Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej

Królestwo Prus na granatowo, 1817

Ewangelicki Kościół Unii Staropruskiej (Ewangelicki Kościół Unijny, niem. Evangelische Kirche der altpreußischen Union, 1922–1953; Evangelische Kirche der Union, 1953–2003^[1]) – powstał w 1817, początkowo jedynie na terenie Królestwa Prus. Ówczesny król pruski, Fryderyk Wilhelm III 27 września 1817 r. podpisał dokument unii wyznaniowej, która miała połączyć w jeden Kościół odrębne dotąd wyznania luterańskie i kalwińskie. Dokument wszedł w życie w dniu 31 października 1817 r. – w rocznicę słynnego wystąpienia Marcina Lutra w Wittenberdze. Tego dnia odbyło się pierwsze wspólne nabożeństwo dla luteran i kalwinistów^[2].

Przyczyny

Orędownikiem unii był Fryderyk Schleiermacher, niemiecki filozof i teolog luterański, który wyznawał ideały pietystyczne. Pietyzm był prądem religijnym, który narodził się jako sprzeciw wobec zbyt sztywnej i zinstytucjonalizowanej religijności gmin luterańskich. Akcentował potrzebę osobistego nawrócenia, podkreślał ważną rolę społeczności wiernych praktykujących wiarę w podobny sposób.

Nie bez znaczenia był także sam duch epoki Oświecenia i idąca za tym wiara w rozum i racjonalność tego, co otacza człowieka. Przeświadczenie o prawach naturalnych i wspólnych dla wszystkich ludzi, wpływało na znaczą marginalizację zagadnień doktrynalnych i kościelnych. Różnice teologiczne poszczególnych wyznań nie była aż tak istotna.

Ostatnim czynnikiem był zysk polityczny monarchy. W myśl prawa stawał się on głową nowego Kościoła. Otrzymywał w ten sposób realny wpływ na jego działalność, decydował nie tylko o kwestiach finansowych, ale także liturgicznych^[2].

W okresie międzywojennym na obszarze II Rzeczypospolitej funkcjonowały wyodrębnione z Ewangelickiego Kościoła Unii Staropruskiej Ewangelicki Kościół Unijny w Polsce z siedzibą w Poznaniu oraz Ewangelicki Kościół Unijny na polskim Górnym Śląsku. Sukcesorem majątku obu tych Kościołów po II wojnie światowej stał się co do zasady Kościół Ewangelicko-Augsburski w RP.

1 lipca 2003 w Niemczech Ewangelicki Kościół Unii połączył się z Unią Kościołów Ewangelickich (Union Evangelischer Kirchen).

Przypisy

Bibliografia

• Adrian Gendera. Kościół Ewangelicki Unii Staropruskiej: luteranie i kalwiniści w objęciach pruskiego orła. „Histmag.org”, marzec 2019. [dostęp 2019-04-23]. 
• Wilhelm Niesel, Kirche unter dem Wort. Der Kampf der Bekennenden Kirche der altpreußischen Union 1933–1945, Getynga: Vandenhoeck & Ruprecht, 1978 (Arbeiten zur Geschichte des Kirchenkampfes: Ergänzungsreihe; tom 11) ISBN 3-525-55556-3.
• „... den großen Zwecken des Christenthums gemäß“: Die Evangelische Kirche der Union 1817 bis 1992. Eine Handreichung für die Gemeinden, Wilhelm Hüffmeier (Kompil.) für die Kirchenkanzlei der Evangelischen Kirche der Union (Hrsg.) im Auftrage der Synode, Bielefeld: Luther-Verlag, 1992 ISBN 3-7858-0346-X.