Etiologia schizofrenii

Wyniki badań PET[1] wskazują na to, że im płaty czołowe są mniej zaktywowane (czerwony) w czasie procesu zapamiętywania, tym większy wzrost nieprawidłowej aktywności dopaminowej w prążkowiu (zielony), co wiąże się z deficytami neurokognitywnymi występującymi w schizofrenii.

Wiarygodność rozpoznań wprowadza trudności w zmierzeniu względnego wpływu genów i środowiska (przykładowo, objawy w pewnym stopniu pokrywają się z chorobą dwubiegunową i wielką depresją), ale wyniki badań wskazują na to, że czynniki genetyczne w połączeniu ze środowiskowymi są ważnymi czynnikami etiologicznymi schizofrenii[2]. Wyniki badań wykazują, że przyczyny powstania schizofrenii mają silną komponentę dziedziczną, ale początek choroby jest pod silnym wpływem czynników środowiskowych i stresorów[3]. Hipoteza wrodzonej podatności na zranienie (diatezy) u niektórych ludzi, która może być ujawniona przez biologiczne, psychologiczne i środowiskowe stresory jest znana jako model stresu i diatezy (lub encefalopatii)[4]. Model wskazujący na istotność czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych nosi nazwę "biopsychosocjalnego".

Genetyka

Istnieje zależność pomiędzy ryzykiem zachorowania na schizofrenię a stopniem pokrewieństwa z osobą chorą. Badania rodzin, bliźniąt i adopcyjne dostarczają dowodów na rolę czynników genetycznych w etiologii schizofrenii[5]. Można sądzić, że dziedziczona jest predyspozycja do schizofrenii, która daje efekt w postaci choroby dopiero w połączeniu ze środowiskowymi czynnikami ryzyka. Dokładny model dziedziczenia schizofrenii pozostaje nieznany. Podobnie jak w przypadku innych chorób złożonych sugerowany jest raczej udział wielu genów (zob. polimorfizm genetyczny), o relatywnie niewielkim wpływie, których efekt kumuluje się, dziedziczeniu ulega tylko skłonność do zachorowania[6]. Na znaczenie interakcji czynników genetycznych i środowiskowych wspólnie zwiększających podatność na zachorowanie wydają się wskazywać m.in. wyniki badań adopcyjnych. Oszacowania stopnia dziedziczności schizofrenii są różne, co wynika z trudności oddzielenia wpływów genetyki i środowiska, chociaż badania na bliźniętach wskazują na wysoki stopień dziedziczności[7]. Niedawne wyniki badań naukowych sugerują, że geny, które przyczyniają się do zwiększenia ryzyka zachorowania na schizofrenię są nieswoiste, co oznacza, że mogą wpływać również na ryzyko wystąpienia innych zaburzeń psychotycznych, jak choroby afektywnej[8][9].

Czynniki cywilizacyjne

Badania wskazują, że zachorowalność na schizofrenię wśród ludów pierwotnych jest znacznie niższa niż w społeczeństwach cywilizowanych. Obraz psychoz jest nieco odmienny, przeważają formy ostre – zbliżone do katatonii. Wraz ze zbliżaniem się do kręgu cywilizacji zachodniej, liczba przypadków wzrasta, a obraz chorobowy upodabnia się do spotykanego w naszej kulturze.

Czynniki prenatalne

Uważa się, że czynniki sprawcze mogą działać we wczesnych etapach rozwoju układu nerwowego, także w ciąży, zwiększając ryzyko późniejszego zachorowania na schizofrenię. Obecnie istnieją dowody na to, że prenatalna ekspozycja na infekcje zwiększa ryzyko zachorowania na schizofrenię w późniejszym życiu, dostarczając dodatkowe dowody na powiązanie ryzyka wystąpienia choroby z patologią rozwoju płodowego[10].

Czynniki społeczne i ekonomiczne

Mieszkanie w zurbanizowanym otoczeniu zostało konsekwentnie wykazane w badaniach jako czynnik ryzyka schizofrenii[11]. Niekorzystne aspekty socjologiczne również stanowią czynniki ryzyka; należy do nich ubóstwo[12], migracje związane z niepowodzeniami, dyskryminacja rasowa, dysfunkcja rodzin, bezrobocie lub trudne warunki mieszkaniowe[13]. Doświadczenie w dzieciństwie nadużycia lub traumy też stanowi czynnik ryzyka[14][15]. Rodzicielstwu nie przypisuje się odpowiedzialności za schizofrenię, ale dysfunkcjonalne relacje w połączeniu z brakiem wsparcia mogą się przyczyniać do zwiększenia ryzyka[16][17].

