Erwin Axer

Erwin Axer
Ilustracja
Erwin Axer
Data i miejsce urodzenia

1 stycznia 1917
Wiedeń

Data i miejsce śmierci

5 sierpnia 2012
Warszawa

Zawód

reżyser teatralny, pedagog

Współmałżonek

Bronisława Kreczmar
Zofia Mrozowska

Lata aktywności

1936-2001

Zespół artystyczny
Teatr Współczesny w Warszawie
Odznaczenia
Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy I klasy Order Sztandaru Pracy II klasy Medal 10-lecia Polski Ludowej Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Erwin Axer i Ryszard Matuszewski, 2006
Grób Erwina Axera na Powązkach Wojskowych

Erwin Axer (ur. 1 stycznia 1917 w Wiedniu, zm. 5 sierpnia 2012 w Warszawie[1]) – polski reżyser teatralny, autor felietonów teatralnych i zapisków wspomnieniowych. Laureat nagrody im. Tadeusza Boya-Żeleńskiego za osiągnięcia reżyserskie w warszawskim Teatrze Współczesnym (1960).

Życiorys

Urodzony w zasymilowanej rodzinie żydowskiej jako syn adwokata Maurycego Axera (1886[2]–1942) i Ernestyny Fryderyki z domu Schuster (1895–1982). Dzieciństwo i młodość spędził we Lwowie. W 1939 ukończył studia na Wydziale Sztuki Reżyserskiej Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej. Debiutował na scenie Teatru Narodowego sztuką Księżyc nad Karybami Eugene’a O’Neilla. Kolejne jego przedwojenne inscenizacje to:

Po wybuchu II wojny światowej wrócił do Lwowa, gdzie spędził trzy lata (1939–1942). W czasie okupacji sowieckiej, gdy czynny był Polski Teatr Dramatyczny we Lwowie, reżyserował w nim (m.in. Pannę Maliczewską Gabrieli Zapolskiej) i grał epizodyczne role. Po aresztowaniu ojca w końcu 1942 wyjechał do Warszawy.

Brał udział w powstaniu warszawskim, po jego upadku został uwięziony w stalagu. Pracował w kamieniołomach w górach Harzu. Po wojnie wrócił do Polski. W 1946 został kierownikiem Teatru Kameralnego Domu Żołnierza w Łodzi (teatr ten po przeniesieniu do Warszawy w 1949 przemianowano na Teatr Współczesny). Kierował nim do 1981. W latach 1954–1957 był dyrektorem połączonych scen Teatru Współczesnego i Narodowego.

Od 1962 reżyserował regularnie za granicą – w Niemczech, Szwajcarii, Związku Radzieckim, Stanach Zjednoczonych i Holandii, zaś od 1972 był stałym reżyserem-gościem wiedeńskiego Burgtheater. W 1993 został laureatem nagrody Sekcji Krytyków Teatralnych Polskiego Ośrodka Międzynarodowego Instytutu Teatralnego przyznawanej w ramach nagrody im. Stanisława Ignacego Witkiewicza za popularyzację polskiej kultury teatralnej za granicą[3].

W latach 1949–1979, z małymi przerwami, wykładał na Wydziale Reżyserii w warszawskiej PWST. Napisał liczne eseje o teatrze oraz krótkie formy literackie, porównywane do prozy Antoniego Czechowa. Zostały one opublikowane w miesięcznikach „Dialog” i „Teatr” oraz w książkach: Listy ze sceny (1955, 1957), Sprawy teatralne (1966), Ćwiczenia pamięci (1984, 1991, 1998), Kłopoty młodości, kłopoty starości (2006), Z pamięci (2007).

W Seksmisji, filmie Juliusza Machulskiego, Wiesław Michnikowski zadedykował graną przez siebie rolę „Jej Ekscelencji” właśnie jemu. Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[4].

Był mężem Bronisławy Kreczmar i ojcem Jerzego Axera, filologa klasycznego. Był też związany z aktorką Zofią Mrozowską, z którą miał syna Andrzeja Axera, socjologa i szefa zakładu psychiatrycznego Columbia Care Services w Portland (Oregon). Erwin Axer mieszkał w Warszawie przy ulicy Odyńca.

Zmarł po długiej i ciężkiej chorobie w wieku 95 lat. Pogrzeb reżysera odbył się 16 sierpnia 2012 w Warszawie. Został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A-2-37)[5]. Mszy świętej pogrzebowej, która odbyła się w kościele pw. św. Karola Boromeusza, przewodniczył ks. Wiesław Niewęgłowski. Axera żegnali jego aktorzy; m.in. Maja Komorowska, Ignacy Gogolewski, Damian Damięcki. Odczytano listy nadesłane od prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego Bogdana Zdrojewskiego i prezesa ZASP Olgierda Łukaszewicza.

Ordery i odznaczenia

Przypisy

  1. Erwin Axer nie żyje, gazeta.pl, 6 sierpnia 2012
  2. Akt urodzenia Moritza Joachima Axera, nr 196 z roku 1886 w zespole Akta Stanu Cywilnego Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Przemyślu
  3. Erwin Axer, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby). [online] [dostęp 2019-01-31].
  4. Tadeusz Kisielewski, Październik 1956 – punkt odniesienia: mozaika faktów i poglądów, impresje historyczne, Warszawa: „Neriton”, 2001, ISBN 83-86842-90-3, OCLC 830262014.
  5. Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
  6. Dziennik Polski, rok IX, nr 173 (2948), s. 7.
  7. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400
  8. M.P. z 1954 r. nr 108, poz. 1458
  9. a b Kto jest kim w Polsce 1984. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984, s. 26. ISBN 83-223-2073-6.
  10. M.P. z 1952 r. nr 70, poz. 1078
  11. M.P. z 1997 r. nr 14, poz. 124
  12. Lista laureatów medalu Zasłużony Kulturze – Gloria Artis. mkidn.gov.pl. [dostęp 2017-01-22].

Bibliografia

  • Erwin Axer, Z pamięci, Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 2006, ISBN 83-244-0027-3, ISBN 978-83-244-0027-0, OCLC 169912347.
  • Magdalena Prokopowicz (red.): Żydzi polscy. Historie niezwykłe. Warszawa: Wydawnictwo Demart, 2010. ISBN 978-83-7427-392-3.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL Order Sztandaru Pracy 1 klasy BAR.svg
Baretka: Order Sztandaru Pracy I klasy
Ryszard Matuszewski and Erwin Axer Fot. Mariusz Kubik Warsaw May 11 2006.JPG
Autor: Mariusz Kubik, Licencja: CC BY 3.0
Ryszard Matuszewski (b. August 18, 1914 in Warsaw, Poland, d. April 29, 2010 in Warsaw, Poland) - Polish literary critic, writer, essayist and publicist and Erwin Axer (1917-2012), Polish theatre director
Erwin Axer.jpg
Autor: Edward Hartwig, Licencja: CC BY-SA 4.0
Aktor i reżyser Erwin Axer.
Erwin Axer grób1.JPG
Autor: Lukasz2, Licencja: CC0
Grób Erwina Axera na Cmentarzu wojskowym na Powązkach