Erywań

Erywań
Երևան
Ilustracja
Widok na Erywań, w tle góra Ararat
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Armenia

Prowincja

Erywań

Data założenia

782 r. p.n.e

Burmistrz

Hrachya Sargsyan

Powierzchnia

227 km²

Wysokość

950–1200 m n.p.m.

Populacja (2012)
• liczba ludności
• gęstość


1 125 032
4956 os./km²

Nr kierunkowy

+374 10

Kod pocztowy

0001–0099

Podział miasta

12 dzielnic

Położenie na mapie Armenii
Mapa konturowa Armenii, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Erywań”
Położenie na mapie Europy
Mapa konturowa Europy, blisko prawej krawiędzi na dole znajduje się punkt z opisem „Erywań”
Położenie na mapie Azji
Mapa konturowa Azji, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Erywań”
Ziemia40°11′N 44°31′E/40,183333 44,516667
Strona internetowa

Erywań (orm. Երևան, Jerewan, wymowa /jɛɾɛˈvɑn/; ros. Ереван) – stolica i największe miasto Armenii, prowincja specjalna, jeden z głównych ośrodków przemysłowych, naukowych i kulturalnych Zakaukazia. Jedno z najstarszych miast regionu, o ponad 2800-letniej historii, założone jako Erebuni w 782 p.n.e.

Nazwa miasta w języku polskim

Według publikacji Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii z 2003[1], na mocy decyzji Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej[a], obowiązującą w języku polskim formą jest „Erywań”. W latach 80. XX wieku często używana była forma „Erewań”, upowszechniona szczególnie w dowcipach o Radiu Erewań. Pochodną nazwy rosyjskiej, przez długi czas podawaną przez Słownik ortograficzny języka polskiego PWN jako jedyna poprawna, była natomiast forma „Erewan”. Po decyzji KSNG o powrocie do nazwy stosowanej w Polsce do końca lat trzydziestych pojawiła się ona i w słowniku, a forma „Erewan” pozostała jako dopuszczalna, lecz niezalecana[3].

Historia

  • 782 p.n.e. – wzniesienie przez władcę Urartu Argiszti I warowni Erebuni, od której to nazwy wywodzi swe miano dzisiejsza stolica Armenii
  • VII w. p.n.e. – wzniesienie twierdzy Tejszebaini przez króla Rusę II
  • 585 p.n.e. – zniszczenie twierdzy Tejszebaini przez Scytów
  • 658 – zdobycie przez Arabów
  • 1387 – zdobycie i ograbienie przez Tamerlana
  • 1513-1737 – w wyniku wojen persko-osmańskich Erywań czternastokrotnie zmieniał przynależność państwową
  • 6 czerwca 1679 – zniszczenie przez trzęsienie ziemi
  • 1747 – wejście w skład Chanatu Erywańskiego
  • 1 października 1827 – przejęcie przez rosyjskie oddziały Iwana Paskiewicza z rąk Persów
  • 1828 – wraz z okolicami Erywań znalazł się w granicach Imperium Rosyjskiego, co przyczyniło się do późniejszego rozwoju miasta
  • 1837 – ustanowienie siedziby ujezdu – lokalnej jednostki podziału terytorialnego w ówczesnej Rosji
  • 1874 – otwarcie pierwszej drukarni
  • 1879 – powstanie pierwszego teatru
  • 1898 – otwarcie linii kolejowych z Tyflisem, Aleksandropolem i Culfą i oddanie do użytku biblioteki publicznej
  • 1913 – miasto połączone z siecią telefoniczną
  • 28 maja 1918 – miasto stolicą Demokratycznej Republiki Armenii po odzyskaniu niepodległości przez Ormian
  • 29 listopada 1920 – początek okupacji przez Armię Czerwoną
  • 2 kwietnia 1921 – ostateczne przejęcie przez Sowietów, po uprzednim opanowaniu miasta przez lokalnych nacjonalistów
  • 1939 – relokacja do Erywania instytutu Matenadaran, założonego w 405 w Wagharszapacie[4]
  • 24 kwietnia 1965 – w związku z obchodami 50 rocznicy rzezi Ormian doszło do pierwszej w historii ZSRR demonstracji z udziałem miliona ludzi. Manifestanci domagali się uznania przez autorytety Związku Radzieckiego masakry Ormian z 1915 za ludobójstwo.
  • 1967 – odsłonięcie pomnika Cicernakaberd, upamiętniającego lubobójstwo Ormian[5]
  • 1968 – obchody 2750 rocznicy powstania miasta
  • 21 września 1991 – Erywań stolicą ponownie niepodległej Republiki Armenii
  • kwiecień 1996 – olimpiada szachowa (mimo problemów Armenii spowodowanych konfliktem o Górski Karabach).
  • 2012 – Erywań Światową Stolicą Książki UNESCO[6].