Zakażenia

Jedna z teorii wysunięta przez psychiatrów E. Fullera Torreya i R.H. Yolkena zakłada, że zakażenie pasożytem Toxoplasma gondii prowadzi do pewnych (być może nawet licznych) przypadków schizofrenii[18]. Wspiera to stwierdzenie znacząco wyższych poziomów przeciwciał przeciw toksoplazmie u pacjentów ze schizofrenią względem przeciętnej populacji[19].

Użycie substancji psychoaktywnych

Związek brania narkotyków ze schizofrenią jest złożony. Jasne powiązania pomiędzy nimi są trudne do rozwikłania. Istnieją silne dowody na to, że użycie pewnych narkotyków może wywołać początek choroby oraz nawrót schizofrenii u pewnych ludzi. Można to jednakże wyjaśniać na inne sposoby; niektórzy ludzie mogą brać narkotyki aby poradzić sobie z negatywnymi uczuciami związanymi zarówno z braniem przepisanych leków antypsychotycznych, a także z powodu samego stanu psychicznego, który cechuje się negatywnymi emocjami, paranoją i anhedonią[20]. Pochodne amfetaminy wywołują uwolnienie dopaminy, której nadmierna aktywność jest uważana za przyczynę wielu objawów schizofrenii (dopaminowa hipoteza schizofrenii), a pochodne amfetaminy mogą pogorszyć objawy schizofrenii[21]. Objawy schizofrenii mogą być również wyzwolone przez przyjmowanie znaczących dawek psychodelików lub narkotyków pobudzających[22]. Wyniki jednego z badań sugerują, że marihuana może przyczynić się do psychozy, chociaż naukowcy podejrzewają, że użycie marihuany było tylko niewielkim dodatkiem do szerokiej gamy czynników, które mogą wywołać psychozę[23].

Amfetamina i jej pochodne

Uważa się, że nadmierna aktywność dopaminowa jest odpowiedzialna za wiele objawów schizofrenii (dopaminowa hipoteza schizofrenii) i dlatego amfetamina i jej pochodne mogą pogarszać objawy schizofrenii, gdyż powodują uwolnienie dopaminy.

Środki psychodeliczne

Schizofrenia może być czasem wywoływana przez znaczne użycie środków psychodelicznych[22], chociaż niektórzy uważają, że predyspozycja do zachorowania na schizofrenię wiąże się ze skłonnością do przyjmowania takich środków. Istnieją także dowody na to, że u ludzi chorujących na schizofrenię, u których występuje odpowiedź na leczenie, może dojść do nawrotów w wyniku przyjęcia narkotyków. Do znanych osób, u których psychodeliki są podejrzewane o przyspieszenie rozwoju schizofrenii należą członek i założyciel Pink Floyd, Syd Barrett oraz producent, aranżer i pisarz tekstów piosenek The Beach Boys, Brian Wilson.

Leki takie jak ketamina, fencyklidyna i LSD stosowano w celach badawczych do naśladowania objawów schizofrenii. Zastosowanie LSD i innych psychodelików do modelu schizofrenii straciło na znaczeniu wśród społeczności naukowej, ponieważ różnice pomiędzy stanami wywołanymi przez narkotyki a typowym przebiegiem schizofrenii stały się klarowne. Uważa się jednak, że dysocjanty taki jak ketamina i fencyklidyna dają stany znacząco podobne.

Humphry Osmond i Abram Hoffer przez krótki czas w latach 50. XX wieku badali możliwość zastosowania psychodelików w leczeniu schizofrenii. Tylko w przypadku tego eksperymentalnego leczenia użycie LSD było legalne, na krótko przed tym, jak zastosowanie leku w celach rozrywkowych doprowadziło do jego delegalizacji.

Marihuana

Istnieją dowody na wpływ marihuany na powstawanie schizofrenii. Zgodnie z niektórymi badaniami, marihuana nie jest niezbędnym, ani wystarczającym czynnikiem w powstaniu schizofrenii, lecz może znacząco zwiększyć ryzyko zachorowania na schizofrenię i może być jednym z ważnych czynników sprawczych. Pomimo tego, niektóre wcześniejsze badania na tym polu były krytykowane z tego względu, że często nie było jednoznaczne, czy marihuana jest przyczyną, czy wynikiem schizofrenii. W niedawnym przeglądzie badań dotyczącym tego zagadnienia wykazano, że marihuana zwiększa ryzyko zachorowania na schizofrenię 2 razy, a zakładając, że jest jednym z czynników etiologicznych choroby, odpowiada za 8% przypadków zachorowań[23].

