Eryk Lipiński

Eryk Lipiński

Data i miejsce urodzenia	12 lipca 1908 Kraków
Data śmierci	27 września 1991
Miejsce spoczynku	Cmentarz Wojskowy na Powązkach
Zawód, zajęcie	karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik
Miejsce zamieszkania	Kraków, Moskwa, Warszawa, Częstochowa
Narodowość	polska
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie
Partia	PPR, PZPR
Rodzice	Teodor Rawicz Lipiński, Jadwiga Lipińska z Czartoryskich
Małżeństwo	Anna Gosławska-Lipińska
Dzieci	Tomasz Lipiński, Zuzanna Lipińska
Odznaczenia

Eryk Lipiński (ur. 12 lipca 1908 w Krakowie, zm. 27 września 1991) – polski karykaturzysta, satyryk, dziennikarz, grafik, autor plakatów i ilustracji książkowych, tekstów kabaretowych i felietonów, książek o karykaturze i satyrze, także scenograf i Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Założyciel tygodnika satyrycznego „Szpilki” i Muzeum Karykatury.

Życiorys

Urodził się 12 lipca 1908 w Krakowie. Był synem artysty malarza Teodora Rawicz Lipińskiego i Jadwigi z Czartoryskich. Na przełomie 1912/1913 wraz z rodziną przeprowadził się do Moskwy. W wieku sześciu lat^[1] lub w 1916^[2] roku na konkursie w Moskwie zdobył III nagrodę za plakat „Polacy w trzech armiach zaborczych”^[a]. W wieku trzynastu lat, w 1921 wraz z rodziną powrócił do Polski i osiedlił się w Warszawie, gdzie pobierał nauki w Gimnazjum im. J. Lelewela i II Gimnazjum Związku Nauczycieli.

Ukończył malarstwo, grafikę użytkową i scenografię na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Jako karykaturzysta zadebiutował w tygodniku „Pobudka” w roku 1928. Wraz ze Zbigniewem Mitznerem w 1935 roku założył tygodnik satyryczny „Szpilki”, gdzie m.in. ośmieszał antysemityzm, za co został skazany na trzy miesiące więzienia w zawieszeniu na dwa lata^[3]. Był redaktorem naczelnym „Szpilek” w latach 1935-1937 i po wojnie od roku 1946 do 1953. Współpracował także z innymi polskimi wydawnictwami periodycznymi: „Przekrojem”, „Przeglądem Kulturalnym”, „Trybuną Ludu”, „Panoramą”, „Zwierciadłem” i „Expressem Wieczornym”.

W 1940 r. został zatrzymany wskutek łapanki. Był więźniem o numerze 2022 obozu Auschwitz, który opuścił pod koniec 1940 r. dzięki staraniom żony i znajomego. Podczas okupacji niemieckiej wspólnie z ówczesną żoną Anną Gosławską-Lipińską udzielał schronienia w swoim mieszkaniu przy ul. Puławskiej 1 warszawskim Żydom. Między wiosną 1940 a jesienią 1942 r. Lipińscy ukrywali Wilhelma Winda, poetę, dziennikarza, aktora, popularnego członka Wesołej Lwowskiej Fali. W 1943 r. małżeństwo udzieliło schronienia plastyczce Oldze Siemaszkowej (Binder). Lipiński udzielał też pomocy malarce Irenie i Stanisławowi Kuczborskim. Został poproszony przez parę o udzielenie schronienia Maryli Spielrein, jej synowi Ryszardowi i nieletniej córce, co uczynił. Oprócz tego wyrabiał fałszywe dokumenty, metryki i kenkarty dla wielu Polaków, w tym Żydom. Po złapaniu z fałszywą przepustką do getta, został osadzony w mokotowskim więzieniu na cztery miesiące. W 1941 r. Lipiński wyprowadził z warszawskiego getta Nosanowicza, znajomego sobie fotografa i umieścił go w kryjówce przy ul. Miodowej. W 1942 r., gdy mieszkał na Chmielnej 35 udzielił pomocy materialnej Jakubowi Bickelsowi, gdy ten stracił dokumenty. Jesienią tego samego roku został aresztowany i skazany na cztery miesiące pobytu w mokotowskim więzieniu na ul. Rakowieckiej za nabycie fałszywej przepustki do getta. Wybuch powstania warszawskiego zastał i unieruchomił go razem z Olgą Siemaszko na Saskiej Kępie. W połowie sierpnia 1944 r. Lipiński znalazł się w niemieckim obozie przejściowym Dulag 121, gdzie pracował jako noszowy. Tamże pomagał w ucieczce ludziom kultury, podrabiając skradzionymi ołówkami podpisy niemieckich lekarzy z komisji obozowej. Pod koniec okupacji niemieckiej Lipińscy mieszkali w Częstochowie i prowadzili zakład krawiecki^[3].

W latach 1945–1948 należał do PPR, a od 1948 roku należał do PZPR^[4].

Dokonania i sukcesy w polskiej sztuce plakatu sprawiły, że stał się również inicjatorem, komisarzem i uczestnikiem I Międzynarodowego Biennale Plakatu w Warszawie w 1966. W 1978 założył Muzeum Karykatury w Warszawie. Był jego pierwszym dyrektorem, funkcję tę sprawował do śmierci w 1991. W 1987 założył Stowarzyszenie Polskich Artystów Karykatury (SPAK)^[5], którego był pierwszym prezesem.

W 1980 był jednym z założycieli Społecznego Komitetu Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce. 16 kwietnia 1991 został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Pochowany na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie (kwatera A3 tuje-1-36)^[6].

Życie prywatne

Grób Eryka Lipińskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Tablica pamiątkowa w Alei Gwiazd Satyrykonu na głównym deptaku Legnicy (ul. Najświętszej Marii Panny)

Jego żoną była Anna Gosławska-Lipińska. Małżeństwo rozwiodło się w latach 50^[3].

Jego synem jest Tomasz Lipiński – polski muzyk rockowy, lider i współzałożyciel zespołów Brygada Kryzys i Tilt, a córką Zuzanna Lipińska, rysowniczka, graficzka, projektantka stron www^[7].

Książki

• 1945: Pożegnanie z Hitlerem
• 1965: Zefirek historii
• 1970: Drzewo szpilkowe
• 1972: erl-69 donosi
• 1977: Zarys dziejów karykatury polskiej, wspólnie z Hanną Górską
• 1983: Warszawa w karykaturze
• 1990: Pamiętniki

Odznaczenia i nagrody

W czasach PRL był odznaczony m.in.: Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru pracy II klasy, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem 10-lecia Polski Ludowej, Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 i innymi odznaczeniami krajowymi i radzieckimi^[4].

Nagrody:

• 1966 – Złota Szpilka
• 1972 – Złota Szpilka z Wawrzynem

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Kronika 1991, Wydawnictwo „Kronika” – Marian B. Michalik, Warszawa, 1991, s. 136, ISBN 83-900331-1-9
• Eryk Lipiński – biogram w Culture.pl
• Eryk Lipiński. muzeumkarykatury.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-25)]. – biogram w muzeumkarykatury.pl

Linki zewnętrzne

• Eryka Lipińskiego w galerii plakatu filmowego Filmoteki Narodowej „Gapla”
• Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego
• Biogram Eryka Lipińskiego w bazie Righteous Among the Nations Instytutu Jad Waszem