Eugeniusz Kwiatkowski

Eugeniusz Kwiatkowski

Pełne imię i nazwisko	Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski
Data i miejsce urodzenia	30 grudnia 1888 Kraków, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	22 sierpnia 1974 Kraków, Polska
Wiceprezes Rady Ministrów, Minister skarbu
Okres	od 13 października 1935 do 30 września 1939
Przynależność polityczna	Obóz Zjednoczenia Narodowego
Poprzednik	Władysław Marian Zawadzki[1]
Następca	Adam Koc
Minister przemysłu i handlu
Okres	od 4 czerwca 1926 do 4 grudnia 1930
Poprzednik	Hipolit Gliwic
Następca	Aleksander Prystor
Odznaczenia

Eugeniusz Kwiatkowski (4. z lewej) w towarzystwie członków rządu i generalicji podczas przyjęcia noworocznego na Zamku Królewskim, druga połowa lat 20.

Pomnik E. Kwiatkowskiego przed siedzibą zakładów w Mościcach, którymi zarządzał w latach 1931–1935

Tablica pamiątkowa na warszawskim pałacu Ministrów Skarbu

Tablica pamiątkowa przy al. Słowackiego 2 w Krakowie, w tej kamienicy mieszkał w latach 1954–1974

Grób Kwiatkowskiego na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Eugeniusz Felicjan Kwiatkowski (ur. 30 grudnia 1888 w Krakowie, zm. 22 sierpnia 1974 tamże) – polski chemik, wicepremier, minister przemysłu i handlu (1926–1930), minister skarbu (1935–1939) II Rzeczypospolitej.

Kierował opracowaniem 4-letniego planu inwestycyjnego przewidującego rozbudowę infrastruktury, zwiększenie potencjału obronnego kraju, przygotowanie fundamentów dla przyszłej rozbudowy przemysłu, łącznie z aktywizacją Staropolskiego Okręgu Przemysłowego. Zainicjował budowę portu i miasta w Gdyni. Znacznie przyczynił się do powstania Stalowej Woli.

Wniósł znaczący wkład w rozwój polskiego przemysłu chemicznego: zakładów azotowych w Chorzowie i Tarnowie. Jak napisał Jan Nowak-Jeziorański, przyjaciel rodziny:

Przeszedł Kwiatkowski do historii jako twórca Gdyni, ale określenie to znacznie zawęża jego rolę. Polegała ona na ocaleniu i umocnieniu niezależności gospodarczej, bez której Polska nie mogła się ostać jako niepodległe Państwo^[2].

Dzieciństwo i młodość

Syn Jana (1841–1902) i Wincentyny z Maszczyńskich^[3] (1864–1951). Ojciec – prawnik – był urzędnikiem kolei krakowskiej. Po odziedziczeniu majątku po bracie przeniósł się z rodziną do miejscowości Czernichowce pod Zbarażem, w której Eugeniusz spędził dzieciństwo wraz z rodzeństwem: Romanem (1885–1948), Janiną (1892–1994) i Zofią (1900–2000). W 1898 rozpoczął naukę w Gimnazjum Franciszka Józefa we Lwowie – nauka w tym czasie nie szła mu najlepiej. Od 1902 roku uczęszczał do Gimnazjum OO. Jezuitów w Bąkowicach pod Chyrowem. W 1907 otrzymał świadectwo dojrzałości. Po maturze, w latach 1907–1910, studiował na Wydziale Chemii Technicznej Politechniki Lwowskiej, gdzie nauka szła mu bardzo dobrze. Jednak w 1910 Eugeniusz na prośbę matki, która bała się aktywności politycznej i niepodległościowej syna, wyjechał na dalsze studia na uniwersytet do Monachium (1910–1912). W 1913 roku powrócił do Lwowa, w którym odbył praktykę w Gazowni Miejskiej. We wrześniu 1913 poślubił Leokadię z Glazerów (1890–1977), bratanicę bp Jakuba Glazera, z którą miał czworo dzieci: syna zmarłego w niemowlęcym wieku, Jana (1914–1939), Annę (1918–2007) i Ewę (1925–2018). W okresie studiów we Lwowie związał się z młodzieżowymi organizacjami niepodległościowymi „Zet” i „Zarzewie”, a następnie był członkiem Polskich Drużyn Strzeleckich.