Geografia

Podział administracyjny miasta na dzielnice

Położony jest w dolinie rzeki Hrazdan między 950 a 1200 m n.p.m. w północno-wschodniej części Doliny Ararat z górującym nad miastem szczytem Ararat (obecnie położonym na terenie Turcji).

Jako miasto wydzielone otoczone jest przez 4 marzeryAragacotn, Ararat, Armawir oraz Kotajk.

Miasto jest podzielone na 12 dzielnic administracyjnych[7].

Demografia

Historyczny skład narodowościowy i etniczny na podstawie danych rosyjskich, radzieckich i ormiańskich:

  1. Ormianie: 12 523 (43,17%)
  2. Azerowie i Tatarzy: 12 359 (42,61%)
  3. Rosjanie: 2 765 (9,53%)
  4. Ukraińcy: 398 (1,37%)
  5. Żydzi: 204 (0,7%)
  6. Polacy: 190 (0,66%)
  7. Gruzini: 141 (0,49%)
  8. Asyryjczycy: 81 (0,28%)
  9. Niemcy: 64 (0,22%)
  10. Kurdowie: 64 (0,22%)
  1. Ormianie: 57 259 (89,47%)
  2. Azerowie: 4 968 (7,76%)
  3. Rosjanie: 1 127 (1,76%)
  4. Persowie: 141 (0,22%)
  5. Gruzini: 91 (0,14%)
  6. Asyryjczycy: 78 (0,12%)
  7. Ukraińcy: 67 (0,10%)
  8. Żydzi: 60 (0,09%)
  9. Polacy: 45 (0,07%)
  10. Niemcy: 38 (0,06%)
  1. Ormianie: 174 484 (87,07%)
  2. Rosjanie: 15 043 (7,51%)
  3. Azerowie: 6 569 (3,28%)
  4. Ukraińcy: 2 070 (1,03%)
  5. Asyryjczycy: 328 (0,16%)
  6. Gruzini: 264 (0,13%)
  7. Grecy: 256 (0,13%)
  8. Żydzi: 236 (0,12%)
  9. Kurdowie: 179 (0,09%)
  10. Białorusini: 151 (0,08%)
  11. Polacy: 145 (0,07%)
  12. Niemcy: 135 (0,07%)
  1. Ormianie: 1 088 389 (98,63%)
  2. Rosjanie: 6 684 (0,61%)
  3. Jezydzi: 4 733 (0,43%)
  4. Ukraińcy: 876 (0,08%)

Erywań jest głównym skupiskiem Polonii w Armenii i siedzibą Związku Polaków w Armenii „Polonia”, powstałego w 1995-1996[12].