W 1987 opublikowano jedno z dłużej prowadzonych badań, z którego wynikało, że ryzyko wystąpienia schizofrenii u Szwedów przyjmujących marihuanę w dużych ilościach (więcej niż 50 razy) jest zwiększone 6 razy[24].

Tytoń

Osoby chore na schizofrenię palą częściej w porównaniu do średniej populacyjnej. Procent palących jest szczególnie wysoki w przypadku bezdomnych oraz osób przebywających w instytucjach. W spisie dokonanym w Wielkiej Brytanii w 1993 zostało wykazano, że 74% ludzi ze schizofrenią żyjących w instytucjach jest palaczami[25][26]. W badaniu z 1999, które objęło wszystkich chorych w Nithsdale w Szkocji wykazano, że 58% z nich to palacze (przy średniej populacyjnej 28%)[27]. W jednym ze starszych badań ujawniono, że 88% pacjentów wypisanych ze szpitala to palacze[28].

Osoby ze schizofrenią mają mniejsze ryzyko zachorowania na raka płuc i śmierci z jego powodu, pomimo tego, że palacze występują wśród nich częściej niż w przeciętnej populacji. Przyczyna tego stanu nie jest znana, ale podejrzewa się, że znaczenie może mieć genetyczna odporność na raka płuc, efekty uboczne przyjmowanych leków lub statystycznie większe ryzyko śmierci z innych powodów niż rak płuc[29].

W niedawnym badaniu przeprowadzonym na 50 000 poborowych w Szwecji wykazano niewielki, ale statystycznie istotny efekt protekcyjny palenia papierosów przed zachorowaniem na schizofrenię w późniejszym życiu[30]. Autorzy pracy podkreślają, że ryzyko związane z paleniem papierosów znacznie przewyższa te ewentualne niewielkie korzyści, natomiast samo badanie dostarcza dowodów na teorię "samoleczenia" w schizofrenii przy pomocy palenia tytoniu. Może to również dostarczyć wskazówek, w jaki sposób schizofrenia rozwija się na poziomie molekularnym. Co więcej, wiele ludzi paliło tytoń w różnej postaci na długo przed rozpoznaniem u nich schizofrenii, a niektóre grupy są zwolennikami stwierdzenia, że różne substancje chemiczne zawarte w tytoniu w rzeczywistości przyczyniły się do wyzwolenia początków choroby i nie niosą ze sobą żadnych korzyści.

Palenie tytoniu wpływa na funkcjonowanie wątroby w taki sposób, że powoduje szybszą metabolizację leków antypsychotycznych stosowanych w leczeniu schizofrenii. To oznacza, że palacze ze schizofrenią powinni przyjmować nieco wyższe dawki neuroleptyków dla uzyskania pożądanego efektu niż to jest w przypadku niepalących.

Większa liczba palaczy wśród chorych na schizofrenię może być efektem chęci leczenia się przy pomocy nikotyny. Możliwe, że palenie daje krótkoterminowe efekty w postaci poprawionej czujności i funkcjonowania poznawczego u osób chorych[31]. Wysuwa się przypuszczenie, że mechanizmem tego efektu jest zaburzenie funkcjonowania receptorów nikotynowych u chorych na schizofrenię, co chwilowo może zredukować palenie tytoniu[31].

Czynniki psychologiczne

Liczne mechanizmy psychologiczne wpływają na zachorowanie oraz przebieg schizofrenii. Błędy poznawcze są jednymi z czynników ryzyka, zwłaszcza przy obciążeniu stresem lub niewłaściwie rozumianymi sytuacjami, w tym przykładanie nadmiernej uwagi do potencjalnych zagrożeń, wyciąganie pochopnych wniosków, dokonywanie atrybucji zewnętrznych, problemy z rozróżnieniem mowy wewnętrznej od mowy ze źródeł zewnętrznych, trudności z wczesnym przetwarzaniem wzrokowym i utrzymaniem koncentracji[32][33][34][35]. Niektóre cechy poznawcze mogą odzwierciedlać ogólne deficyty neurokognitywne pamięci, uwagi, rozwiązywania problemów, funkcji wykonawczych lub poznania społecznego, podczas gdy inne mogą być związane z konkretnymi kwestiami i doświadczeniami[16][36]. Pomimo powszechnego dostrzegania stępionego afektu (zobojętnienia uczuciowego), niedawne badania wskazują na to, że wiele ludzi ze zdiagnozowaną schizofrenią odpowiada silnie emocjonalnie, w szczególności na stresory lub negatywne bodźce i ta czułość może odpowiadać za podatność do wystąpienia objawów lub zaburzenia[37][38][39]. Niektóre wyniki badań wskazują na to, że treść urojeń i doświadczeń psychotycznych może odzwierciedlać emocjonalne przyczyny zaburzenia i to jak osoba interpretuje takie doznania może wpływać na symptomatologię[40][41][42][43]. Dalsze dowody na znaczenie mechanizmów psychologicznych wynikają z korzystnego wpływu terapii na objawy schizofrenii[44].

