Exeter

Exeter
Ilustracja
Centrum Exeteru widziane z wieży katedry
Herb
Herb
Dewiza: Semper Fidelis (łac. Zawsze wierny)
Państwo

 Wielka Brytania

Kraj

 Anglia

Region

South West England

Hrabstwo

Devon

Dystrykt

Exeter

Populacja (2011)
• liczba ludności


117 773[1]

Nr kierunkowy

01392

Kod pocztowy

EX1-EX6

Położenie na mapie Devonu
Mapa konturowa Devonu, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Exeter”
Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0
Położenie na mapie Wielkiej Brytanii
Położenie na mapie Anglii
Mapa konturowa Anglii, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Exeter”
Ziemia50°43′N 3°31′W/50,716667 -3,516667
Strona internetowa
Portal Wielka Brytania
Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0
Położenie dystryktu w hrabstwie Devon

Exeter (wym. /ˈɛksɪtə/[2]) – miasto i dystrykt[3] w Wielkiej Brytanii, ośrodek administracyjny hrabstwa Devon[4], port nad rzeką Exe, w pobliżu jej ujścia do kanału La Manche. W 2001 roku miasto liczyło 106 772 mieszkańców[5]. W 2011 roku dystrykt liczył 117 773 mieszkańców. W mieście znajduje się główny kampus i siedziba Uniwersytetu w Exeter.

Położenie

Miasto położone jest w południowo-zachodniej Anglii, we wschodniej części hrabstwa Devon, nad rzeką Exe, która bezpośrednio na południe od Exeteru ma swoje estuarium. Od wybrzeża kanału La Manche miasto oddalone jest o 16 km[6]. W przeszłości rzeka była żeglowna od morza do centrum miasta, utraciła ją jednak na skutek wybudowania w jej dolnym biegu jazów. Żeglugę mniejszych jednostek umożliwia biegnący wzdłuż rzeki kanał Exeter Ship Canal[7].

Lewobrzeżna (wschodnia) część miasta zlokalizowana jest na wzgórzach o wysokości do 70 m n.p.m., a na północy przekraczających 150 m n.p.m. Część prawobrzeżna (zachodnia) w znacznej mierze położona jest na równinie aluwialnej (ok. 10 m n.p.m.)[8][9].

Na zachód od miasta znajduje się park narodowy Dartmoor[10].

Historia

Czasy rzymskie

Rzymska nazwa Exeter, Isca Dumnoniorum, sugeruje, że Exeter było kiedyś celtyckim oppidum (jest to łaciński termin oznaczający średnie miasto), istniejącym na brzegach rzeki Exe, zanim Rzymianie założyli swoje miasto ok. roku 50 p.n.e. Takie wczesne miasta, lub „proto-miasta”, występowały w przedrzymskiej Galii, jak to opisuje Juliusz Cezar w Commentarii de Bello Gallico („Zapiskach z wojny galijskiej”), i jest prawdopodobne, że istniały one również w sąsiadującej z nią Brytanii.

Nazwa „Isca” pochodzi od rdzennie celtyckiego wyrazu oznaczającego płynącą wodę, i odnoszonego do rzeki Exe. Rzymianie nazwali miejscowość Isca Dumnoniorum, by odróżnić je od osady Isca Augusta (współczesne Caerleon-on-Usk w Monmouthshire).

Isca Dumnoniorum było najbardziej wysuniętą na południowy zachód, ufortyfikowaną osadą Rzymian w Anglii. Znaczne części rzymskich murów przetrwały do dziś, chociaż obecna widzialna część została w większości zbudowana na rozkaz Alfreda Wielkiego w celu obrony zachodniej części królestwa przed naciskiem wikingów. Zachowały się pozostałości łaźni rzymskich odsłonięte w latach 70., lecz dziś niedostępne dla zwiedzających z powodu zbyt bliskiego sąsiedztwa z katedrą. Exeter był także południowym końcem antycznej, rzymskiej drogi łączącej Exeter z Lincoln, zwanej dzisiaj „Fosse Way”.

Czasy saksońskie

W roku 876 Exeter zostało zaatakowane i zajęte przez Duńczyków. Król Alfred wypędził ich rok później. W roku 894 miasto było ponownie oblegane przez Duńczyków.

