Eysymontowie herbu Korab

Herb Korab Eysymonttów (1797)

Ejsmont (Eysmont, Eysymont, Eysymontt, Eysmond, Ejsmond, Ejsymont) – ród szlachecki o korzeniach jaćwieskich, zamieszkujący głównie powiat grodzieński (obecnie na Białorusi).

Ród ten pieczętuje się herbem Korab. Członkowie rodu sprawowali wiele urzędów szlacheckich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zwłaszcza w powiecie grodzieńskim. Aktywni w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym Rzeczypospolitej Obojga Narodów na przestrzeni ponad 500 lat.

Opis Herbu Korab

W Polu czerwonym Korab żółty z masztem Szarym, w Hełmie nad koroną toż samo. Z Anglii do Polski zjawił się w roku 1146[1].

Ta forma herbu funkcjonowała zarówno u Eysymonttów grodzieńskich jak też wołyńskich i kijowskich. Wyjątkowo w powiecie mińskim występował maszt czarnej barwy. Eysymontowie nie używali w herbie wieży. Najstarsze zachowane pieczęcie herbowe Eysymontów pochodzą z lat 60. XVI wieku

Historia

Najstarszy znany zapis nazwiska pochodzi z 3 Księgi wpisów Metryki Litewskiej, gdzie wymienia się Mitka Eisimontowicza (ok. 1450 roku). Już wtedy był to ród bojarów osadzony na ziemi grodzieńskiej. Różni i liczni Eisimontowicze są notowani na popisach wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego w 1528, 1565 i 1567 r. Ród umacniał swoją pozycję przez cały XVI w., przede wszystkim poprzez zasługi wojenne (ale także małżeństwa, m.in. z Wołowiczami, Siemaszkami etc.), co odzwierciedla wiele przywilejów książęcych i królewskich dla poszczególnych jego członków. Na przełomie XVI i XVII w. coraz częściej przedstawiciele rodu pojawiają się również w samorządzie szlacheckim, sprawując głównie urzędy i funkcje związane z wymiarem sprawiedliwości, jak np. Krzysztof Eysymont, woźny sądowy grodzieński w 1611 r., Andrzej Eysymont, sędzia grodzki grodzieński 1632 r., Konstanty Eysymont, generał grodzieński (woźny generalny) 1646 r., czy Mikołaj Michał Eysymont, pisarz grodzki grodzieński 1632-1650. W II połowie XVII w. coraz częściej też zajmowali urzędy wynikające z kariery wojskowej, jak Jerzy Eysymont, strażnik piński, Kazimierz Eysymont, podczaszy orszański, czy Jan Kazimierz Eysymont, miecznik, a nawet wojski grodzieński. Główne majątki Eysymontów znajdowały się w powiecie grodzieńskim, zgrupowane w tzw. okolice szlacheckie. Niektóre przybrały nazwy rodowe. Tak np. włości w pobliżu wsi Tobola, z czasem przyjęły nazwę Eysymontów, majątki w okolicy Paszewicze – Małych Eysymontów, a okolica rozsiana pomiędzy Burniewem, Kulikami i innymi zaściankami położonymi opodal rzeki Wereci – Wielkich Eysymontów. Tam też w 1650 r. Anna Eysymontowa ufundowała kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny (późniejszy kościół pw. św. Jana Nepomucena), gdzie znajdował się Cudowny Obraz Matki Boskiej Eysymontowskiej, który później zaginął. Również w woj. wileńskim znajdowały się podobne miejscowości jak Ejsmontowskie Powersocze w parafii ejszyskiej.

Wielu Eysymontów służyło w wojsku Rzeczypospolitej. Leon był porucznikiem lekkiej jazdy Potockiego w czasie Bitwy pod Wiedniem w 1683 r., zaś Jan był majorem Jego Królewskiej Mości w 1671 r.

Od połowy XVII w. Eysymontowie coraz częściej wymieniani są w powiatach brzeskim, pińskim, mińskim, orszańskim, starodubowskim czy rzeczyckim. Andrzej Jan Eysymontt, cześnik rzeczycki i głowa rodu, został na sejmiku grodzieńskim 20 sierpnia 1669 r. zabity przez ludzi Massalskiego. Od tego czasu datuje się antagonizm pomiędzy rodami, co dało o sobie znać jeszcze w dobie Sejmu Wielkiego.