W czasie I wojny światowej walczył w Legionie Wschodnim, następnie w Legionach Polskich oraz zajmował się pracą konspiracyjną w Polskiej Organizacji Wojskowej. W okresie wojny polsko-bolszewickiej pracował w sekcji chemicznej Głównego Urzędu Zaopatrzenia Armii przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. W 1921 wystąpił z wojska w stopniu porucznika.

Kwiatkowski: menadżer i polityk

Jeszcze w trakcie I wojny światowej pełnił funkcję zastępcy dyrektora Gazowni Lubelskiej. Następnie, jako docent, wykładał chemię węgla kamiennego i gazu na Politechnice Warszawskiej^[4]. Jako inżynier chemik, podjął w 1921 pracę na stanowisku dyrektora technicznego w Państwowej Fabryce Związków Azotowych w (Starym) Chorzowie, której dyrektorem naczelnym był wówczas Ignacy Mościcki. W ciągu czterech lat doprowadził do rozkwitu fabryki, uprzednio pozbawionej przez Niemców dokumentacji i personelu technicznego^[2]. W latach 1924–1926 był prezesem Polskiego Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Województwa Śląskiego, którego członkostwo honorowe otrzymał w roku 1928^[5].

Po przewrocie majowym (1926) prezydent RP Ignacy Mościcki zarekomendował go na stanowisko ministra przemysłu i handlu w drugim rządzie Kazimierza Bartla, które to stanowisko piastował w latach 1926–1930.

Po 1930, kiedy nowy premier Walery Sławek nie zaproponował mu miejsca w rządzie, aż do 1935 roku pozostawał na marginesie życia politycznego. W 1931 roku zrezygnował z mandatu poselskiego w Sejmie Śląskim (który objął rok wcześniej z ramienia BBWR). W latach 1931–1935 był dyrektorem Państwowych Fabryk Związków Azotowych w Chorzowie i Mościcach.

Od października 1935 do 30 września 1939 pełnił funkcję wicepremiera i ministra skarbu w rządach: Mariana Zyndram-Kościałkowskiego i Felicjana Sławoja Składkowskiego. Jego politycznym protektorem był prezydent Mościcki.

Włączył się w działalność Obozu Zjednoczenia Narodowego^[6]. Stał się szeroko znany jako autor koncepcji rozwoju handlu morskiego i budowniczy portu w Gdyni.

Skalę problemów gospodarczych, z którymi miał się borykać, przedstawił w wystąpieniu sejmowym z 1935 roku, podczas którego stwierdzał: „Nasza struktura gospodarcza jest wyjątkowo niekorzystna (...). Wieś polska w XX w. powróciła prawie do gospodarki naturalnej. Szereg potrzeb wsi zaspakaja się w sposób anormalny i niezwykle prymitywny, zapałki dzieli się na części, wraca się do łuczywa, a transport pieszy i kołowy nawet na znaczne odległości przyszedł ponownie – po przerwie od końca XIX w. – do znaczenia^[7]”.

Od 1937 roku patronował Centralnemu Okręgowi Przemysłowemu, koncepcji autorstwa braci Kosieradzkich (Władysław Kosieradzki i Paweł Kosieradzki).

Opowiadał się za szybkim uprzemysłowieniem kraju i reformą rolną (zwolennik interwencjonizmu państwowego w dziedzinie cen płodów rolnych, oddłużania rolnictwa i inwestycji publicznych). Doceniał sukcesy radzieckiego planowania gospodarczego, jednocześnie podkreślając skalę prześladowań obywateli radzieckich. Był zwolennikiem równouprawnienia mniejszości narodowych w Polsce. W kręgach sanacyjnych był zwolennikiem dialogu z opozycją. Uważał, że bez porozumienia z silną w kraju opozycją nie można prowadzić aktywnej polityki gospodarczej. Pod pseudonimem umieszczał artykuły w opozycyjnym „Kurierze Warszawskim”. Działaczy opozycji zaprosił do udziału w tworzonym przez niego Obywatelskim Komitecie Pożyczki Obrony Narodowej. Udało mu się organizować spotkania przedstawicieli opozycji z prezydentem Mościckim. Jego starania o porozumienie i amnestię dla skazanych w procesie brzeskim nie przyniosły jednak rezultatów. Politycznie związany z tzw. „Zamkiem”, czyli obozem prezydenta Mościckiego pozostawał w konflikcie zarówno z Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych Rydzem-Śmigłym (na tle niechęci do dewaluacji złotego) i z ministrem spraw zagranicznych Beckiem (na tle stosunku do polityki wobec III Rzeszy, której Kwiatkowski był stanowczym krytykiem)^[8].

