Etna

Etna
Ilustracja
Etna z Katanią na pierwszym planie
Państwo

 Włochy

Położenie

Sycylia

Wysokość

ok. 3357 (wskutek wybuchów ulega zmianom) m n.p.m.

Wybitność

ok. 3357 m

Położenie na mapie Sycylii
Mapa konturowa Sycylii, po prawej nieco u góry znajduje się czarny trójkącik z opisem „Etna”
Położenie na mapie Włoch
Mapa konturowa Włoch, na dole nieco na prawo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Etna”
Ziemia37°45′18″N 14°59′42″E/37,755000 14,995000
Etna[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
ilustracja
(c) Jacopo Werther, CC BY-SA 4.0
Państwo

 Włochy

Typ

przyrodniczy

Spełniane kryterium

VIII

Numer ref.

1427

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2013
na 38. sesji

37°43′46″N 15°00′17″E/37,729444 15,004722
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Etna (łac. Aetna; scn. Mungibeddu, Muntagna lub Mongibello) – czynny stratowulkan we Włoszech, na wschodnim wybrzeżu Sycylii. Najwyższy i największy w Europie stożek wulkaniczny.

Etna zajmuje powierzchnię co najmniej 1250 km². Wulkan zaczął powstawać ok. 500 tys. lat temu. Pierwsze wzmianki o erupcjach pochodzą z ok. 1500 roku p.n.e. Szacuje się, że od tamtego czasu było ponad 200 wybuchów. Aktualna wysokość to ok. 3357 m n.p.m. (aktywność wulkanu powoduje zmiany wysokości ).

Od 1987 roku część obszarów Etny chroniona jest poprzez Park Regionalny Etna. W 2013 roku wulkan został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Etymologia

Jest kilka hipotez pochodzenia nazwy wulkanu.

Słowo może pochodzić od wymowy greckiego Aitna (Αίτνη) pochodzącego od słowa wywodzącego się z klasycznego języka greckiego αἴθω (aitho czyli ‘palić’[a])[1][2].

Niemniej tę hipotezę odrzuca Adrian Room w swojej książce Placenames of the World i twierdzi, że Etna pochodzi od fenickiego słowa attano (‘piec, palenisko’[b])[3][4].

Rzymianie nazywali Etnę – Aetna, natomiast Arabowie Dżabal al burkan lub Dżabal Aṭma Ṣiqilliyya (‘wulkan’ lub ‘najwyższa góra Sycylii’[c])[1].

Później wulkan nazywano Mons Gibel, co było połączeniem dwóch słów określających górę – łacińskiego mons i arabskiego gibel[1].

Na Sycylii używane są również nazwy Mungibeddu (odniesienie do dwóch centralnych kraterów), Muntagna (w skrócie można to tłumaczyć jako góra) lub Mongibello[1][5][4]. Według jednej z hipotez nazwa Mongibello wywodzi się od słowa Milciber (qui ignem mulcet – ‘kto uspokaja ogień’), jednej z łacińskich nazw góry, używanej, by zakląć destrukcyjne moce wulkanu[1]. Współcześnie, nazwa Mongibello używana jest dla określenia samego szczytu Etny[1].

Geologia

Powstanie i budowa

Zdjęcie satelitarne Etny
Powstawanie wulkanów w pobliżu strefy subdukcji

Stratowulkan powstał w późnym plejstocenie i holocenie, jest tym samym najstarszym stratowulkanem na Ziemi. Leży na geologicznie złożonym obszarze nad strefą subdukcji euroazjatyckiej i afrykańskiej płyty tektonicznej w okolicy trzech lokalnych uskoków Tindari-Giardini, Comiso-Messina, M. Kumeta-Alcantara na granicy podwodnej Skarpy Maltańskiej[6][7][8][9].

Pierwsze erupcje wulkanu miały miejsce u jego obecnych podstaw, gdzie wykryto obecność jednej ze skał bazaltowych – toleitu. Stanowią niewielki procent skał, z których zbudowany jest wulkan i powstały w wyniku podwodnych erupcji szczelinowych około 500 tysięcy lat temu[9][10][11].