W roku 1067 Exeter zbuntował się przeciwko Wilhelmowi Zdobywcy, który błyskawicznie zaczął oblegać miasto. Miasto poddało się po 18 dniach. Częścią traktatu umowy kapitulacyjnej, było pozostawienie całej szlachty przy ich dotychczasowych tytułach i pozycji tak długo, dopóki nie zostanie wybudowany zamek.

Średniowiecze

Exeter wzmiankowane jest w Domesday Book (1086) jako Execestre/Essecestra/Exonia[11]. Exeter było zbuntowane przeciwko królowi Stefanowi i w 1140 roku było dowodzone przez Baldwina de Redvers. Miasto skapitulowało po trzech miesiącach oblężenia, kiedy wyczerpały się zapasy wody.

Demografia

W 2011 roku miasto liczyło 117 773 mieszkańców[1].

    Liczba ludności Exeteru w latach 1801-2011
    Źródło: GB Historical GIS / University of Portsmouth[12]

Poniżej przedstawiona jest struktura etniczna, wyznaniowa i językowa miasta (dane ze spisu powszechnego w 2011 roku).

Struktura etniczna (2011)[13]
Grupa etnicznaLiczba ludności% ogółu
Biali – Brytyjczycy104 01388,3%
Biali – pozostali55774,7%
Azjaci – Chińczycy19981,7%
Azjaci – pozostali25972,2%
Mieszani19381,6%
Pozostali16501,4%
Łącznie117 773
Struktura wyznaniowa (2011)[14]
WyznanieLiczba ludności% ogółu
Chrześcijaństwo63 48653,9%
Brak wyznania40 86234,7%
Islam18551,6%
Pozostałe20411,7%
Brak odpowiedzi95298,1%
Łącznie117 773
Języki używane jako główne przez ludność w wieku 3+ lat (2011)[15]
JęzykLiczba ludności% ogółu
Język angielski106 15193,5%
Języki chińskie15191,3%
Język polski12181,1%
Pozostałe46664,1%
Łącznie113 554

Administracja i polityka

Samorząd

Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0
Podział administracyjny miasta
Exwick
Duryard
& St James
Mincinglake
& Whipton
Pinhoe
St Thomas
St David's
Newtown
& St Leonard's
St Loyes
Alphington
Priory

Administracyjnie Exeter stanowi dystrykt niemetropolitalny wchodzący w skład hrabstwa Devon, na którego czele stoi Exeter City Council (rada miasta Exeter)[16]. Miasto jest również siedzibą władz hrabstwa (Devon County Council)[17].

W radzie miasta zasiada 39 radnych wybieranych na 4-letnią kadencję. Miasto podzielone jest na trzynaście dzielnic (wards), spośród których każda reprezentowana jest przez trzech radnych. Wybory odbywają przez trzy kolejne lata (za każdym razem wybierana jest 1/3 składu rady), po czym następuje roczna przerwa[18].

W maju 2016 roku rada znajdowała się pod kontrolą Partii Pracy, która posiadała 30 radnych. 8 członków należało do Partii Konserwatywnej a 1 do Liberalnych Demokratów[18].

Spośród radnych na roczną kadencję wybierany jest lord mayor (lord burmistrz), który pełni funkcje reprezentacyjne[19]. Przywilej ten nadany został miastu w 2002 roku[20].

Władza centralna

Miasto znajduje się w granicach dwóch okręgów wyborczych do brytyjskiej Izby Gmin. Okręg wyborczy Exeter obejmuje większą część miasta i wysyła, jak wszystkie inne okręgi, jednego deputowanego (od 1997 Ben Bradshaw, Partia Pracy)[21]. Południowo-wschodnia część miasta (w szczególności Topsham, Digby i Sowton) znajduje się w granicach sąsiedniego okręgu East Devon (od 2001 Hugo Swire, Partia Konserwatywna)[22][23].

