Ernest Sym

Ernest Aleksander Sym (ur. 14 czerwca 1893 w Niepołomicach k. Krakowa, zm. 25 sierpnia 1950 w Warszawie) – polski biochemik, enzymolog. Badał mechanizm katalizy enzymatycznej zachodzącej przy udziale lipaz.

Życiorys

Do szkoły powszechnej uczęszczał w Innsbrucku. Jego braćmi byli: młodszy o 3 lata Julian, późniejszy gwiazdor filmowy (znany jako Igo Sym) i Alfred Aleksander (1894–1973) – podporucznik kapelmistrz Wojska Polskiego, który po wojnie osiedlił się w Austrii i tam zrobił karierę jako kompozytor muzyki poważnej.

Spędził młodość we Lwowie, ucząc się w tamtejszym gimnazjum realnym (matura w 1912). W latach 1912–1914 odbył służbę w austriackiej marynarce wojennej, po czym walczył w wojnie światowej. W roku akademickim 1917/1918 rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej. Jednocześnie do 1920 pracował jako chemik we lwowskiej Fabryce Wód Mineralnych i Mydła. Następnie służył w Wojsku Polskim w stopniu starszego kanoniera. W 1922 został przyjęty na pierwszy rok studiów w Lwowskiej Akademii Weterynaryjnej.

W 1925 przeniósł się do Warszawy, gdzie kontynuował studia weterynaryjne i chemiczne na UW, a w 1927 zaczął studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym tej uczelni. W 1927 – na dwa lata przed uzyskaniem dyplomu lekarza weterynarii – u prof. Stanisława Przyłęckiego (kierownika Zakładu Chemii Fizjologicznej Wydziału Weterynaryjnego) rozpoczął owocne badania nad enzymami grupy esteraz.

W 1930 wyjechał na staże zagraniczne (jako stypendysta Funduszu Kultury Narodowej):

• w latach 1930–1931 w Sztokholmie pod kierunkiem Hansa von Eulera pracował nad katalizą enzymatyczną
• w 1930 pracował w Kaiser-Wilhelm-Institut w Berlinie u prof. Carla Neuberga.

W 1932 otrzymał stopień doktora filozofii w dziedzinie chemii na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW, w październiku 1933 odbyło się jego kolokwium habilitacyjne, a w 1934 otrzymał zatwierdzenie habilitacji. W tymże roku zaczął samodzielnie kierować Zakładem Chemii Ogólnej i Fizjologicznej Wydziału Weterynarii UW. W 1937 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego.

Na kilka lat przed II wojną światową przestawił się na badania w dziedzinie metabolizmu prątków gruźlicy, pracując w Miejskim Sanatorium w Otwocku. Kontynuował je w latach wojny w fabryce farmaceutycznej Nasierowskiego (1940–1941) oraz kierując działem chemii Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie, gdzie prowadził głęboko zakonspirowaną pracę badawczą i dydaktyczną. W czasie okupacji prowadził też nielegalną produkcję materiałów wybuchowych, zapalających, paliw, a także toksyn bakteryjnych dla AK.

W marcu i kwietniu 1945 zaczął tworzyć w Łodzi Zakład Chemii Lekarskiej, który wszedł w skład utworzonego później Uniwersytetu Łódzkiego jako Katedra Chemii Ogólnej i Fizjologicznej Wydziału Lekarskiego. Jednocześnie kierował działem chemii Państwowego Zakładu Higieny, przeniesionego tymczasowo do Łodzi.

Grób Ernesta Syma na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (marzec 2012)

W październiku 1946 przeniósł się do Gdańska, gdzie do 1950 był profesorem chemii na dwóch uczelniach: Politechnice Gdańskiej (przejął kierownictwo Zakładu Chemii Spożywczej, stworzonego przez Wacława Szybalskiego) oraz na Wydziale Farmaceutycznym Akademii Lekarskiej). Był też kierownikiem działu naukowego Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej^[1], stworzonego przez prof. Jerzego Morzyckiego. W 1950 przeniósł się do Warszawy, by objąć utworzoną dla niego 5 maja 1950 Katedrę Chemii Ogólnej w Akademii Medycznej.

Zginął w wypadku samochodowym na przedmieściach Warszawy.

Dokonania naukowe

W latach 1928–1950 opublikował ponad 50 publikacji naukowych. Badał kinetykę reakcji enzymatycznych, wykazując, m.in., że esterazy i lipazy są to zasadniczo te same enzymy.

Pracował nad aktywnością hydrolityczną, a szczególnie syntetyczną lipaz. Badając czynniki przyspieszające działanie esteraz, stwierdził, że zwiększają one rozpuszczalność kwasów tłuszczowych w wodzie. To skłoniło go do badania wpływu rozpuszczalników organicznych na reakcje esteraz i doprowadziło do jego największego odkrycia, że enzymy są aktywne nawet w prawie czystych rozpuszczalnikach organicznych. W tytułach swoich prac w latach 1936–1937 wyraźnie podkreślał wpływ rozpuszczalników organicznych na syntezę estrów przez esterazy.

Zajmował się m.in.

• katalizą esterazową,
• syntezą estrów (wysunął oryginalną hipotezę mechanizmu katalizy esterazowej, polegającej na aktywowaniu alkoholu i estru przez protonowanie)
• metabolizmem prątków gruźlicy
• stworzył podstawy nowej dziedziny – enzymologii, opartej na biokatalicznym działaniu esteraz w środowiskach niewodnych, na czym opiera się cały nowy światowy przemysł syntezy estrów
• badał kinetykę reakcji enzymatycznych, wykazując, m.in., że esterazy i lipazy są to zasadniczo te same enzymy
• pracował nad aktywnością hydrolityczną, a szczególnie syntetyczną lipaz
• badając czynniki przyspieszające działanie esteraz, stwierdził, że zwiększają one rozpuszczalność kwasów tłuszczowych w wodzie, co skłoniło go do badania wpływu rozpuszczalników organicznych na reakcje esteraz i doprowadziło do największego odkrycia, że enzymy są aktywne nawet w prawie czystych rozpuszczalnikach organicznych.

Był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i PAU.

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Władysław Kraus – Czy biokataliza ma polskie korzenie?
• Wspomnienia prof. Wacława Szybalskiego
• Reprezentanci nauk medycznych, zmarli członkowie AU w Krakowie, PAU, TNW i PAN