Wulkan formował się w kierunku osi zachodniej i tak w wyniku kolejnych erupcji i wypełniania się zatoki zastygłą lawą powstał stożek wulkaniczny noszący nazwę Callanna (ok. 168–100 tys. lat temu), przez kolejne lata w kierunku zachodnim uformowały się stożki Trifoglietto I, który został pokryty przez Trifoglietto II (ok. 80–64 tys. lat temu). W wyniku zapadnięcia się Trifoglietto II powstała kaldera Valle del Bove[11][10][12].

Wulkan zaczął formować się ok. 34–30 tys. lat temu. Powstały stożek Ellittico w wyniku potężnej eksplozji ok. 20–15 tys. lat temu utworzył kalderę o średnicy ok. 4 km o tej samej nazwie[13]. W miejscu tej kaldery zaczął powstawać stożek Mongibello, który dziś góruje nad Sycylią[11][10].

Wulkan zbudowany jest głównie z trachitów i bazaltów[14].

Obecny kształt

Etna zajmuje powierzchnię co najmniej 1250 km² przy obwodzie ponad 135 km. Stratowulkan rozciąga się od północy na południe i przypomina kształtem elipsę o wymiarach 47 na 38 km[15]. Na wschodnim stoku widoczna jest charakterystyczna kaldera Valle del Bove o stromych ścianach, głębokości do 1000 m i wymiarach około 5 × 10 km w kształcie podkowy otwartej na wschód[16]. Kaldera zajmuje powierzchnię 35 km² przy obwodzie około 18 km[17].

Wysokość Etny sięga ok. 3340 m n.p.m. (północno-wschodni krater) i jest to wartość, która z uwagi na aktywność wulkanu ulega ciągłym zmianom. W 1932 roku podawano wysokość 3263 m, w 2004 roku – 3350 m natomiast w 1865 roku – prawdopodobnie ok. 3390 m[18][19][20]

Etna ma cztery główne kratery[21][22]:

  • Bocca Nuova oraz Voragine, które utworzyły się z centralnego krateru odpowiednio w 1945 i 1968 roku
  • Krater północno-wschodni, który powstał w 1911 roku (tu jest najwyższy punkt wulkanu Etna)
  • Krater południowo-wschodni, który powstał w 1971 roku

Na zboczach Etny można znaleźć ponad 270 innych nieaktywnych już kraterów bocznych.

Erupcje

Dom zniszczony przez lawę na zboczach Etny
Katania z widoczną w tle płynącą lawą
Erupcja z 2002 roku

Etna jest jednym z najbardziej aktywnych wulkanów na świecie i stanowi realne zagrożenie dla mieszkańców rejonu. Przez prawie cały czas można obserwować jego aktywność w postaci wydobywających się gazów i pary, a w czasie erupcji wyrzucanie materiałów piroklastycznych w tym bomb wulkanicznych czy popiołu[23].

W rejonie wulkanu zamieszkuje odpowiednio[16]:

  • w odległości 5 km – 78 osób;
  • w odległości 10 km – 3291 osób;
  • w odległości 30 km – 1 016 540 osób;
  • w odległości 100 km – 3 052 770 osób.

Bezpośrednio u podnóża wulkanu położone są miejscowości: Adrano, Belpasso, Biancavilla, Bronte, Castiglione di Sicilia, Giarre, Linguaglossa, Maletto, Mascali, Milo, Nicolosi, Pedara, Piedimonte Etneo, Ragalna, Randazzo, Sant’Alfio, Santa Maria di Licodia, Trecastagni, Viagrande, Zafferana Etnea. Według danych z 2001 roku łączna liczba mieszkańców tych gmin wynosiła 213 228, najwięcej w leżącym po południowej stronie wulkanu Adrano – 34 490.