Czynniki emocjonalne

W schizofrenii mają znaczenie liczne czynniki emocjonalne, a niektóre modele stawiają je w centrum zaburzenia. Uważano, że u chorych występuje stępiony afekt, co oznaczałoby, że doświadczają oni zbyt słabych emocji, jednak nowsze badania wykazują, że występuje u nich prawidłowy, a nawet podniesiony poziom afektu, w szczególności w odpowiedzi na negatywne wydarzenia lub stresujące sytuacje społeczne[37]. Powiązane badania wskazują na to, że treść sądów urojeniowych i psychotycznych w schizofrenii może mieć znaczenie, odzwierciedlając historię życia lub społeczne uwarunkowania osoby chorej[40].

Czynniki biochemiczne

fMRI oraz inne metody neuroobrazowania pozwalają badać różnice w aktywności obszarów mózgu u ludzi ze zdiagnozowaną schizofrenią.

Badania z użyciem testów neuropsychologicznych oraz metod obrazowania mózgu, takich jak fMRI i PET pozwoliły zmierzyć różnice w funkcjonalnych aktywnościach mózgu i wykazały, że różnice wydają się najczęściej występować w płatach czołowych, hipokampie i płatach skroniowych[45]. Powiązano je z deficytami neurokognitywnymi często związanymi ze schizofrenią[46].

W szczególności skupiono się na aktywności dopaminowej w szlaku mezolimbicznym mózgu. To zainteresowanie wynikło głównie z przypadkowego odkrycia. Okazało się, że grupa leków blokująca aktywność dopaminy, znanych jako fenotiazyny, może redukować objawy psychotyczne. Wpływowa hipoteza dopaminowa schizofrenii wskazała, że nieprawidłowa funkcja szlaków dopaminowych jest przyczyną pozytywnych objawów schizofrenii. Obecnie ta teoria jest uważana za zbytnie uproszczenie pełnego wyjaśnienia, po części z tego powodu, że nowsze antypsychotyki (zwane atypowymi antypsychotykami) mogą być jednakowo skuteczne jak starsze leki (typowe antypsychotyki), lecz wpływają również na aktywność serotoniny i mogą wykazywać nieznacznie słabsze blokowanie dopaminy[47].

Zainteresowanie skierowano również na glutaminian, który jest neurotransmiterem, a także na zmniejszoną aktywność receptora NMDA w schizofrenii. Było to w głównej mierze zasugerowane przez nieprawidłowo niskie poziomy receptorów glutaminianowych stwierdzone w badanych pośmiertnie mózgach osób ze zdiagnozowaną schizofrenią[48] i odkrycie, że działanie leków blokujących glutaminian, jak fencyklidyna czy ketamina mogą naśladować objawy i problemy poznawcze występujące w chorobie[49]. Fakt zmniejszonej aktywności glutaminianu wiąże się ze słabymi wynikami w testach wymagających aktywności płatów czołowych i hipokampa oraz wpływem na aktywność dopaminową. Wszystko to ma znaczenie dla rozwoju schizofrenii i dlatego zasugerowano, że szlaki glutaminianowe spełniają ważną rolę mediacyjną (i prawdopodobnie sprawczą) w chorobie[50]. Dalsze poparcie dla tej teorii przyszło z wstępnych badań wskazujących na skuteczność koagonistów kompleksu receptora NMDA w zmniejszaniu objawów pozytywnych[51].

