Eukaliptus
 Eucalyptus racemosa | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | eukaliptus | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Eucalyptus L'Hér. Sert.Angl.18, 1789 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
E. obliqua L'Héritier de Brutelle[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Pędy z kwiatami E. leucoxylon
Eukaliptus (Eucalyptus L'Hér.) – rodzaj drzew i krzewów należący do rodziny mirtowatych. Należy do niego ponad 700 gatunków[4]. Występują one naturalnie w Australii, Nowej Gwinei i południowo-wschodniej Indonezji[5][4] i na Filipinach[4]. Jako rośliny introdukowane rozpowszechnione się w strefie międzyzwrotnikowej i na obszarach pod wpływem ciepłego klimatu umiarkowanego[4], liczne gatunki po introdukcji okazały się inwazyjne[6]. Skamieniałości odkryte w Argentynie dowodzą, że w eocenie przedstawiciele rodzaju występowali również w Ameryce Południowej[7].
W Australii eukaliptusy tworzą wiecznie zielone lasy lub zarośla (skrub). Gatunki krzaczaste rosną w formacjach zaroślowych, kserofitycznych i wysokogórskich, gatunki drzewiaste tworzą lasy na obszarach o znacznej ilości opadów. Lasy eukaliptusowe zajmują w Australii ok. 8 mln ha[8]. Liście 19 gatunków eukaliptusów stanowią pożywienie koali[6]. Plantacje kilkudziesięciu gatunków pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku zajmowały na świecie 1,6 mln ha.
Morfologia
- Pokrój
- Wiecznie zielone (z wyjątkiem 10 gatunków tracących liście sezonowo) krzewy lub drzewa. Największe rozmiary – do ok. 100 m wysokości – osiągają drzewa z gatunku eukaliptus królewski (Eucalyptus regnans). W XIX wieku donoszono o okazach liczących 150 m wysokości, co jest jednak współcześnie uznawane za mało prawdopodobne[9].
- Pień
- U większości gatunków kora zrzucana jest co roku[5]. Kora jest często srebrzysta, łuszczy się tafelkowato lub długimi płatami[10][8].
- Liście
- Na siewkach i młodych roślinach liście ułożone są zwykle naprzeciwlegle, siedzące, częściowo obejmujące łodygę, o blaszce zaokrąglonej. Na starszych roślinach skórzaste liście ułożone są skrętolegle i są wąskie, zwykle lancetowate[10]. Są bardzo zmienne pod względem wielkości (osiągają od 3 do 40 cm długości), u części przedstawicieli ustawiają się brzegiem (równolegle) do słońca, dając mało cienia i unikając nagrzewania. W blaszce znajdują się gruczołki, w których gromadzone są olejki[5][8].
- Kwiaty
- Obupłciowe, rzadko pojedyncze, częściej zebrane w główki i baldaszki[8]. Najczęściej białe, ale u niektórych gatunków żółte, różowe lub czerwone[5]. Działki kielicha i płatki są zrośnięte w postaci kapturka i odpadają na początku kwitnienia. Odsłaniają pręciki, które są okazałe i liczne. Ich nitki są białe, żółte, różowe lub czerwone[8]. Zalążnia jest dolna lub wpół dolna, powstaje z 2–7 owocolistków zawierających liczne zalążki. Szyjka słupka pojedyncza, zwieńczona drobnym znamieniem[10].
- Owoce
- Zdrewniałe torebki otwierające się klapami na szczycie[10][8]. Osiągają do 3 cm długości i 2 cm szerokości. Zawierają liczne nasiona[8].
Systematyka
- Pozycja systematyczna
Rodzaj należy do rodziny mirtowatych Myrtaceae, podrodziny Myrtoideae i plemienia Eucalypteae[11].
- Wykaz gatunków
- Wybrane gatunki (posiadające polskie nazwy zwyczajowe)[12]
- eukaliptus algierski Eucalyptus algeriensis Trabut.