Współpraca międzynarodowa

Exeter prowadzi współpracę z czterema miastami partnerskimi[24]:

Zabytki

  • romańsko-gotycka katedra (Exeter Cathedral) z XII–XV wieku[25]
  • błonie (Cathedral Green) i zaułek katedralny (Cathedral Close) z zabudową – kościół św. Marcina (St Martin's Church) z XI wieku, kawiarnia (Mol's Coffee House) i domy z XVI wieku[25][26]
  • pozostałości romańskiego klasztoru św. Mikołaja (St Nicholas Priory)[25]
  • ratusz (Guildhall) z XII–XVI wieku[25][27]
  • ruiny średniowiecznego zamku (Rougemont Castle)[28]
  • rzymskie mury miejskie[29]
  • ruiny mostu nad rzeką Exe z XIII wieku[30]
  • nabrzeże (Quayside) i XVII-wieczny urząd celny (Custom House)[31]

Gospodarka

Exeter jest, obok Plymouth, jednym z głównych ośrodków gospodarczych hrabstwa Devon, mającym znaczenie regionalne[32]. W 2012 roku lokalna gospodarka wytworzyła 3,7 mld GBP realnej wartości dodanej, co stanowi 31% ogółu wytworzonego w całym hrabstwie. Jednocześnie wielkość zatrudnienia na terenie Exeteru wyniosła ponad 83 tys., stanowiąc 28% całego zatrudnienia na terenie hrabstwa (dla porównania – liczba ludności miasta stanowi 16% ludności hrabstwa)[33].

Lokalna gospodarka opiera się głównie na sektorze usługowym. Głównymi obszarami zatrudnienia są: służba zdrowia i opieka społeczna (18%), handel (17%) oraz edukacja (10%)[33]. Największymi pracodawcami (ponad 1000 pracowników) na terenie miasta są: Devon and Cornwall Police, Devon County Council (rada hrabstwa Devon), EDF Energy, Flybe, Met Office, Royal Devon and Exeter NHS Foundation Trust oraz University of Exeter[34].

Obszarami miasta o szczególnym znaczeniu gospodarczym są miasteczko akademickie Streatham Campus w północnej części miasta, zlokalizowane w centrum kompleksy handlowe Princesshay oraz Guildhall, oraz parki przemysłowe, m.in. Marsh Barton, Sowton Industrial Estate i Matford Business Park, w południowej i wschodniej części miasta[33].

Poziom bezrobocia w 2012 roku wyniósł 4,9% i był niższy niż średnia krajowa (7,9%). 24,2% mieszkańców w wieku produkcyjnym było biernych zawodowo (średnia krajowa – 22,4%), co w dużej mierze wynika ze znacznego udziału studentów w ogóle populacji[33].

Transport

Mapa konturowa Exeteru
Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0
Geographylogo.svg
Stacje kolejowe na terenie Exeteru

Exeter położony jest przy południowo-zachodnim krańcu autostrady M5, prowadzącej w kierunku Bristolu i łączącej miasto z resztą kraju. Alternatywną drogą na wschód jest A30, prowadząca w linii prostej do Londynu. Kontynuację autostrady w kierunku zachodnim, w stronę Kornwalii i zachodniego Devonu, stanowią drogi A30 i A38[35].

Przeprawa drogowa przez rzekę Exe odbywa się dwoma mostami zlokalizowanymi w centrum miasta (Exe Bridges)[36], zespołem mostów w dzielnicy Countess Wear oraz autostradą M5 (najbardziej na południe wysunięta stała przeprawa przez Exe)[37].

W mieście działa system komunikacji autobusowej z centralnym punktem przesiadkowym wzdłuż High Street i na dworcu autobusowym przy Paris Street[38][39] oraz siecią parkingów typu park and ride[40].

Exeter posiada rozbudowaną sieć połączeń kolejowych, z głównym węzłem kolejowym na dworcu Exeter St Davids. Linia kolejowa do Bristolu (Bristol to Exeter Line), zbiega się tutaj z linią West of England Main Line w kierunku londyńskiego dworca Waterloo, kontynuując dalej na zachód w kierunku Plymouth (Exeter to Plymouth Line). Połączenie z Londynem zapewnia także odbijająca od linii bristolskiej odnoga Reading to Taunton Line, która swój bieg kończy na dworcu Paddington. Lokalne linie kolejowe prowadzą do Exmouth (Avocet Line), Paignton (Riviera Line) i Barnstaple (Tarka Line). Zlokalizowany w centrum dworzec Exeter Central obsługiwany jest przez pociągi do Waterloo. Na terenie miasta znajduje się też siedem innych stacji obsługujących ruch lokalny[41][42].

