Eugeniusz Cękalski

Eugeniusz Cękalski

Krystyna Swinarska, Eugeniusz Cękalski, Stanisław Wohl, Seweryn Kruszyński i Tadeusz Owczarek podczas kręcenia filmu Jasne łany (1947).
Data i miejsce urodzenia	30 grudnia 1906 Saratów
Data i miejsce śmierci	31 maja 1952 Praga
Zawód	reżyser scenarzysta producent filmowy
Współmałżonek	Janina Dłuska
Odznaczenia

Grób Ludwika Rene i Eugeniusza Cękalskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Eugeniusz Cękalski (ur. 30 grudnia 1906 w Saratowie, zm. 31 maja 1952 w Pradze) – polski reżyser, scenarzysta i producent filmowy, jeden z założycieli kina polskiego, teoretyk kina.

Życiorys

Urodził się w rosyjskim Saratowie. Po upadku Imperium Rosyjskiego zdecydował się przeprowadzić do odrodzonej Polski. Studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim oraz w Szkole Dramatycznej Aleksandra Zelwerowicza. Absolwent Oddziału Dramatycznego przy Państwowym Konserwatorium Muzycznym w Warszawie^[1].Po ukończeniu studiów w Warszawie pracował jako korepetytor i tłumacz.

W latach 20. i 30. XX wieku był jedną ze znaczniejszych postaci polskiego kina, zwłaszcza wśród dokumentalistyki. Był reżyserem i scenarzystą filmu Szkoda twoich łez, dziewczyno (1930), uważanego za pierwszy polski film dźwiękowy. Był także wśród założycieli Stowarzyszenia Miłośników Filmu Artystycznego „START”, później zaś związał się ze Spółdzielnią Autorów Filmowych. Poza działalnością artystyczną zajmował się również pisaniem teoretycznych artykułów na temat sztuki filmowej, był także autorem książki A... B... C... taśmy filmowej (1932) i Awangarda filmowa (1934). Jak całe środowisko START-u, był bardzo krytyczny wobec współczesnej mu, przedwojennej komercyjnej kinematografii polskiej, której zarzucał niedojrzałość filmowego języka, wtórność wobec teatru i literatury oraz miałkość przekazywanych treści – służących wyłącznie rozrywce mas.

Jako reżyser zadebiutował w 1928 roku średniometrażowym filmem fabularnym Dróżnik nr 24. Jego film Trzy Etiudy Chopina został nagrodzony na Festiwalu Weneckim w 1937 roku. W roku 1938 odbyła się premiera filmu Strachy, jednego z pierwszych fabularnych pełnometrażowych debiutów członków START-u, bardzo przychylnie przyjętego przez krytykę. W 1938 roku otrzymał Srebrny Krzyż za zasługi na polu pracy zawodowej^[2].

W czasie II wojny światowej był kierownikiem Biura Filmowego Ministerstwa Informacji i Dokumentacji rządu londyńskiego; reżyserował filmy dokumentalne i propagandowe o tematyce wojennej. W 1941 jego film Biały Orzeł został nominowany do Nagrody Akademii Filmowej w kategorii „najlepszy film dokumentalny”.

Po zakończeniu wojny powrócił do kraju. Po zadekretowaniu przez zjazd filmowców w Wiśle socrealizmu jako jedynej obowiązującej poetyki, nakręcił kilka filmów zgodnie z socrealistycznymi postulatami – szczególny rozgłos zdobyły Jasne Łany (1947), odrzucone przez publiczność i będące przez długi czas obiektem dowcipów.

Cękalski był także uznanym pedagogiem – dziekanem wydziału reżyserskiego PWST, autorem kilku podręczników. Zmarł w wieku 45 lat 31 maja 1952 roku w Pradze.

W 1934 roku ożenił się z Janiną Dłuską, która była współautorką scenariusza do filmu Strachy^[3]. Trzecią żoną Cękalskiego była scenarzystka Krystyna Swinarska-Cękalska^[4][5], Amerykanka z urodzenia, której rodzina wyemigrowała z Polski do USA pod koniec I wojny światowej^[6].

Spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 95-6-29/30)^[7].

Ważniejsza filmografia

• Dwie brygady, 1950 (współpraca reżyserska, scenariusz)
• Jasne łany, 1947 (reżyseria, scenariusz)
• Biały orzeł, 1941 (reżyseria)
• Życie na opak, 1939 (reżyseria) – film planowany
• Przygody pana Piorunkiewicza, 1939 (reżyseria) – film nieukończony
• Strachy, 1938 (reżyseria i scenariusz – wspólnie z Karolem Szołowskim)
• Trzy etiudy Chopina, 1937 (reżyseria)

Przypisy

Bibliografia

• Янина Казимировна Маркулан, Кино Польши. – Ленинград-Москва: «Искусство», 1967. – С. 292+4 п.л. альб.. ISBN 81514167.
• Jolanta Lemann, Eugeniusz Cękalski, Muzeum Kinematografii, Łódź 1996.
• Barbara i Leszek Armatys, Pierwwsze filmy fabularne eks-startowców, w: Historia filmu polskiego, t. 2, Warszawa 1988, s. 269-274.
• Leszek Armatys, Myśl filmowa i działalność artystyczna „STARTU”, „Kwartalnik Filmowy” 1961, nr 1.
• Zbigniew Siatkowski, Wokół „Strachów” Cękalskiego. Mechanizm literackości filmu, w: Polskie kino lat 1918-1939: (Zagadnienia wybrane) („Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace historycznoliterackie”, nr 40). PWN, Kraków 1980.

Linki zewnętrzne

• Eugeniusz Cękalski w bazie Filmweb
• Eugeniusz Cękalski w bazie filmpolski.pl
• Eugeniusz Cękalski na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Eugeniusz Cękalski w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Eugeniusz Cękalski w bazie Internet Movie Database (ang.)