Inne odkrycia dotyczą różnic w rozmiarach pewnych struktur mózgu. Poszerzenia komór występują u osób ze szczególnie wyraźnymi objawami negatywnymi, co było jednym z pierwszych odkryć[52]. Jednakże nie okazało się to pewne w przypadku każdego pacjenta, gdyż u chorych występują znaczne różnice. Nowsze badania wykazały różnego stopnia odmienności struktur mózgu w porównaniu do zdrowej populacji[53]. Podobnie jednak jak w przypadku wcześniejszych wyników badań, różnice są pewne przy porównywaniu grup ludzi, natomiast trudno określić jakie różnice wystąpią u pojedynczych osób ze schizofrenią.

Inne teorie

Obecnie przedmiotem badań są nieprawidłowości kanałów wapniowych jako czynników mających znaczenie dla powstania schizofrenii. W trzech małych badaniach wykazano poprawienie pewnych wskaźników w późnych dyskinezjach po dołączeniu nilwadypiny (bloker kanałów wapniowych) do wcześniej stosowanego leczenia przeciwpsychotycznego[54].

Obecnie wzrasta liczba dowodów na znaczącą rolę autoimmunizacji w etiologii i patogenezie schizofrenii. Potwierdzają to badania statystycznej korelacji schizofrenii z innymi chorobami autoimmunologicznymi[55], a także niedawne prace, w których szczegółowo zbadano stan układu immunologicznego u pacjentów ze schizofrenią[56][57].