W obliczu klęski wrześniowej wraz z rządem opuścił Polskę 17 września 1939. W latach 1939–1945 internowany w Rumunii. Premier Władysław Sikorski odrzucił jego prośbę o przyjęcie w skład armii polskiej we Francji, motywując to jego osobistą odpowiedzialnością za klęskę 1939 roku jako członka władz przedwrześniowych.

8 lipca 1945 powrócił do kraju i w latach 1945–1948 był Delegatem Rządu dla Spraw Wybrzeża (jego zastępcą był Kazimierz Strzegocki^[9]). Krytykowany przez emigrację polityczną i opozycję w kraju. Zaangażował się w odbudowę gospodarki morskiej. W swoim przemówieniu z 1945 roku stwierdził: „Tu nad bałtyckim wybrzeżem ofiarowuje nam historia szanse, jakich nie mieliśmy od prawie pięciu wieków. Musimy więc skupić wszystkie siły i wszystkie uzdolnienia tkwiące w naszym narodzie, by te możliwości wyzyskać w całej pełni”. Utrzymywał poprawne stosunki z głównymi ówczesnymi politycznymi decydentami Bolesławem Bierutem i Władysławem Gomułką. Z sił politycznych popierał PPS, choć pozostał bezpartyjny. W latach 1947–1952 był posłem na Sejm Ustawodawczy. Krytykował m.in. zniesienie święta Konstytucji 3 Maja oraz późniejsze odebranie immunitetu poselskiego aresztowanemu Gomułce^[8]. Jednak na 98 posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego – w trakcie którego odebrano Gomułce immunitet poselski – głosu nie zabierał^[10].

W czasie pobytu na Wybrzeżu mieszkał w Sopocie, gdzie włączył się czynnie w działalność ZHP. Został przewodniczącym Zarządu Okręgu ZHP.

W 1948 roku został odsunięty od działalności publicznej i przeniesiony na przymusową emeryturę z administracyjnym zakazem pobytu na Wybrzeżu i w Warszawie. Zamieszkał w Krakowie. Po 1956 roku wrócił do aktywności i zajął się głównie pracą naukową z dziedziny chemii, ekonomii i historii. Zmarł 22 sierpnia 1974. Został pochowany na krakowskim Cmentarzu Rakowickim (kwatera XIV B-płn-5)^[11] obok swojego syna (zginął w 1939 roku postrzelony przez pomyłkę przez współtowarzyszy z wojska). Na miejsce spoczynku odprowadził Eugeniusza Kwiatkowskiego ówczesny arcybiskup krakowski Karol Wojtyła.

Twórca gospodarki morskiej

Eugeniusz Kwiatkowski w Gdyni jest traktowany jako jedna z bardziej zasłużonych postaci dla rozwoju miasta. Dzięki niemu budowa gdyńskiego portu, która początkowo prowadzona była dość ospale, w 1926 roku ruszyła w błyskawicznym tempie^[12], a Gdynia stała się dla międzywojennej Polski „oknem na świat”. Poza budową portu przyczynił się do powstania polskiej floty handlowej, uwalniając Polskę od opłacania obcych armatorów. Jednocześnie z jego inicjatywy powstała Dalekomorska Flota Rybacka.

Wybrane prace naukowe

Jest autorem szeregu prac ekonomicznych:

• „Zagadnienie przemysłu chemicznego na tle wielkiej wojny” (1923),
• „Postęp gospodarczy Polski” (1928),
• „Polska gospodarcza w roku 1928” (1928),
• „Powrót Polski nad Bałtyk” (1930),
• „Dysproporcje. Rzecz o Polsce przeszłej i obecnej” (1932).

W 2009 wydano „Archiwum Morskie Eugeniusza Kwiatkowskiego” (Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni, współpraca prof. Marian Marek Drozdowski).

