Eupomatiaceae

Eupomatiaceae
Ilustracja
Eupomatia laurina
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

magnoliopodobne

Rząd

magnoliowce

Rodzina

Eupomatiaceae

Nazwa systematyczna
Eupomatiaceae Orb.
Dict. Univ. Hist. Nat. 5: 511. 29 Mar 184[3]

Eupomatiaceaerodzina roślin stanowiąca jedno z ich starszych odgałęzień linii rozwojowych okrytonasiennych klasyfikowanych w rzędzie magnoliowców (Magnoliales). Rodzina monotypowa z jednym rodzajem Eupomatia R. Br. (1814). Do rodzaju należą trzy gatunki występujące we wschodniej Australii oraz we wschodniej Nowej Gwinei (tam sięgając do 1300 m n.p.m.[4]). Są to niewielkie drzewa i krzewy o okazałych kwiatach. Rosną w lasach równikowych i wilgotnych lasach strefy umiarkowanej[5]. Prątniczki w ich kwiatach wydzielających piżmowy zapach zawierają ciałka odżywcze wabiące ryjkowcowate z rodzaju Elleschodes, będące zapylaczami tych roślin[6]. Rośliny wytwarzają różne typy lignanów i alkaloidów[4]. W komórkach wydzielniczych obficie występujących w korze i rdzeniu występują garbniki i olejki eteryczne[7].

Znaczenie użytkowe mają słodkie i aromatyczne owoce Eupomatia laurina spożywane w deserach, używane do wyrobu dżemów i napojów[5].

Morfologia

Kwiat E. laurina z odpadającą osłoną z liści podkwiatowych z rozpościerającymi się prątniczkami.
Pokrój
Okazałe krzewy o bulwiasto zgrubiałych korzeniach (zawierających skrobię), rzadko niewielkie drzewa[5][4] lub krzewinki[4].
Liście
Skrętoległe (dwurzędowe), pojedyncze, ogonkowe, bez przylistków, całobrzegie i aromatyczne[5].
Kwiaty
Obupłciowe, promieniste, wyrastające pojedynczo w kątach liści lub na szczycie pędu, rzadko na pniu (kaulifloria). Pozbawione są okwiatu, którego rolę pełnią dwa zrośnięte liście podkwiatowe tworzące czapeczkę nad kwiatem[5]. Dno kwiatowe jest urnowato rozrośnięte[6]. Pręciki są liczne, mają krótkie i spłaszczone nitki[6][8]. W centralnej części kwiatu znajduje się nawet do 80 ogruczolonych i silnie aromatycznych prątniczków, które rozpościerają się, odsłaniając organy żeńskie podczas ich dojrzewania, ale przykrywają je w czasie wysypywania pyłku z pręcików. Pręciki i prątniczki są u swych nasad zrośnięte i odpadają po spełnieniu swojej roli[5]. Płodne pręciki mają wyraźnie wykształcone pylniki, między którymi znajduje się wydłużony, zgrubiały łącznik[6][8], ostro zakończony[7]. Zalążnie są górne i liczne (od ok. 13 do 68[8]), spiralnie umieszczone na dnie kwiatowym, pozbawione szyjki słupka[5]. Poszczególne owocolistki zawierają po dwa lub nieco więcej (do 11) odwróconych zalążków. Na spłaszczonych szczytach owocolistków znajdują się piórkowate znamiona[8].
Owoce
Mięsiste, kulistawe[6] jagody[5], powstające jako owoc zbiorowy w wyniku zrastania się licznych owocolistków z udziałem także mięsistego dna kwiatowego[8]. W poszczególnych owocolistkach dojrzewają bardzo drobne zarodki w 1–2 nasionach[6]. W nasionach silnie rozwinięte jest bielmo przerastające tkanką ośrodka (nucellus)[7].

Systematyka

Jedna z rodzin tradycyjnie uznawana za pierwotne w obrębie okrytonasiennych. W systemie Cronquista (1981) uznana została za izolowany takson w obrębie rzędu magnoliowców[8]. W tym też rzędzie rodzina jest ujmowana w innych systemach końca XX i początku XXI wieku (system Thorne'a z 2003, systemy APG)[9]. W systemie Takhtajana z 1997 wyróżniającym większą liczbę rzędów, rodzina ta tworzyła monotypowy rząd Eupomatiales[10], a w systemie z 2009, wraz z flaszowcowatymi Annonaceae zaliczona została do rzędu Annonales[4].

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Klad siostrzany względem flaszowcowatych w obrębie rzędu magnoliowców.

Pozycja filogenetyczna flaszowcowatych w rzędzie magnoliowców:

magnoliowce

muszkatołowcowate Myristicaceae




magnoliowate Magnoliaceae





degeneriowate Degeneriaceae



himantandrowate Himantandraceae





Eupomatiaceae



flaszowcowate Annonaceae






Podział rodziny[11]
  • rodzaj: Eupomatia R. Br. (1814)
    • Eupomatia barbata Jessup
    • Eupomatia bennettii F.Muell.
    • Eupomatia laurina R.Br.

Przypisy

  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
  2. Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-01-24] (ang.).
  3. James Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium (ang.). University of Maryland. [dostęp 2010-09-28].
  4. a b c d e Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, s. 39-41. ISBN 978-1-4020-9608-2.
  5. a b c d e f g h Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 105. ISBN 978-1842466346.
  6. a b c d e f David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 353. ISBN 978-1-107-11502-6.
  7. a b c Rośliny kwiatowe. 1, Warszawa: Muza, 1998, s. 32, ISBN 83-7079-778-4, OCLC 749836232.
  8. a b c d e f Arthur Cronquist: An integrated system of classification of flowering plants. New York: Columbia University Press, 1981, s. 45-47. ISBN 0-231-03880-1.
  9. Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 299. ISBN 1-57808-351-6.
  10. A.L. Takhtadzhian, Diversity and classification of flowering plants, New York: Columbia University Press, 1997, s. 10, ISBN 0-231-10098-1, OCLC 34617914.
  11. Eupomatia. W: The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-10-20].

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Eupomatia laurina 2017-05-31 2290.jpg
Autor: Salicyna, Licencja: CC BY-SA 4.0
Eupomatia laurina, Botanischer Garten Berlin.