Przypisy

  1. Andreas Meyer-Lindenberg i inni, Reduced prefrontal activity predicts exaggerated striatal dopaminergic function in schizophrenia, „Nature Neuroscience”, 5 (3), 2002, s. 267–271, DOI10.1038/nn804, ISSN 1097-6256, PMID11865311.
  2. Paul J. Harrison, Michael J. Owen, Genes for schizophrenia? Recent findings and their pathophysiological implications, „The Lancet”, 361 (9355), 2003, s. 417–419, DOI10.1016/S0140-6736(03)12379-3, ISSN 0140-6736, PMID12573388.
  3. R. Day i inni, Stressful life events preceding the acute onset of schizophrenia: a cross-national study from the World Health Organization, „Culture, Medicine and Psychiatry”, 11 (2), 1987, s. 123–205, ISSN 0165-005X, PMID3595169.
  4. Cheryl Corcoran i inni, The stress cascade and schizophrenia: etiology and onset, „Schizophrenia Bulletin”, 29 (4), 2003, s. 671–692, ISSN 0586-7614, PMID14989406.
  5. Regina A. Shih, Pamela L. Belmonte, Peter P. Zandi, A review of the evidence from family, twin and adoption studies for a genetic contribution to adult psychiatric disorders, „International Review of Psychiatry (Abingdon, England)”, 16 (4), 2004, s. 260–283, DOI10.1080/09540260400014401, ISSN 0954-0261, PMID16194760.
  6. M.J. Owen, N. Craddock, M.C. O'Donovan, Schizophrenia: genes at last?, „Trends in genetics: TIG”, 21 (9), 2005, s. 518–525, DOI10.1016/j.tig.2005.06.011, ISSN 0168-9525, PMID16009449.
  7. Michael C. O'Donovan, Nigel M. Williams, Michael J. Owen, Recent advances in the genetics of schizophrenia, „Human Molecular Genetics”, 12 Spec No 2, 2003, R125–133, DOI10.1093/hmg/ddg302, ISSN 0964-6906, PMID12952866.
  8. Nick Craddock, Michael C. O'Donovan, Michael J. Owen, Genes for schizophrenia and bipolar disorder? Implications for psychiatric nosology, „Schizophrenia Bulletin”, 32 (1), 2006, s. 9–16, DOI10.1093/schbul/sbj033, ISSN 0586-7614, PMID16319375, PMCIDPMC2632175.
  9. J.T. Dalby, D. Morgan, M.L. Lee, Schizophrenia and mania in identical twin brothers, „The Journal of Nervous and Mental Disease”, 174 (5), 1986, s. 304–308, ISSN 0022-3018, PMID3701318.
  10. Alan S. Brown, Prenatal infection as a risk factor for schizophrenia, „Schizophrenia Bulletin”, 32 (2), 2006, s. 200–202, DOI10.1093/schbul/sbj052, ISSN 0586-7614, PMID16469941, PMCIDPMC2632220.
  11. Jim van Os i inni, The schizophrenia envirome, „Current Opinion in Psychiatry”, 18 (2), 2005, s. 141–145, ISSN 0951-7367, PMID16639166.
  12. Kim T. Mueser, Susan R. McGurk, Schizophrenia, „The Lancet”, 363 (9426), London, England 2004, s. 2063–2072, DOI10.1016/S0140-6736(04)16458-1, ISSN 1474-547X, PMID15207959.
  13. Jean-Paul Selten, Elizabeth Cantor-Graae, René S. Kahn, Migration and schizophrenia, „Current Opinion in Psychiatry”, 20 (2), 2007, s. 111–115, DOI10.1097/YCO.0b013e328017f68e, ISSN 0951-7367, PMID17278906.
  14. Lindsay S. Schenkel i inni, Histories of childhood maltreatment in schizophrenia: relationships with premorbid functioning, symptomatology, and cognitive deficits, „Schizophrenia Research”, 76 (2-3), 2005, s. 273–286, DOI10.1016/j.schres.2005.03.003, ISSN 0920-9964, PMID15949659.
  15. I. Janssen i inni, Childhood abuse as a risk factor for psychotic experiences, „Acta Psychiatrica Scandinavica”, 109 (1), 2004, s. 38–45, ISSN 0001-690X, PMID14674957.
  16. a b Richard P. Bentall i inni, Prospects for a cognitive-developmental account of psychotic experiences, „The British Journal of Clinical Psychology”, 46 (Pt 2), 2007, s. 155–173, DOI10.1348/014466506X123011, ISSN 0144-6657, PMID17524210.
  17. Kenneth L. Subotnik i inni, Are communication deviance and expressed emotion related to family history of psychiatric disorders in schizophrenia?, „Schizophrenia Bulletin”, 28 (4), 2002, s. 719–729, ISSN 0586-7614, PMID12795501.
  18. E. Fuller Torrey, Robert H. Yolken, Toxoplasma gondii and schizophrenia, „Emerging Infectious Diseases”, 9 (11), 2003, s. 1375–1380, DOI10.3201/eid0911.030143, ISSN 1080-6040, PMID14725265, PMCIDPMC3035534.
  19. H.-L. Wang i inni, Prevalence of Toxoplasma infection in first-episode schizophrenia and comparison between Toxoplasma-seropositive and Toxoplasma-seronegative schizophrenia, „Acta Psychiatrica Scandinavica”, 114 (1), 2006, s. 40–48, DOI10.1111/j.1600-0447.2006.00780.x, ISSN 0001-690X, PMID16774660.
  20. Lynsey Gregg, Christine Barrowclough, Gillian Haddock, Reasons for increased substance use in psychosis, „Clinical Psychology Review”, 27 (4), 2007, s. 494–510, DOI10.1016/j.cpr.2006.09.004, ISSN 0272-7358, PMID17240501.
