Excelsior (wiersz)

Excelsior (Longfellow)

Excelsior – wiersz amerykańskiego poety Henry'ego Wadswortha Longfellowa z 1841 roku, ogłoszony w tomie Miscellaneous poems[1]. Jest to jeden z najpopularniejszych utworów poety, najczęściej przedrukowywanych w antologiach i najczęściej tłumaczonych na języki obce.

Ogólna charakterystyka

Wiersz ma charakter alegorii albo wielkiej metafory, toteż może być interpretowany na różne sposoby. Nastrój tajemniczości podkreślony jest użyciem w tytule obcego słowa.

Forma

Wiersz składa się z dziewięciu zwrotek pięciowersowych, zakończonych refrenem powtarzającym tytułowe łacińskie słowo oznaczające „zawsze wyżej”. Zwrotki wiersza są pisane regularnie utrzymanym czterostopowym jambem i rymowane stycznie: aabbR.

Treść

Wiersz opowiada o młodym człowieku, przybyłym z daleka i mówiącym w obcym języku, owładniętym nieodpartą potrzebą udania się w góry w nieokreślonym bliżej celu. Bohater niesie ze sobą sztandar z niezrozumiałym dla obserwatorów hasłem „excelsior!”. Młodzieniec lekceważy zarówno ostrzeżenia starca, jak i prośby młodej dziewczyny i idzie w górę, mimo zagrożenia burzą śnieżną. Nazajutrz zostaje znaleziony „martwy, ale piękny”, na wpół zasypany śniegiem, z drzewcem chorągwi w kurczowo zaciśniętej dłoni. Tytułowe sformułowanie można skojarzyć ze słowami św. Stanisława Kostki „Do wyższych rzeczy zostałem stworzony”.

Polskie przekłady

Wiersz Longfellowa był tłumaczony na język polski przez Franciszka Morawskiego, Konstantego Gaszyńskiego i Adama Asnyka. Oto pierwsza strofa utworu w trzech wersjach:

Spadał cień nocy — ciągnął pielgrzym młody
Przez wieś alpejską, przez śniegi i lody,
W ręku miał sztandar, na nim dziwne godło
Które na górę olbrzymią go wiodło:
Excelsior![2]
(Morawski)
Już szary cień nocy opadał z zachodu;
Przez wioskę Alpejską — śród śniegu i lodu —
Przechodził młodzieniec, chorągiew niósł białą,
A na tej chorągwi te godło jaśniało:
Excelsior![3]
(Gaszyński)
Szybko zapadał wieczorny mrok;
Alpejskiem siołem przez górski stok
Szedł młodzian, niosąc w śniegu i lodzie
Sztandar z tem dziwnem godłem na przodzie:
Excelsior![4]
(Asnyk)

Przekłady różnią się wersyfikacją – są napisane kolejno jedenastozgłoskowcem, czterostopowcem amfibrachicznym i dziesięciozgłoskowcem z rymami męskimi i żeńskimi. W Internecie można odnaleźć przekład Wiktora J. Darasza[5].

Przypisy

  1. Zobacz: Poems by Henry Wadsworth Longfellow. Illustrated with upwards of one hundred engravings on wood from designs by Jane E. Benham, Birket foster etc., London 1852.
  2. Przegląd Lwowski. Pismo dwutygodniowe poświęcone sprawom religijnym, naukowym, literackim i politycznym. Rok dwunasty, 15go Grudnia 1882, 525-526.
  3. Poezje Konstantego Gaszyńskiego. Wydanie zupełne, Lipsk, 1868, s. 131-133.
  4. Henry Wadsworth Longfellow, Wybór poezji. Wybór i słowo wstępne Juliusz Żuławski, Warszawa 1975, s. 27-28.
  5. Antologia poezji angielskiej w wyborze i przekładzie W. J. Darasza, sites.google.com [dostęp 2017-11-18].

Media użyte na tej stronie

Blad uit Utrechtse studentenalmanak, 1859 Excelsior (titel op object), RP-P-1925-109.jpg
Autor: Rijksmuseum, Licencja: CC0


Identificatie
Titel(s): Blad uit Utrechtse studentenalmanak, 1859Excelsior (titel op object)
Objecttype: prent
Objectnummer: RP-P-1925-109
Catalogusreferentie: FMH 8424
Opschriften / Merken: Verzamelaarsmerk; verso, gestempeld: Lugt 2233
Omschrijving: Illustratie uit de studentenalmanak van de Universiteit van Utrecht van het jaar 1859. Een student die de hoogste bergtoppen wilde beklimmen ligt levenloos op de grond met de banier 'Excelsior' nog in de hand. Illustratie bij een vertaling van een gedicht van Longfellow.

Vervaardiging
Vervaardiger: prentmaker: anoniem, naar ontwerp van: C.J. Sickeszdrukker: P. Blommers (Steendrukkerij van) (vermeld op object)
Plaats vervaardiging: prentmaker: Nederland, naar ontwerp van: Nederland, drukker: Den Haag
Datering: 1859
Fysieke kenmerken: toonlithografie in zwart met een toonblok in grijs
Materiaal: papier
Techniek: toonlithografie
Afmetingen: blad: h 453 mm × b 603 mm

Onderwerp
Wat: studentmountain climbing, mountaineering
Wanneer: 1859 - 1859
Waar: Utrecht
Wie: Universiteit UtrechtHenry Wadsworth Longfellow

Verwerving en rechten
Verwerving: aankoop 1881
Copyright: Publiek domein