Aktywność wulkaniczna Etny jest jedną z najlepiej udokumentowanych na świecie[24]. Pierwsze wzmianki o erupcjach pochodzą z około 1500 roku p.n.e.; szacuje się, że od tamtego czasu miało miejsce ponad 200 wybuchów. W latach od 1500 p.n.e. do 1699 n.e – 71 erupcji, z czego 14 przed narodzeniem Chrystusa[19]. Za najpotężniejszą uważa się erupcję trwającą od 11 marca do 11 lipca 1669 roku, w trakcie której wulkan wyrzucił ogromne ilości lawy (pokryła ona powierzchnię około 37 km²[25]) i materiału piroklastycznego. Lawa pokonała ok. 16 km, niszcząc po drodze kilka wsi. Ostatecznie dotarła do morza oraz Katanii, częściowo ją niszcząc[19][7]. Podczas tej erupcji próbowano zmienić bieg płynącej lawy poprzez wykopanie rowu; była to pierwsza taka próba na świecie[25][7].

Erupcje do 1579 roku

Potwierdzone daty historycznych erupcji do roku 1579[16][26]:

  • 1400 p.n.e
  • 695 p.n.e
  • sierpień 479 p.n.e
  • 475 p.n.e
  • marzec – kwiecień 425 p.n.e
  • 396 p.n.e
  • 140 p.n.e
  • 135 p.n.e
  • 122 p.n.e
  • 49 p.n.e
  • 44 p.n.e
  • 36–35 p.n.e
  • 32 p.n.e
  • około 10–20 n.e
  • 38–40 n.e
  • 1–9 lutego 252 n.e
  • 1062–1064 n.e
  • 4 lutego 1169 n.e
  • 1284–1285 n.e
  • 28 lipca – sierpień 1329 n.e
  • 5–6 sierpnia 1381 n.e
  • 8–25 listopada 1408 n.e
  • 1444 n.e
  • 25 września 1446 n.e
  • 21 września 1447 n.e
  • 1493–1500 n.e
  • 22 marca – kwietnia 1536 n.e
  • 10 maja – lipca/sierpnia 1537 n.e
  • listopad/grudzień 1566 n.e
  • wrzesień 1579 n.e

Erupcje od 1603

Potwierdzone erupcje od roku 1603[16][27][28][29]:

Park Regionalny Etna

17 marca 1987 roku został utworzony obszar chroniony obejmujący wulkan w postaci Parku Regionalnego Etna. Park został utworzony w celu ochrony krajobrazu w związku ze wzrastającą obecnością człowieka. Powierzchnia parku wynosi 580 km² i leży on na terenach gmin: Adrano, Belpasso, Biancavilla, Bronte, Castiglione di Sicilia, Giarre, Linguaglossa, Maletto, Mascali, Milo, Nicolosi, Pedara, Piedimonte Etneo, Ragalna, Randazzo, Sant’Alfio, Santa Maria di Licodia, Trecastagni, Viagrande, Zafferana Etnea[30].

Etna i Rocca di Salvatesta, Góry Pelorytańskie

Na terenie parku jest blisko 200 jaskiń utworzonych przez płynącą lawę, które wykorzystywane były przez ludzi jako schronienie, miejsca pochówków i do składowania śniegu[31].

W 2013 roku wulkan został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO[32].

Flora

Łączna liczba gatunków roślin na terenie samego parku wynosi około 430, z czego 35 gatunków endemicznych dla Sycylii i Włoch oraz 12 dla obszaru Etny[33]. Występowanie roślinności wokół wulkanu zależne jest głównie od wysokości. Wyróżnić można cztery główne strefy[e]:

  • strefa roślinności rozciągająca się poniżej 1000–1100 m n.p.m.
  • strefa roślinności rozciągająca się od ok. 1000–1100 do ok. 1400–1450 m n.p.m.
  • strefa roślinności rozciągająca się od ok. 1400–1450 do ok. 2200–2250 m n.p.m.
  • strefa roślinności najwyższa rozciągająca się powyżej 2200–2250 m n.p.m.

Strefa do 1000–1100 m n.p.m.

Obszary te zostały głównie zdominowane przez roślinność rozpowszechnioną przez człowieka. Są gaje cytrusowe, oliwne, migdałowe, pistacjowe oraz drzewa owocowe[34][14]. Można natrafić na Euphorbia dendroides z rodziny wilczomleczowate, Genista aetnensis z janowców, dąb ostrolistny, chmielograb europejski, wawrzyn szlachetny, wiązowiec południowy, Celtis tournefortii z wiązowców, pistacja terpentynowa czy dąb burgundzki[34].