  21. Marc Laruelle i inni, Single photon emission computerized tomography imaging of amphetamine-induced dopamine release in drug-free schizophrenic subjects, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 93 (17), 1996, s. 9235–9240, ISSN 0027-8424, PMID8799184, PMCIDPMC38625.
  22. a b K.T. Mueser i inni, Prevalence of substance abuse in schizophrenia: demographic and clinical correlates, „Schizophrenia Bulletin”, 16 (1), 1990, s. 31–56, ISSN 0586-7614, PMID2333480.
  23. a b Louise Arseneault i inni, Causal association between cannabis and psychosis: examination of the evidence, „The British Journal of Psychiatry: The Journal of Mental Science”, 184, 2004, s. 110–117, DOI10.1192/bjp.184.2.110, ISSN 0007-1250, PMID14754822.
  24. S. Andréasson i inni, Cannabis and schizophrenia. A longitudinal study of Swedish conscripts, „The Lancet”, 2 (8574), London, England 1987, s. 1483–1486, ISSN 0140-6736, PMID2892048.
  25. Ann McNeill, Smoking and mental health — a review of the literature, SmokeFree London Programme, 2001 [dostęp 2006-12-14] [zarchiwizowane z adresu 2006-09-24].
  26. Meltzer H i inni, OPCS Surveys of Psychiatric Morbidity Report 3: Economic Activity and Social Functioning of Adults With Psychiatric Disorders., London, Her Majesty’s Stationery Office, 1995. Available for fee.
  27. C Kelly, McCreadie RG. Smoking Habits, Current Symptoms, and Premorbid Characteristics of Schizophrenic Patients in Nithsdale, Scotland. „The American Journal of Psychiatry”. 156, s. 1751–1757, 1999. American Psychiatric Association. PMID: 10553739. [dostęp 2006-12-14]. 
  28. JR Hughes, Hatsukami DK, Mitchell JE, Dahlgren LA. Prevalence of smoking among psychiatric outpatients. „The American Journal of Psychiatry”. 143, s. 993–997, 1986. American Psychiatric Association. PMID: 3487983. [dostęp 2006-12-14]. 
  29. "Conditions in Occupational Therapy: effect on occupational performance." ed. Ruth A. Hansen and Ben Atchison (Baltimore: Lippincott Williams & Williams, 2000), 54–74. ISBN 0-683-30417-8
  30. Stanley Zammit i inni, Investigating the association between cigarette smoking and schizophrenia in a cohort study, „The American Journal of Psychiatry”, 160 (12), 2003, s. 2216–2221, DOI10.1176/appi.ajp.160.12.2216, ISSN 0002-953X, PMID14638593.
  31. a b Michael T. Compton: Cigarette Smoking in Individuals with Schizophrenia. Medscape Psychiatry & Mental Health, 2005-11-16. [dostęp 2007-05-17].
  32. Matthew R. Broome i inni, What causes the onset of psychosis?, „Schizophrenia Research”, 79 (1), 2005, s. 23–34, DOI10.1016/j.schres.2005.02.007, ISSN 0920-9964, PMID16198238.
  33. Ralph Lewis, Should cognitive deficit be a diagnostic criterion for schizophrenia?, „Journal of psychiatry & neuroscience: JPN”, 29 (2), 2004, s. 102–113, ISSN 1180-4882, PMID15069464.
  34. Martin Brüne i inni, Mental state attribution, neurocognitive functioning, and psychopathology: what predicts poor social competence in schizophrenia best?, „Schizophrenia Research”, 92 (1-3), 2007, s. 151–159, DOI10.1016/j.schres.2007.01.006, ISSN 0920-9964, PMID17346931.
  35. Margriet M. Sitskoorn i inni, Cognitive deficits in relatives of patients with schizophrenia: a meta-analysis, „Schizophrenia Research”, 71 (2-3), 2004, s. 285–295, DOI10.1016/j.schres.2004.03.007, ISSN 0920-9964, PMID15474899.
  36. Matthew M. Kurtz, Neurocognitive impairment across the lifespan in schizophrenia: an update, „Schizophrenia Research”, 74 (1), 2005, s. 15–26, DOI10.1016/j.schres.2004.07.005, ISSN 0920-9964, PMID15694750.
  37. a b Alex S. Cohen, Nancy M. Docherty, Affective reactivity of speech and emotional experience in patients with schizophrenia, „Schizophrenia Research”, 69 (1), 2004, s. 7–14, DOI10.1016/S0920-9964(03)00069-0, ISSN 0920-9964, PMID15145465.
  38. William P. Horan, Jack J. Blanchard, Emotional responses to psychosocial stress in schizophrenia: the role of individual differences in affective traits and coping, „Schizophrenia Research”, 60 (2-3), 2003, s. 271–283, ISSN 0920-9964, PMID12591589.
  39. Christine Barrowclough i inni, Self-esteem in schizophrenia: relationships between self-evaluation, family attitudes, and symptomatology, „Journal of Abnormal Psychology”, 112 (1), 2003, s. 92–99, DOI10.1037/0021-843X.112.1.92, ISSN 0021-843X, PMID12653417.
  40. a b M. Birchwood i inni, The power and omnipotence of voices: subordination and entrapment by voices and significant others, „Psychological Medicine”, 30 (2), 2000, s. 337–344, ISSN 0033-2917, PMID10824654.
  41. Ben Smith i inni, Emotion and psychosis: links between depression, self-esteem, negative schematic beliefs and delusions and hallucinations, „Schizophrenia Research”, 86 (1-3), 2006, s. 181–188, DOI10.1016/j.schres.2006.06.018, ISSN 0920-9964, PMID16857346.