- eukaliptus biały Eucalyptus alba Reinw.
- eukaliptus drobnohełmiasty Eucalyptus microcorys F.Muell.
- eukaliptus gałkowy, właściwy Eucalyptus globulus Labill.
- eukaliptus gronisty Eucalyptus botryoides Trabut
- eukaliptus gruborogi Eucalyptus tereticormis Sm.
- eukaliptus Gunna Eucalyptus gunni Hook. f.
- eukaliptus kamaldulski Eucalyptus camaldulensis Dehnh.
- eukaliptus kamforowy Eucalyptus camphora R.T.Baker
- eukaliptus mocny Eucalyptus robusta Sm.
- eukaliptus popielaty Eucalyptus cinerea Benth.
- eukaliptus rózgowaty Eucalyptus viminalis Labill.
- eukaliptus różnobarwny, karri Eucalyptus diversicolor F.Muell.
- eukaliptus wiechowaty Eucalyptus paniculata Sm.
- eukaliptus wielki Eucalyptus grandis W.Hill
- eukaliptus wierzbowaty Eucalyptus saligna Sm.
- eukaliptus zachodni Eucalyptus occidentalis Endl.
Zastosowanie
- Drewno jest bardzo trwałe i twarde, wykorzystuje się je w budownictwie, meblarstwie, do budowy wagonów, podkładów kolejowych[8], statków[6]. Ze względu na szybki wzrost uprawiane są szeroko w strefie międzyzwrotnikowej w celu produkcji drewna opałowego[10].
- Dużą zawartością tanin cechują się liście (do 16%) i kora (do 40%), dzięki czemu wykorzystywane są przy garbowaniu skór, nadając im elastyczność i barwiąc je na brązowo i czerwono[8].
- Z liści części gatunków pozyskuje się olejek eukaliptusowy używany w przemyśle farmaceutycznym, perfumeryjnym i technicznym[8].
- Niektóre gatunki uprawia się jako rośliny ozdobne[8] i miododajne[6].
- Są wykorzystywane do osuszania bagien, ze względu na bardzo silną transpirację[8].
- Aborygeni wykonują z pni tego drzewa, po wydrążeniu ich wnętrza przez termity, didgeridoo – ludowe instrumenty dęte.
Przypisy
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-21] (ang.).
- ↑ Eucalyptus. W: Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-01-23].
- ↑ a b c d e Eucalyptus L'Hér.. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-08].
- ↑ a b c d Geoffrey Burnie i inni, Botanica : ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 347. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ Elizabeth J. Hermsen, María A. Gandolfo i María del Carmen Zamaloa. The fossil record of Eucalyptus in Patagonia. „American Journal of Botany”. 99 (8), s. 1356–1374, 2012. DOI: 10.3732/ajb.1200025 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 205-206. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 277. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 320. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Genus Eucalyptus LʼHér.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-23].
- ↑ Nazwy polskie według Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973..
Media użyte na tej stronie
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Distribution.eucalyptus.png
Autor: Sarefo, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Natural world distribution of Eucalyptus, according to the book "Plant" (2005) ISBN 075660589X
Autor: Sarefo, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Natural world distribution of Eucalyptus, according to the book "Plant" (2005) ISBN 075660589X
Woodland, Nadgigomar Nature Reserve.jpg
Autor: Thennicke, Licencja: CC BY-SA 4.0
Endangered ecological community "White Box Yellow Box Blakely's Red Gum Woodland", Nadgigomar Nature Reserve, NSW. The trees are on a slope with prevailing westerlies, so they have all grown at an angle away from the camera.
Autor: Thennicke, Licencja: CC BY-SA 4.0
Endangered ecological community "White Box Yellow Box Blakely's Red Gum Woodland", Nadgigomar Nature Reserve, NSW. The trees are on a slope with prevailing westerlies, so they have all grown at an angle away from the camera.