Strefa od ok. 1000–1100 do ok. 1400–1450 m n.p.m.

Sosna czarna na stoku Etny

W tym pasie wysokości można spotkać takie gatunki roślin jak: endemiczna Betula aetnensis (brzoza), sosna czarna, buk zwyczajny, topola osika, kasztan jadalny czy występujące na starych podłożach lawy dąb ostrolistny[35][36]. Z mniejszych roślin orlica pospolita, omieg wschodni, klinopodium pospolite czy Daphne laureola z rodzaju wawrzynek[36].

Strefa od ok. 1400–1450 do ok. 2200–2250 m n.p.m.

Strefa ta jest określana jako pas lasów bukowych. Lasy bukowe głównie można spotkać na stokach północnym i północno-wschodnim. Pojedyncze drzewa można spotkać nawet na 2400 m. Obecność buków na tej wysokości i szerokości geograficznej jest wyjątkowa dla całej Europy[37]. Oprócz buków można natrafić na sosnę czarną czy brzozę. Z mniejszych roślin Berberis aetnensis z rodzaju berberys, jałowiec pospolity, mydlnica sycylijska czy szczaw Rumex aetnensis[37][38].

Strefa roślinności powyżej 2200–2250 m n.p.m.

Na tych wysokościach występują już zazwyczaj murawy wysokogórskie, powyżej ok. 3000 m dominuje zastygła lawa i tzw. pustynia wulkaniczna[37][14].

Niemniej mimo niesprzyjających warunków występują takie gatunki roślin jak endemiczna Astracantha sicula. Na skałach można natrafić na Berberis aetnensis. Ponadto Genista aetnensis, Adenocarpus bivonii, wiechlina cebulkowata czy Galium aetnicum z rodzaju przytulia[39][40]. Powyżej ok. 2450 m roślinność zaczyna występować rzadziej, na wysokości 2900–2950 m można natrafić jeszcze na Hypochoeris robertia z rodzaju prosienicznik czy endemiczne Anthemis aetnensis (rumian), Senecio aetnensis, Rumex aetnensis, Cerastium aetneum[39].

Oprócz tego, w niższych partiach tej strefy występują pojedyncze buki i osiki[41].

Fauna

Duży obszar, zróżnicowanie wysokości oraz terenów (lasy, bagna, łąki czy skalne półki) mają wpływ na dużą bioróżnorodność zwierząt zamieszkujących obszar Etny. Można tym samym wyróżnić wiele gatunków ssaków, ptaków oraz gadów i płazów[42].

Ssaki

Lis rudy na południowym zboczu Etny

Z ssaków spotkać można spotkać takie gatunki jak: lis rudy, żbik europejski, łasica pospolita, tchórz zwyczajny, kuna leśna, popielica szara, żołędnica europejska, jeżozwierz afrykański, kret apeniński, jeż zachodni, Lepus corsicanus z rodziny Lepus, królik europejski. Do tego osiem gatunków nietoperzy[42], w tym: borowiec wielki, nocek duży, gacek brunatny czy Miniopterus schreibersii[43].

Awifauna

Więcej niż połowa ptaków gniazdujących na Sycylii, gniazduje w okolicy wulkanu Etna[43], są to m.in. takie gatunki jak: płomykówka zwyczajna, pójdźka zwyczajna, syczek zwyczajny, uszatka zwyczajna, pustułka zwyczajna, puszczyk zwyczajny, sokół wędrowny, myszołów zwyczajny, krogulec zwyczajny, orzeł przedni, dudek, sosnówka, wierzbówka zwyczajna, czapla nadobna, potrzeszcz i wiele innych[43].

Gady i płazy

Z gadów takie gatunki jak: żółw błotny, żółw grecki, gekon turecki, gekon murowy, zaskroniec zwyczajny, gniewosz plamisty, natomiast z płazów podgatunek salamandry plamistej – Salamandra salamandra gigliolii, ropucha szara, ropucha zielona czy Discoglossus pictus z rodzaju Discoglossus[43].

