Estetyka zen

Estetyka zen – specyficzne podejście do twórczości artystycznej związanej z ideami buddyzmu zen (chiń. chan).

Estetyka zen

Estetyka zen i filozofia zen wyraża się we wszystkich dziedzinach życia: w architekturze, w założeniach ogrodowych, w ceremonii picia herbaty (jap. chadō lub cha-no-yu), w szczególnym kształcie czarek używanych do picia herbaty (i sake), w chińskim malarstwie tuszem epoki Song, w japońskim malarstwie chińskim tuszem (jap. sumi-e), w literaturze – zwłaszcza poezji (Hanshan i w japońskim haiku) i nawet w sztukach walki.

Sztuce stawia się podobne wymagania, co życiu; piękno jest równoznaczne z prostotą kształtów, surową oszczędnością barw, linii i słów. Przepych, ostentacja i tani sentymentalizm uważany jest za barbaryzm. Kolory winny być przyciszone, motywy zdobnicze skromne, najlepiej przejęte z przyrody. W ciągu rozwoju malarstwa kolor właściwie porzucono, aby dać pole do działania intuicji. Kolor jest iluzją, a iluzja jest kolorem.

Postulat prostoty nie oznacza w praktyce ubóstwa czy abnegacji. Osiągnięcie szlachetnej i wyrafinowanej w końcu prostoty wymaga większego wysiłku niż sztuka, która popisuje się zewnętrznym blaskiem i przepychem.

Symetria uważana jest za sztuczną regułę kompozycyjną, akceptującą martwy, mechaniczny porządek rzeczy, obcy naturze i naturalności. Asymetria wyraża dynamikę stawania się, wiecznego ruchu we wszechświecie i życia, którego praw nie można wykalkulować, lecz należy je odkryć intuicyjnie.

Ideały estetyczne zen przynajmniej częściowo zawarły się w takich terminach jak:

  • prostota, prostota cichego życia – chiń. tuo, kor. t’a, jap. ta i wiet. tha. Termin ten najbardziej znany jest jako japońskie słowo wabi, które jest po prostu japońskim oddaniem zsinizowanego ta.
  • bezpretensjonalna prostota – chiń. ji, kor. chŏk, jap. ceki, wiet. tich. Termin ten najbardziej znany jest jako japońskie słowo sabi, które jest po prostu japońskim oddaniem zsinizowanego ceki.

Obydwa te terminy często występują razem jako wabi-sabi.

  • surowość, powściągliwość, przyciszenie – jap. shibui
  • smutek, nostalgia – jap. aware
  • ukryta esencja, mistyczna treść dzieła – jap. yūgen

W malarstwie dąży się do uchwycenia wewnętrznej istoty rzeczywistości; może się ona przejawiać w buddzie, pejzażu, zwierzęciu, gałązce bambusa itd.

Malarstwo tuszem jest monochromatyczne; rezygnuje z trójwymiarowości, plastyczności i światłocienia. Obraz redukowany jest czasem do kilkunastu kresek i plam na pustym, neutralnym tle jedwabiu czy papieru ryżowego. Obraz powstaje szybko; tusz wsiąka i wysycha natychmiast i wszelkie poprawki są niemożliwe. Podkreśla to rolę intuicyjnego działania, zgodnego z duchem zen. Mnisi chan i zen stworzyli swobodny styl malarski zwany zenga stosowany np. do ilustrowania wierszy z Zenrin kushū czy różnych dialogów pomiędzy mistrzem chan a uczniem (chiń. wenda, jap. mondō) lub różnych przypowieści z sutr. Odpowiednikiem tego stylu w Japonii był styl haiga – niezwykle nonszalancki i sugestywny styl towarzyszący wierszom haiku. Zenga i haiga, to najskrajniejsze formy malarstwa chińskim tuszem (jap. sumi) – najbardziej spontaniczne, naturalne, surowe, pełne owych niekontrolowanych przypadków pędzla, w których przejawiała się wspaniała bezcelowość samej przyrody, w najpospolitszym i najskromniejszym otoczeniu.

Jednak najwyższą rangę ideową i artystyczną nadaje się pejzażowi. Wiąże się to m.in. z tym, że indywidualne, spontaniczne przeżycie, wyzwalane jest głównie przez kontemplację natury, przez wnikanie w jej duchową istotę. Człowiek jest jedynie częścią natury – małą i niewiele znaczącą w porównaniu z całą nieograniczonością i wiecznością otaczającego świata. Wytwarza to szczególne nastawienie, pełne uwielbienia i poczucia pokory do wszystkich przejawów natury. Miarą i symbolem wszechświata jest natura, a nie człowiek. Podsumować to można sentencją Prawdziwe piękno dostrzeże ten, kto umie Nieskończoność dokończyć w duchu.

Artyści

Inne sztuki

Galeria

Bibliografia

  • Heinrich Dumoulin. Zen Buddhism: A History. India and China. Macmillan Publishing Company. Nowy Jork, 1990. ​ISBN 0-02-908220-X​.
  • Red. Stephan Schuhmacher i Gert Woerner. The Encyclopedia of Eastern Philosophy and Religion. Shambala. Boston, 1989 ​ISBN 0-87773-433-X​.
  • Heinrich Dumoulin. Zen Buddhism: a History. Japan. Macmillan Publishing Company. Nowy Jork, 1990. ​ISBN 0-02-908250-1​.
  • Osvald Siren. The Chinese on the Art of Painting Schocken Books, Nowy Jork 1969 ISBN (brak)

Media użyte na tej stronie

SesshuShuutouTou.jpg
Paysage d'automne et d'hiver, par Sesshû, Tôkyô National Museum
Hasegawa Tohaku - Pine Trees (Shōrin-zu byōbu) - right hand screen.jpg
"Pine Trees" by Hasegawa Tōhaku (Japanese, 1539–1610). The painting has been designated as National Treasure in the paintings category.
Ummon.png
Zen master Yunmen Wenyan (862/4-949), styled Ummon Bun'en (or Unmon) by the Japanese. Painting by Hakuin, one of three hanging scrolls comprising a set, with Daruma and Rinzai in the others. This seems to be Eihoji temple copy.[1] But other copies of three scrolls are known e.g. at Jōkōji (定光寺)