Na północny wschód od miasta znajduje się międzynarodowy port lotniczy[41].

Kultura

Muzea

(c) Philip Halling, CC BY-SA 2.0
Royal Albert Memorial Museum

W mieście swoją siedzibę ma Royal Albert Memorial Museum (RAMM), w którego zbiorach znajduje się ponad milion eksponatów z dziedziny archeologii, etnografii, historii naturalnej i sztuki, pochodzących z całego świata. W 2012 roku RAMM nagrodzone zostało tytułem Muzeum Roku (Museum of the Year) przyznawanym przez organizację Arts Fund[43][44].

W klasztorze św. Mikołaja (St Nicholas Priory) mieści się muzeum życia w epoce Tudorów (XVI wiek), nieczynne ze względu na problemy strukturalne budynku[45].

Na terenie kampusu Uniwersytetu w Exeter znajduje się muzeum kinematografii Bill Douglas Centre, upamiętniające reżysera Billa Douglasa[46].

W Topsham zlokalizowane jest Topsham Museum poświęcone historii lokalnej tego miasta, obecnie dzielnicy Exeteru[47].

Literatura

Jednym z najważniejszych dokumentów literatury średniowiecznej jest rękopis Exeter Book, przechowywany w miejskiej katedrze. Pochodzi z X wieku i jest jednym z czterech manuskryptów zawierających praktycznie całą zachowaną do dziś poezję staroangielską. Zawiera większość krótkich wierszy, utwory religijne i zbiór zagadek, niekiedy rubasznych. Niektóre z tych zagadek wyryto na stalowym obelisku na High Street, odsłoniętym 30 marca 2005.

Przypisy

  1. a b Office for National Statistics. [dostęp 2014-07-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (15 lipca 2014)]. (ang.).
  2. Exeter. Oxford Dictionaries. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  3. Ordnance Survey linked data
  4. Devon gov
  5. KS01 Usual resident population: Census 2001, Key Statistics for urban areas. Office for National Statistics. [dostęp 2016-08-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-07-23)]. (ang.).
  6. Exeter, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-09-30] (ang.).
  7. Exeter Ship Canal. Our Transport Heritage. (ang.).
  8. Exeter. topographic-map.com. (ang.).
  9. St Thomas or the Manor of Cowick - a short history. Exeter Memories. (ang.).
  10. Dartmoor National Park. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  11. The Domesday Book online
  12. GB Historical GIS / University of Portsmouth: Exeter District through time – Population Statistics – Total Population. A Vision of Britain through Time. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).
  13. Office for National Statistics: Exeter (Local Authority) – Ethnic Group, 2011. Neighbourhood Statistics. [dostęp 2016-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (ang.).
  14. Office for National Statistics: Exeter (Local Authority) – Religion, 2011. Neighbourhood Statistics. [dostęp 2016-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-10)]. (ang.).
  15. Office for National Statistics: Exeter (Local Authority) – Main Language (detailed), 2011. Neighbourhood Statistics. [dostęp 2016-05-18]. (ang.).
  16. Exeter City Council. Devon Community Directory. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  17. Visiting County Hall. Devon County Council. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  18. a b Your city councillors. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-24)]. (ang.).
  19. The Lord Mayor of Exeter. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  20. Eight Hundred Years of Exeter's Mayors and Lord Mayors. Exeter Memories. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  21. Rt Hon Ben Bradshaw MP. UK Parliament. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  22. Rt Hon Hugo Swire MP. UK Parliament. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  23. Election Maps. Ordnance Survey. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  24. Exeter's Twinned Cities. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-30]. (ang.).
  25. a b c d Exeter. W: Zielony przewodnik: Wielka Brytania. Kraków: Wydawnictwo Bezdroża, 2007, s. 245-248. ISBN 978-83-60506-13-4.
  26. Cathedral Close. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-19)]. (ang.).
  27. Exeter Guildhall. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  28. The Medieval Trail. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  29. The City Wall Trail. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  30. The Exeter Woollen Trail. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  31. Custom House Visitor Centre. Exeter City Council. [dostęp 2016-11-17]. (ang.).
  32. Exeter v Plymouth – the West's fascinating tale of two cities. Western Morning News, 2012-05-29. [dostęp 2016-05-29]. (ang.).
  33. a b c d Exeter Area Profile. Devonomics, luty 2014. [dostęp 2016-05-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-01)]. (ang.).
  34. Major employers in Exeter employing over 1000 staff. Exeter City Council. [dostęp 2016-05-29]. (ang.).
  35. Mapa Ordnance Survey. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  36. History of the Exe Bridges. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  37. Countess Wear Bridge. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  38. Exeter network map (May 2016). Stagecoach South West. [dostęp 2016-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-11-13)]. (ang.).
  39. Paris Street Bus Station – 1964. Exeter Memories. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  40. Park and Ride. Devon County Council. [dostęp 2016-11-13]. (ang.).
  41. Devon Metro - fulfilling the potential of rail. Devon County Council. [dostęp 2016-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)]. (ang.).
  42. Royal Albert Memorial Museum. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  43. Royal Albert Memorial Museum. Art Fund. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  44. St Nicholas Priory. Devon Museums. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  45. Bill Douglas Centre. Devon Museums. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).
  46. Topsham Museum. Devon Museums. [dostęp 2016-11-19]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

