorem ministerialnym (niem. Ministerialdirektor), powierzając mu stanowisko kierownika wydziału pomocy młodzieży i bezrobotnym w pruskim Ministerstwie Opieki Społecznej w Berlinie^[4]. W 1926 przeszedł do pruskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, gdzie piastował urząd kierownika wydziału policji^[4]. W tym charakterze zaangażował się w reformę sił policji w Prusach, która weszła w życie w 1931^[9]. Energicznie zajmował się wykroczeniami narodowych socjalistów^[2]. W lipcu 1932, w obliczu tzw. Zamachu Pruskiego (niem. Preußenschlag), czyli odsunięcia przez kanclerza Rzeszy Franza von Papena od władzy w Prusach socjaldemokratycznego (SPD) rządu Otto Brauna i wprowadzenia zarządu komisarycznego rządu Rzeszy^[10] w największym (2/3 terytorium państwa) kraju związkowym Rzeszy, Klausener był przygotowany do użycia sił policyjnych w czynnej obronie rządu pruskiego. Ówczesny minister spraw wewnętrznych Prus Carl Severing obawiał się jednak konfrontacji pruskich sił policyjnych z Reichswehrą i oddał władzę bez próby oporu^[11]. Decyzja Papena i bierność SPD wobec przejęcia wbrew konstytucji władzy w Prusach przez rząd Rzeszy w lipcu 1932 oznaczały utratę kontroli nad administracją, a co w ówczesnej sytuacji politycznej najważniejsze – pruską policją, przez SPD – największe ugrupowanie republikańskie i antyhitlerowskie i w konsekwencji pośrednie utorowanie drogi do władzy NSDAP – największemu ugrupowaniu antyparlamentarnemu i antyrepublikańskiemu.

Po dojściu nazistów do władzy w 1933, został przeniesiony do Ministerstwa Transportu Rzeszy, gdzie objął funkcję kierownika wydziału transportu wodnego^[4].

Działalność katolicka

Od 1928 Klausener kierował berlińską Akcją Katolicką i organizował zgromadzenia katolickie przeciw ruchom antyklerykalnym i agitacji antyreligijnej^[2][4]. Krytykował politykę pruskiej Partii Centrum, m.in. wobec tzw. Zamachu Pruskiego (niem. Preußenschlag) 20 lipca 1932, po którym w Prusach wprowadzono rządy komisaryczne^[4]. Bronił praw kościoła katolickiego w obliczu antykościelnej polityki nazistów.

Organizując zjazdy i uroczystości katolickie, Klausener stał się niewygodny dla reżimu nazistowskiego. 25 czerwca 1933 podczas 31. Zjazdu Katolików (55 tys. uczestników) wygłosił mowę, w której opowiedział się za chrześcijańskimi związkami pracowniczymi, uznanymi przez Roberta Leya, szefa Niemieckiego Frontu Pracy (niem. Deutsche Arbeitsfront, DAF), za wywrotowe^[12]. Wystąpienie Klausenera zostało natychmiast ostro skrytykowane przez Alfreda Rosenberga^[12]. Kolejne uroczystości Zjazdu Katolików w Hoppengarten 24 czerwca 1934 (60 tys. uczestników) naziści uznali za otwartą prowokację^[2]. Podczas zjazdu Klausener wygłosił zaimprowizowaną mowę, w której krytykował politykę rządu względem opozycji^[13].

Na fali wydarzeń nocy długich noży, Klausener – jako niebezpieczny przywódca katolicki – został zastrzelony w swoim gabinecie przez komando SS z rozkazu Göringa i Heydricha^[4]. Motywem zabójstwa Klausenera mogła być również chęć rozliczenie nazistów z byłym bezpośrednim zwierzchnikiem pruskiej policji^[4]. Upozorowane na samobójstwo zabójstwo wywołało rozgoryczenie w kręgach kościelnych (publiczne reakcje księdza Alberta Coppenratha i biskupa Münsteru Klemensa Augusta von Galena^[2]) i katolickich (interwencje u Hitlera i Göringa przez Hedwig Klausener i biskupa Berlina Nikolausa Baresa^[2]; wniesienie skargi przez rodzinę o odszkodowanie przeciwko III Rzeszy, zakończone aresztowaniem prawników Wernera Pündera i Ericha Wedella^[2]), a przez co przyczyniło się do zaostrzenia polityki antykościelnej^[4].

Klausener był, obok zamordowanego również 30 czerwca 1934 przewodniczącego ruchu Deutsche Jugendkraft (DJK) Adalberta Probsta, pierwszym męczennikiem katolickim za rządów narodowych socjalistów^[2]. Naziści nie zezwolili na wzniesienie nagrobka; po zakończeniu II wojny światowej w 1963 prochy Klausenera złożono w krypcie berlińskiego kościoła Maria Regina Martyrum^[14].

Odznaczenia

• 1914 – Krzyż Żelazny II klasy (niem. Eisernes Kreuz II Klasse)^[2]
• 1917 – Krzyż Żelazny I klasy (niem. Eisernes Kreuz I Klasse)^[2]

Przypisy

Literatura dodatkowa

• Walter Adolph: Erich Klausener. Berlin: Morus-Verlag, 1955. (niem.).
• Michael Behnen: Erich Klausener. W: Gerhard Taddey: Lexikon der deutschen Geschichte. Stuttgart: Alfred Kröner Verlag, 1977, s. 641. (niem.).