  42. Aaron T. Beck, A Cognitive Model of Schizophrenia, „Journal of Cognitive Psychotherapy”, 18 (3), 2004, s. 281–288, DOI10.1891/jcop.18.3.281.65649.
  43. Vaughan Bell, Peter W. Halligan, Hadyn D. Ellis, Explaining delusions: a cognitive perspective, „Trends in Cognitive Sciences”, 10 (5), 2006, s. 219–226, DOI10.1016/j.tics.2006.03.004, ISSN 1364-6613, PMID16600666.
  44. Elizabeth Kuipers i inni, Cognitive, emotional, and social processes in psychosis: refining cognitive behavioral therapy for persistent positive symptoms, „Schizophrenia Bulletin”, 32 Suppl 1, 2006, S24–31, DOI10.1093/schbul/sbl014, ISSN 0586-7614, PMID16885206, PMCIDPMC2632539.
  45. Green MF (2001) Schizophrenia Revealed: From Neurons to Social Interactions. New York: W.W. Norton. ISBN 0-393-70334-7
  46. Michael F. Green, Cognitive impairment and functional outcome in schizophrenia and bipolar disorder, „The Journal of Clinical Psychiatry”, 67 Suppl 9, 2006, 3–8; discussion 36–42, ISSN 0160-6689, PMID16965182.
  47. H.M. Jones, L.S. Pilowsky, Dopamine and antipsychotic drug action revisited, „The British Journal of Psychiatry: The Journal of Mental Science”, 181, 2002, s. 271–275, ISSN 0007-1250, PMID12356650.
  48. Christine Konradi, Stephan Heckers, Molecular aspects of glutamate dysregulation: implications for schizophrenia and its treatment, „Pharmacology & Therapeutics”, 97 (2), 2003, s. 153–179, ISSN 0163-7258, PMID12559388, PMCIDPMC4203361.
  49. A.C. Lahti i inni, Effects of ketamine in normal and schizophrenic volunteers, „Neuropsychopharmacology: Official Publication of the American College of Neuropsychopharmacology”, 25 (4), 2001, s. 455–467, DOI10.1016/S0893-133X(01)00243-3, ISSN 0893-133X, PMID11557159.
  50. Joseph T. Coyle, Guochuan Tsai, Donald Goff, Converging evidence of NMDA receptor hypofunction in the pathophysiology of schizophrenia, „Annals of the New York Academy of Sciences”, 1003, 2003, s. 318–327, ISSN 0077-8923, PMID14684455.
  51. Harri J. Tuominen, Jari Tiihonen, Kristian Wahlbeck, Glutamatergic drugs for schizophrenia: a systematic review and meta-analysis, „Schizophrenia Research”, 72 (2-3), 2005, s. 225–234, DOI10.1016/j.schres.2004.05.005, ISSN 0920-9964, PMID15560967.
  52. E.C. Johnstone i inni, Cerebral ventricular size and cognitive impairment in chronic schizophrenia, „The Lancet”, 2 (7992), London, England 1976, s. 924–926, ISSN 0140-6736, PMID62160.
  53. Laura A. Flashman, Michael F. Green, Review of cognition and brain structure in schizophrenia: profiles, longitudinal course, and effects of treatment, „The Psychiatric Clinics of North America”, 27 (1), 2004, s. 1–18, vii, DOI10.1016/S0193-953X(03)00105-9, ISSN 0193-953X, PMID15062627.
  54. Kazuo Yamada i inni, Effectiveness of nilvadipine in two cases of chronic schizophrenia, „Psychiatry and Clinical Neurosciences”, 49 (4), 1995, s. 237–238, DOI10.1111/j.1440-1819.1995.tb01891.x, ISSN 1323-1316, PMID9179944.
  55. William W. Eaton i inni, Association of schizophrenia and autoimmune diseases: linkage of Danish national registers, „The American Journal of Psychiatry”, 163 (3), 2006, s. 521–528, DOI10.1176/appi.ajp.163.3.521, ISSN 0002-953X, PMID16513876.
  56. Amanda L. Jones i inni, Immune dysregulation and self-reactivity in schizophrenia: do some cases of schizophrenia have an autoimmune basis?, „Immunology and Cell Biology”, 83 (1), 2005, s. 9–17, DOI10.1111/j.1440-1711.2005.01305.x, ISSN 0818-9641, PMID15661036.
  57. Rael D. Strous, Yehuda Shoenfeld, Schizophrenia, autoimmunity and immune system dysregulation: a comprehensive model updated and revisited, „Journal of Autoimmunity”, 27 (2), 2006, s. 71–80, DOI10.1016/j.jaut.2006.07.006, ISSN 0896-8411, PMID16997531.

Star of life.svg Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Media użyte na tej stronie

Star of life.svg

The Star of Life, medical symbol used on some ambulances.

Star of Life was designed/created by a National Highway Traffic Safety Administration (US Gov) employee and is thus in the public domain.
Functional magnetic resonance imaging.jpg
Sample fMRI data
This example of fMRI data shows regions of activation including primary visual cortex (V1, BA17), extrastriate visual cortex and lateral geniculate body in a comparison between a task involving a complex moving visual stimulus and rest condition (viewing a black screen). The activations (yellow-red) are shown (as is typical) against a background based on the average structural images from the subjects in the experiment.