United Kingdom adm location map.svg
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of the United Kingdom
Flag of England.svg
Flag of England. Saint George's cross (a red cross on a white background), used as the Flag of England, the Italian city of Genoa and various other places.
Exeter, guildhall.jpg
Autor: Palickap, Licencja: CC BY-SA 3.0
Exeter, High Street guildhall
Exeter panorama 1.jpg
Autor: Smalljim, Licencja: CC BY-SA 3.0
A panorama of the English city of Exeter taken from the roof of the north tower of the cathedral
Royal albert memorial museum exeter.jpg
(c) Philip Halling, CC BY-SA 2.0
The Royal Albert Memorial Museum, Exeter. The contributor of this photos is Philip Halling.
Ukmo-exeter-panorama.JPG
(c) William M. Connolley z angielskojęzycznej Wikipedii, CC-BY-SA-3.0
Panorama of the new UKMO building in Exeter, taken 2005/02/08 by William M. Connolley with a nikon coolpix 950. 5 individual shots have been glued together. Note: the building is technically MOD property and as such photography is not officially permitted. I was approached, politely, by security after taking the pictures and invited to explain myself; eventually a higher-level official decided that my pics of the outside were OK.
Exeter UK locator map.svg
Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0

Map of Devon, UK with Exeter highlighted.

Equirectangular map projection on WGS 84 datum, with N/S stretched 150%
Devon UK location map.svg
Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0

Map of Devon, UK with the following information shown:

  • Administrative borders
  • Coastline, lakes and rivers
  • Motorways and primary routes
  • Urban areas

Equirectangular map projection on WGS 84 datum, with N/S stretched 150%

Geographic limits:

  • West: 4.72W
  • East: 2.86W
  • North: 51.3N
  • South: 50.16N
Coat of arms of Exeter.svg
Autor: Felipe Fidelis Tobias, Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of the City of Exeter
Exeter, Custom House - geograph.org.uk - 261628.jpg
(c) Martin Bodman, CC BY-SA 2.0
Exeter: Custom House On Exeter Quay and built in 1681: the first building in the city to be constructed in brick. The ground floor was once colonnaded, permitting goods to be stored in the dry. An upstairs room reputedly has one of the finest plaster ceilings in Exeter. Looking north west. [Source: W G Hoskins, Two Thousand Years in Exeter, Phillimore, 1969]
Rougemont Castle gatehouse, 2010.jpg
Autor: Juan J. Martínez from Exeter, UK, Licencja: CC BY-SA 2.0
Rougemont Castle. Some herring-bone masonry can be seen at the top of the tower
Exeter UK ward map 2016 (blank).svg
Contains Ordnance Survey data © Crown copyright and database right, CC BY-SA 3.0

Map of Exeter, Devon, UK with electoral wards as of 2016 shown.

Equirectangular map projection on WGS 84 datum, with N/S stretched 150%

Geographic limits:

  • West: 3.58W
  • East: 3.45W
  • North: 50.77N
  • South: 50.66N