Ordery i odznaczenia

• Order Orła Białego (pośmiertnie, 11 listopada 1996)^[13]
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1931)^[14][15]
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1972)^[16]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)^[17]
• Medal Niepodległości (20 grudnia 1932)^[18][14]
• Odznaka honorowa „Zasłużony dla Województwa Podkarpackiego” (pośmiertnie)^[19]
• Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)^[20]
• Krzyż Wielki Orderu Korony Rumunii (Rumunia)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu św. Sawy (Jugosławia)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Trzech Gwiazd (Łotwa)^[14]
• Krzyż Wielki z Łańcuchem Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Świętego Olafa (Norwegia)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Lwa Białego (Czechosłowacja)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Danebroga (Dania)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Feniksa (Grecja)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Korony (Belgia)^[14]
• Krzyż Wielki Orderu Zasługi (Węgry)^[14]

Wyróżnienia

Honorowe obywatelstwa

Eugeniusz Kwiatkowski otrzymał tytuły honorowego obywatelstwa Gdyni (1928), honorowego obywatelstwa Łukowa (23 czerwca 1938) honorowego obywatelstwa Przeworska (21 grudnia 1938)^[21], Lubaczowa (1939)^[22], Jarosławia, Gminy Frysztak, Gminy Szczawne, Rymanowa (14 stycznia 1939)^[23][24], honorowego obywatelstwa Sanoka (styczeń 1939)^[25], Jasła (31 stycznia 1939)^[26], honorowego obywatelstwa Szczecina (1946)^[27].

Inne

19 sierpnia 1974 Uniwersytet Gdański przyznał Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu tytuł doktora honoris causa za wkład w rozwój polskiej gospodarki morskiej oraz ogólnej teorii ekonomii^[28].

Upamiętnienie

Filmy biograficzne

• Eugeniusz Kwiatkowski. Mąż stanu, reżyseria: Mirosław Bork (2018)^[29]
• U narodzin nowoczesności, realizacja: Sergiusz Sprudin (1984)^[30]
• Kalendarium Historyczne. Wielcy, znani i nieznani – Eugeniusz Kwiatkowski, reżyseria: Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka (1978)^[31]

Inne formy

Jego imię noszą:

• Trasa im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni
• Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu w Gdyni im. Eugeniusza Kwiatkowskiego
• liczne polskie ulice, szkoły i organizacje oraz nagrody i odznaczenia.

W Polsce Ludowej jego imieniem nazwano statek handlowy. Ponadto w szeregu polskich miast znajdują się jego pomniki i tablice pamiątkowe.

Uchwałą z 24 stycznia 2002 Sejm RP zdecydował o ustanowieniu roku 2002 Rokiem Eugeniusza Kwiatkowskiego^[32].

Zobacz też

• odznaczenia przyznawane przez Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie
• Promocje Krajowej Szkoły Administracji Publicznej
• Składy rządów polskich

Przypisy

Bibliografia

• Marian Marek Drozdowski Piotr Dwojacki: Archiwum Morskie Eugeniusza Kwiatkowskiego. Gdynia: WSAiB im. E.Kwiatkowskiego, 2009. ISBN 83-62215-00-3.
• Marian Marek Drozdowski: Archiwum polityczne Eugeniusza Kwiatkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2002. ISBN 83-7059-612-6.
• Marian Marek Drozdowski: Eugeniusz Kwiatkowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2001. ISBN 83-04-04567-2.
• Marian Marek Drozdowski: Eugeniusz Kwiatkowski w polskiej historiografii i publicystyce historyczno-ekonomicznej. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1992. ISBN 83-900329-3-7.
• Marian Marek Drozdowski: Eugeniusz Kwiatkowski. Człowiek i dzieło. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1989. ISBN 83-08-02092-5.
• Janusz Zaręba: Eugeniusz Kwiatkowski – romantyczny pragmatyk. Warszawa: Olympus Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu SA, 1998. ISBN 83-86069-85-6.
• Zygmunt Jan Tyszel: Pod biało-czerwoną banderą. Katowice: nakładem Ligi Morskiej j Rzecznej Górnośląskiego Okręgu Węglowego, 1930.

Linki zewnętrzne

• Eugeniusz Kwiatkowski, Program inwestycyjny
• Fundacja im. E. Kwiatkowskiego
• Stowarzyszenie im. E. Kwiatkowskiego
• Lokalizacja grobu Eugeniusza Kwiatkowskiego w OpenStreetMap
• Honorowi obywatele miasta Łuków. lukow.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-13)].
• Eugeniusz Kwiatkowski, Internetowy Polski Słownik Biograficzny [dostęp 2022-04-12].