Turystyka i rolnictwo

Turystyka

Stok narciarski na zboczu Etny

Etna odgrywa ważną rolę dla turystyki na Sycylii, a przede wszystkim dla prowincji Katania. Zimą zaśnieżony szczyt i zbocza przyciągają narciarzy, jednym z kurortów narciarskich leżącym na północnym stoku jest Piano Provenzana z 5 wyciągami i 4 trasami w Linguaglossa[44][45]. Do tego wiele okolicznych muzeów, a przede wszystkim krajobraz wulkanu z możliwością wycieczek pieszych, rowerowych i konnych wpływa na liczbę turystów[46].

Według danych dotyczących przepływu turystów dla Parku Regionalnego Etna pomiędzy 2001 a 2007 rokiem zanotowano 77% przyrost liczby turystów, natomiast względem 2007 a 2010 z kolei spadek o 11%. W 2010 roku liczba turystów wynosiła 79 tysięcy, natomiast liczba dób hotelowych 255 tysięcy (64% turystów skorzystało z hoteli 3-gwiazdkowych[47]. Poniżej dane z poszczególnych lat[48]:

2001200220032004200520062007200820092010
Liczba turystów70 03672 63984 130102 588109 009116 583113 10992 46783 35179 178
Doby hotelowe196 266199 838252 492288 234320 921337 559347 350317 860280 562255 471

Rolnictwo

Z uwagi na żyzną glebę zbocza oraz rejony obszaru wulkanu Etna wykorzystywane są do uprawy winorośli, pomarańczy czy oliwek[49].

Winnicom powstającym na zboczach Etny od wieków (Grecy posiadali winnice już w VI w. p.n.e.) sprzyja żyzna wulkaniczna gleba (skały magmowe pokryte cienką warstwą gleby) oraz duża dobowa różnica temperatur – dzięki czemu winogrona długo dojrzewają (zbiór z najwyżej położonych winnic odbywa się w drugiej połowie listopada). Winnice zajmują obszar około 2900 hektarów z czego 1100 w apelacji DOC Etna. Główni producenci wina z Etny: Benanti, Tenuta delle Terre Nere, Passopisciaro czy Cottanera[50][51].

Oprócz winnic, zbocza wulkanu Etna pełne są gajów oliwnych, cytrusowych czy figowych. Gaje cytrusowe występują od poziomu morza do ok. 550 m. Podobnie jak w przypadku winnic, gaje oliwne czy figowe były uprawiane już przez Greków po skolonizowaniu Sycylii[52].

Mitologia

Według mitologii greckiej wulkan Etna powstał w konsekwencji walki Zeusa z Tyfonem. Zeus pokonał Tyfona przywalając go górą Etna. Erupcje wulkanu to płomienie, jakie wyziewa potwór lub resztki piorunów Zeusa[53].

Prawdopodobnie wulkan jest miejscem, gdzie Hefajstos miał jedną ze swoich kuźni[54][55].

Możliwe również, że Demeter, szukając córki, odpaliła pochodnie od ogni wulkanu Etna[56].

Uwagi

  1. ↑ ang.: to burn.
  2. ↑ ang.: furnace.
  3. ↑ ang.: volcano lub Sicily’s highest mountain.
  4. ↑ a b Przybliżone wartości.
  5. ↑ Występowanie roślinności w mniejszym stopniu zależy również od położenia stoku oraz jego nachylenia, stąd trudno wyznaczyć konkretne granice poszczególnych stref.