Klimat

Klimat ma charakter kontynentalny. Lata są gorące i suche (nierzadko temperatura osiąga +40 °C), a zimy relatywnie mroźne, natomiast opady występują tutaj rzadko (nieco ponad 300 mm rocznie).

miesiącStyLutMarKwiMajCzeLipSieWrzPaźLisGrurocznie
śr. temperatura (°C)
dobowa
-5,5-3,5+4,5+12,5+17,0+22,5+25,5+25,5+20,5+14,0+5,50,0+11,5
opady (mm)23252848532315813233128318

Edukacja

W mieście funkcjonują uczelnie wyższe, m.in.:

Transport

Transport lotniczy

Miasto jest obsługiwane przez dwa porty lotnicze. Międzynarodowy port lotniczy Zvartnots znajduje się 10 km na zachód od centrum Erywania. W 2007 otwarto w nim nowy terminal sfinansowany przez biznesmena Eduardo Eurnekiana, który nabył port lotniczy. Drugim lotniskiem jest port lotniczy Erebuni, 7 km na południe od miasta. Wykorzystywane jest głównie przez siły zbrojne.

Transport miejski

Komunikacja miejska zasilona jest od 1949 przez trolejbusy. Do 2004 w mieście działała komunikacja tramwajowa. Transport publiczny obsługiwany jest również przez pojazdy typu van, zwane marszrutkami. Są tanim środkiem transportu miejskiego, wyręczającym autobusy. Ich połączenia obejmują całe miasto. Kursują też do innych miast w kraju. Połączenia kolejowe są słabo rozwinięte, stacja kolejowa Erywań.
Metro – stacja Hanrapetutian hraparak

Metro

Erywań od 7 marca 1981 posiada metro – uzasadniał to rozwój miasta, który ówcześnie przewidywał osiągnięcie przez miasto 1,5-2 milionów mieszkańców do 2000. Jego elementy były stopniowo oddawane do użytku, przy czym budowa dalszych odcinków została zatwierdzona. Tempo rozbudowy spadło po trzęsieniu ziemi w 1988 i kryzysie ekonomicznym pierwszej połowy lat 90. Obecnie posiada 10 aktywnych stacji (są nimi Gortsaranain, Shengavit, Charbakh, Garegin Njhdehi Hraparak, Sasuntsi Davit, Zoravar Andranik, Hanrapetutyan Hraparak, Yeritasardakan, Marshal Baghramian oraz Barekamutyun) i rozciąga się na 13,4 km.

Najwyższe budynki

W 2020 w Erywaniu znajdowało się 10 budynków mających wysokość ponad 50 metrów[15].

MiejsceNazwy najwyższych budynkówWysokość
(m)
Rok ukończenia
1Elite Plaza Busines Center852013[16]
2Sayat-Nova 1975,42016[17]
3Mamikoniants 4168,22010[18]
4Amiryan 27672008[19]
5Baghramyan 59612015[20]
6Rostom 29612009[21]
7Aram Tower 1572016[22]
8Aram Tower 2572016[23]
9Dzorapi 40562010[24]
1012-14 Derenik Demirtchyan502008[25]

Sport

W Erywaniu mają swoje siedziby drużyny lokalnej piłki nożnej.

KlubStadion
Ararat Erywaństadion Hrazdan
Bananc Erywaństadion Bananc
Kilikia Erywaństadion Hrazdan
Ulis Erywaństadion Kazak
Mika Erywaństadion Mika
Piunik ErywańStadion Republikański
Erywań United FCStadion Republikański
Dinamo Erywaństadion Kasachi Marzik
Erebuni Erywaństadion Erebuni
Kanaz Erywań
Malatia Erywań
Nairi Erywaństadion Nairi
Van Erywań
Jerazank Erywań
FC Erywaństadion Hrazdan
Ararat-Armenia ErywańStadion Republikański

Osoby związane z miastem

Główne atrakcje turystyczne

  • plac Republiki – centralny plac miejski, miejsce spotkań i ceremonii. Znajduje się przy nim Muzeum Historii Armenii i Narodowa Galeria Armenii, hotel Mariott Armenia, budynek rządowy, budynek Ministerstwa Spraw Zagranicznych, budynek poczty głównej oraz Ministerstwa Transportu i Komunikacji
  • plac Wolności (dawniej: plac Teatralny) – miejsce protestów, znajduje się przy nim Ormiański Akademicki Teatr Opery i Baletu
  • Matenadaran – muzeum przechowujące zabytki piśmiennictwa ormiańskiego
  • Kaskady (Centrum Sztuki Cafesjana) – wiodące na wzgórze schody, ozdobione wieloma nowoczesnymi rzeźbami, pod którymi zlokalizowane są sale muzealne
  • Błękitny Meczet – jedyny meczet w Erywaniu
  • twierdza muzeum Erebuni
  • ulica Abowiana – najważniejsza aleja miejska
  • Narodowa Galeria Armenii – znajduje się w północnej części placu Republiki, w budynku, w którym mieści się także Muzeum Historii Armenii
  • Muzeum Historii Armenii – znajduje się w północnej części placu Republiki, w budynku, w którym mieści się także Narodowa Galeria Armenii
  • katedra św. Grzegorza Oświeciciela – największa świątynia w Armenii
  • kościół Katoghike – najstarszy ocalały kościół w Erywaniu
  • muzeum reżysera Sergieja Paradżanowa
  • fabryka koniaku Ararat
  • park Zwycięstwa – znajduje się tam pomnik Matki Armenii, muzeum militarne i dawne wesołe miasteczko
  • most Zwycięstwa
  • mauzoleum muzeum Zagłady (Muzeum Ludobójstwa) w Cicernakaberd
  • Wielki Most Hrazdan
  • stadion Hrazdan
  • dom szachowy
  • synagoga
  • ogród zoologiczny

Galeria

Współpraca międzynarodowa

Miasta siostrzane:[26]

Miasta partnerskie:

Uwagi

  1. Komisja jednogłośnie (17 członków za) stwierdziła, że polska nazwa stolicy Armenii brzmi Erywań i nie należy dodawać jako możliwej do użycia formy „Erewań” powszechnie jeszcze używanej np. w mediach[2]. Nazwa „Erewań” utrzymuje się jednak w języku potocznym.