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f Puglisi A. i inni ↓, s. 26.
  2. ↑ Woodhouse’s English-Greek Dictionary Page Image. artflx.uchicago.edu. [dostęp 2015-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-08-24)].
  3. ↑ Volcano – Podictionary Word of the Day. [dostęp 2015-07-16]. (ang.).
  4. ↑ a b Lopes 2005 ↓, s. 211–212.
  5. ↑ Etna (Mongibello): Climbing, Hiking & Mountaineering: SummitPost. summitpost.org. [dostęp 2015-07-22].
  6. ↑ Global Volcanism Program: Etna – Background. volcano.si.edu. [dostęp 2015-07-16].
  7. ↑ a b c Mount Etna Volcano, Italy: Map, Facts, Eruption Pictures. geology.com. [dostęp 2015-07-16].
  8. ↑ Sicily-Malta Escarpment, Undersea Features – Geographical Names, map, geographic coordinates. geographic.org. [dostęp 2015-07-22].
  9. ↑ a b fxgraphica.com: Mount Etna’s volcanological evolution: the beginning, the tholeiitic period. Gruppo Guide Etna Nord. [dostęp 2015-07-22].Sprawdź autora:1.
  10. ↑ a b c Guida naturalistica della Provincia di Catania. messinacity.com. [dostęp 2015-09-02]. (wł.).
  11. ↑ a b c Lopes 2005 ↓, s. 212.
  12. ↑ fxgraphica.com: Mount Etna’s volcanological evolution: growth, the alkaline period. Gruppo Guide Etna Nord. [dostęp 2015-09-02].Sprawdź autora:1.
  13. ↑ The geological history of Mount Etna – Sistema Rischio Vulcanico. srv1.rm.ingv.it. [dostęp 2015-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-07)].
  14. ↑ a b c Etna, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2015-07-16].
  15. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 27.
  16. ↑ a b c d Global Volcanism Program: Etna – Additional data. volcano.si.edu. [dostęp 2015-07-16].
  17. ↑ L’Etna – la valle del Bove. cataniaperte.com. [dostęp 2015-09-02].
  18. ↑ Mount Etna, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2015-07-16] (ang.).
  19. ↑ a b c Renato Cristofolini: L’Etna nell’ambito del vulcanismo terrestre. [dostęp 2015-07-16]. (wł.).
  20. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 29.
  21. ↑ Boris Behncke: Sezione di Catania. INGV. [dostęp 2015-07-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-05)].
  22. ↑ Lopes 2005 ↓, s. 219.
  23. ↑ Etna. [dostęp 2015-07-16]. (pol.).
  24. ↑ Global Volcanism Program: Etna – General Information. volcano.si.edu. [dostęp 2015-07-16].
  25. ↑ a b Lopes 2005 ↓, s. 213.
  26. ↑ Tanguy J. i inni ↓, s. 4.
  27. ↑ Etna volcano news and eruption updates / 3 Nov – 12 Dec 2015, volcanodiscovery.com [dostęp 2015-12-20].
  28. ↑ Tanguy J. i inni ↓, s. 6–8.
  29. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 44.
  30. ↑ Parco dell'Etna: The Protected Area. parks.it. [dostęp 2015-09-02].
  31. ↑ Parco dell'Etna: Points of Interest. parks.it. [dostęp 2015-09-02].
  32. ↑ UNESCO: Mount Etna. [dostęp 2017-09-03]. (ang.).
  33. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 22 Annex 8.
  34. ↑ a b fxgraphica.com: The flora of Mount Etna, low mediterranean plain. Gruppo Guide Etna Nord. [dostęp 2015-09-02].Sprawdź autora:1.
  35. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 58.
  36. ↑ a b fxgraphica.com: The flora of Mount Etna, mountainous mediterranean plain. Gruppo Guide Etna Nord. [dostęp 2015-09-02].Sprawdź autora:1.
  37. ↑ a b c Puglisi A. i inni ↓, s. 59–63.
  38. ↑ fxgraphica.com: The flora of Mount Etna, high mediterranean plain. Gruppo Guide Etna Nord. [dostęp 2015-09-02].Sprawdź autora:1.
  39. ↑ a b Puglisi A. i inni ↓, s. 64–65.
  40. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 68.
  41. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 68, 59–63.
  42. ↑ a b Puglisi A. i inni ↓, s. 69.
  43. ↑ a b c d Puglisi A. i inni ↓, s. Annex 7 Zoological study.
  44. ↑ Etna. jedziemynasycylie.pl. [dostęp 2015-09-02].
  45. ↑ Mount Etna Nord Piano Provenzana Linguaglossa Ski Resort Guide, Location Map & Mount Etna Nord Piano Provenzana Linguaglossa ski holiday accommodation. snow-forecast.com. [dostęp 2015-09-02].
  46. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 125.
  47. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 133, 127.
  48. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 127.
  49. ↑ Puglisi A. i inni ↓, s. 101.
  50. ↑ Etna – wina jak wulkan gorące. magazynwino.pl. [dostęp 2015-09-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  51. ↑ The Wines of Mount Etna: From High-altitude, Volcanic Vineyards Come Wines with Attitude – Wine Words Wisdom. winewordswisdom.com. [dostęp 2015-09-03].
  52. ↑ Chester 1985 ↓, s. 19, 58.
  53. ↑ Kubiak 1997 ↓, s. 79, 111.
  54. ↑ Kubiak 1997 ↓, s. 79.
  55. ↑ Kubiak 1997 ↓, s. 299, 303.
  56. ↑ Kubiak 1997 ↓, s. 216.