Przypisy

  1. Urzędowy wykaz polskich nazw geograficznych świata. Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2013.
  2. Z raportu V spotkania Komisji, 13 marca, 2002, Protokół z IV, V i VI posiedzenia KSNG, które odbyły się w dniu 20 lutego, 13 marca i 17 kwietnia 2002, Dokument w wersji html.
  3. Hasło „Erewan” w Słowniku ortograficzny języka polskiego PWN.
  4. Մատենադարան. Yerevan.am. [dostęp 2020-08-18]. (orm.).
  5. Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիր. Yerevan.am. [dostęp 2020-08-18]. (orm.).
  6. Yerevan named World Book Capital, 2012. UNESCO.org. [dostęp 2020-08-18]. (ang.).
  7. Վարչական շրջաններ. Yerevan.am. [dostęp 2020-08-18]. (orm.).
  8. Первая всеобщая перепись населения Российской Империи 1897 г.. Демоскоп Weekly. [dostęp 2018-12-03].
  9. Всесоюзная перепись населения 1926 года. Демоскоп Weekly. [dostęp 2018-12-03].
  10. Всесоюзная перепись населения 1939 года. Демоскоп Weekly. [dostęp 2018-12-03].
  11. Ethnic Structure of the de jure Population Национальный соглать постоянного населения. (orm. • ang. • ros.)
  12. O Nas. Polonia.am. [dostęp 2020-08-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-10-06)].
  13. Персональный состав РАН. Архивы Российской академии наук, 2015. [dostęp 2021-03-05]. (ros.).
  14. Պոլիտեխնիկ - Գլխավոր, Polytechnic [dostęp 2021-05-06] (ang.).
  15. Yerevan - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  16. Elite Plaza Business Center - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  17. Sayat-Nova 19 - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  18. Mamikoniants 41 - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  19. Amiryan 27 - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  20. Baghramyan 59, Yerevan | 1262896 | EMPORIS, www.emporis.com [dostęp 2020-12-24].
  21. Rostom 29, Yerevan | 1262901 | EMPORIS, www.emporis.com [dostęp 2020-12-24].
  22. Aram 64 Tower 1 - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  23. Aram 64 Tower 2 - The Skyscraper Center, www.skyscrapercenter.com [dostęp 2020-12-24].
  24. Dzorapi 40, Yerevan | 1262900 | EMPORIS, www.emporis.com [dostęp 2020-12-24].
  25. Demirtchyan 12-14, Yerevan | 1262904 | EMPORIS, www.emporis.com [dostęp 2020-12-24].
  26. yerevan.am | Official website | Partner cities, www.yerevan.am [dostęp 2021-08-24].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Europe relief laea location map.jpg
Autor: Alexrk2, Licencja: CC BY-SA 3.0
Physical location map Europe; Lambert azimuthal equal-area projection
Redirect arrow without text.svg
Redirect arrow, to be used in redirected articles in Wikipedias written from left to right. Without text.
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Syria.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of India.svg
The Flag of India. The colours are saffron, white and green. The navy blue wheel in the center of the flag has a diameter approximately the width of the white band and is called Ashoka's Dharma Chakra, with 24 spokes (after Ashoka, the Great). Each spoke depicts one hour of the day, portraying the prevalence of righteousness all 24 hours of it.
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Asia laea relief location map.jpg
Autor: Uwe Dedering, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief Location map of Asia.
  • Projection: Lambert azimuthal equal-area projection.
  • Area of interest:
  • N: 90.0° N
  • S: -10.0° N
  • W: 45.0° E
  • E: 145.0° E
  • Projection center:
  • NS: 40.0° N
  • WE: 95.0° E
  • GMT projection: -JA95/50/20.0c
  • GMT region: -R45.70461034279053/-25.193892806246794/-158.9850042825966/36.990936559512505r
  • GMT region for grdcut: -R-20.0/-26.0/205.0/90.0r
  • Relief: SRTM30plus.
  • Made with Natural Earth. Free vector and raster map data @ naturalearthdata.com.
Yerevan-Map-Armenian-Labels.jpg
Autor: 517design, Licencja: CC BY-SA 4.0
Map of Yerevan city with its districts - Երևանի քարտեզն իր թաղամասերով
Yerevan at night.jpg
Autor: Սէրուժ Ուրիշեան (Serouj Ourishian), Licencja: CC BY-SA 3.0
Nighttime view of Yerevan, Armenia, from atop the Cascade.
Republic Square station3.jpg
Autor: Karen Demirchyan Museum, Licencja: CC BY-SA 4.0
Հանրապետության հրապարակ կայարան
Armenia vs Portugal, 13 June 2015, V. Sargsyan Rep. Stad. Yerevan (12).jpg
Autor: Spetsnaz1991, Licencja: CC BY-SA 4.0
Armenia vs Portugal, 13 June 2015, V. Sargsyan Rep. Stad. Yerevan
Zvartnots airport.jpg
Autor: Armenia The World, Licencja: CC BY-SA 3.0
Zvartnots International Airport, Yerevan, Armenia
Audio Yerewan.ogg
Yerewan - capital of Armenia
2014 Erywań, Erebuni, Muzeum Erebuni, Budynek muzeum (02).jpg
(c) Photo: Marcin Konsek / Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0
Budynek muzeum. Muzeum Erebuni. Dzielnica Erebuni. Erywań, Armenia.
Mount Ararat and the Yerevan skyline.jpg
Autor: Սէրուժ Ուրիշեան (Serouj Ourishian), Licencja: CC BY-SA 3.0
Mount Ararat and the Yerevan skyline. The Opera house is visible in the center.
Yerevan flag.gif
Flag of the city of Yerevan, capital of Armenia. Armenian Eternity sign
Relief Map of Armenia.png
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief map of Armenia.

Equirectangular projection, N/S stretching 130 %. Geographic limits of the map:

  • N: 41.4° N
  • S: 38.8° N
  • W: 43.4° E
  • E: 46.7° E
Olympavan (1).jpg
Autor: Preacher lad, Licencja: CC BY-SA 4.0
Olympavan