Bibliografia

Obiekty z listy Światowego Dziedzictwa UNESCO we Włoszech

Flaga UNESCO

Kulturowe
Przyrodnicze

Flaga Włoch

  1. ↑ Wspólnie z Albanią, Austrią, Belgią, Bośnią i Hercegowiną, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Francją, Hiszpanią, Macedonią Północną, Niemcami, Polską, Rumunią, Słowacją, Słowenią, Szwajcarią i Ukrainą

Media użyte na tej stronie

Italy relief location map.jpg
Autor: Eric Gaba (Sting - fr:Sting) and NordNordWest, Licencja: CC BY-SA 3.0
Blank physical map of Italy including the 08-2009 modification of the boundary between Emilia-Romagna and Marche regions, for geo-location purpose.
U+25B2.svg
Black up-pointing triangle ▲, U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Flag of UNESCO.svg
Flag of the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO)
Relief map of Italy Sicily.png
Autor: Nzeemin, Licencja: CC BY-SA 3.0
Relief map of Sicily, Italy.
Mt Etna and Catania1.jpg
Autor: BenAveling, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mt Etna, with Catania in the foreground
Etna SPOT 1176.jpg
Autor: Cnes - Spot Image, Licencja: CC BY-SA 3.0
Etna by SPOT Satellite
EtnaHaus.JPG
Autor: Hajotthu, Licencja: CC BY 3.0
House destroyed by lava on the slopes of Etna.
Etna eruption seen from the International Space Station.jpg
ISS005-E-19024 --- The three-member crew of the Expedition Five mission onboard the International Space Station was able to observe Mt. Etna’s spectacular eruption, and photograph the details of the eruption plume and smoke from fires triggered by the lava as it flowed down the 11,000 ft mountain. This image and a second image (ISS005-E-19016) are looking obliquely to the southeast over the island of Sicily. This wider view (ISS005-E-19024) shows the ash plume curving out toward the horizon, caught first by low-level winds blowing to the southeast, and to the south toward Africa at higher altitudes. Ashfall was reported in Libya, more than 350 miles away. The lighter-colored plumes downslope and north of the summit seen in this frame are produced by forest fires set by lava flowing into the pine forests on the slope of the mountain. This image provides a more three-dimensional profile of the eruption plume. This eruption was one of Etna’s most vigorous in years, volcanologists reported this week. The eruption was triggered by a series of earthquakes on October 27, 2002, they said. These images were taken on October 30. Although schools were closed and air traffic was diverted because of the ash, no towns or villages were reported to have been threatened by the lava flow.
Cucciolo di volpe rossa dell'etna.jpg
Autor: Andrea Todaro, Licencja: CC BY-SA 3.0
cucciolo di volpe rossa scattata all'interno della riserva naturale del parco dell'Etna vicino rifugio Sapienza, versante Sud
Etna ski.JPG
Autor: Nasoallinsu, Licencja: CC0
on Etna volcano it's possibile to ski in the two ski resorts of Etna north and Etna south looking the sea too.
Etna and Rocca Salvatesta, monti Peloritani,sicily.JPG
Autor: Nasoallinsu, Licencja: CC0
Etna and Rocca Salvatesta, monti Peloritani,sicily
Destructive plate margin.svg
Diagram of a destructive plate boundary