Nowy rozdział historii rodu rozpoczął w XVIII w. Michał Józef Eysymontt, chorąży grodzieński (zm. 1768), który jest architektem dominującej pozycji rodu w całym powiecie przez cały okres panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jego potomkowie i krewni pełnili większość urzędów ziemskich grodzieńskich tej epoki. W okresie Sejmu Wielkiego co najmniej 9 przedstawicieli rodu równocześnie pełniło te urzędy, z wojskim, podstarościm, sędzią (ziemskim i grodzkim) i stolnikiem włącznie, mając swojego przedstawiciela na Sejmie Wielkim w osobie Aleksandra Michała Eysymontta. I to właśnie przedstawiciele tego rodu z Ferdynandem, wojskim i Maciejem Tadeuszem, stolnikiem grodzieńskim, na czele, walnie się przyczynili do entuzjastycznego przyjęcia przez szlachtę grodzieńską na sejmiku w 1792 r. postanowień Konstytucji 3 Maja.

Po upadku Rzeczypospolitej wielu przedstawicieli rodu zaangażowała się w działalność spiskową mającą na celu odzyskanie niepodległości. Do pierwszych Eysymontów dotkniętych prześladowaniami za „nieprawomyślność” należeli synowie Ferdynanda, wojskiego grodzieńskiego – Lucjan, członek Towarzystwa Filomatów oraz Oktawiusz, późniejszy adiutant generała Dziekońskiego w czasie Powstania listopadowego, wyróżniony Orderem Virtuti Militari. Prześladowania dotknęły również Aureliana, syna Anzelma Eysymontta, regenta ziemskiego grodzieńskiego, i Jana, słuchacza Wydziału Medycyny na Uniwersytecie Wileńskim.

Wskutek działalności powstańczej kilkudziesięciu członków rodu zostało zesłanych w głąb Rosji, wielu zostało przesiedlonych, innych wcielono karnie do armii rosyjskiej. Pozbawiano ich praw stanu, konfiskowano majątki, jak Karasiowszczyznę. Wielu zginęło podczas walk. Innych jak Aleksandra Eysymontta z Karasiowszczyzny stracono. Wśród zesłańców po Powstaniu Styczniowym znaleźli się Adolf Eysymont, Kazimierz Eysymont, Leon Eysymont, żeby wymienić najbardziej znanych. Często podążały za nimi żony jak w przypadku Apolonii – małżonki Leona, o której raport policyjny głosił: „Żona jest istną Polką, przepojoną księżowskim fanatyzmem, zawsze gotowa na wszelkie ciemne sprawy...”

W czasie I Wojny Światowej pośród innych wyróżnił się Stanisław Eysymont, socjalista i piłsudczyk z ziemi grodzieńskiej. Wielu członków rodu w okresie międzywojnia wybrało zawodową służbę wojskową jak Witold czy Mieczysław Eysymontowie. Tego ostatniego zamordowano w Starobielsku w 1940 r.

Wielu Eysymontów padło ofiarą ludobójczej polityki Związku Sowieckiego. Począwszy od zamordowania Jana Eysymonta z okolicy Starzyno 25 IX 1920 r., po Władysława Ejsmonta z Burniewa zmarłego w Obozie Specjalnym w Tajszecie gdzieś ok. 1955 r. Lista ofiar sowieckiego terroru zawiera ponad 100 przedstawicieli rodu.

Po 1945 r. wielu członków rodziny przeniosło się na tereny nowego państwa polskiego. Funkcjonowali zarówno w administracji publicznej PRL-u jak we wszystkich innych grupach społecznych i zawodowych. Np. Maria Ejsymont (rodem z Burniewa) była wieloletnią siostrą przełożoną w Szpitalu Łagiewnickim w Łodzi.

Współcześnie żyje w Polsce ok. 2000 osób o tym nazwisku i jego odmianach, i co najmniej drugie tyle w Rosji, na Białorusi, Litwie i Ukrainie.

Wywody genealogiczne XVIII – XX w.

Drzewo genealogiczne w wywodzie Ejsymontów w powiecie mińskim – rok 1838
Drzewo genealogiczne w wywodzie Ejsymontów w powiecie skwirskim – rok 1797

Po III rozbiorze Polski, na skutek polityki rosyjskiej Eysymontowie wielokrotnie występowali do Zgromadzenia Szlacheckiego Deputacji Wywodowych różnych powiatów i guberni, w celu uzyskania praw stanu szlacheckiego. Była to procedura zarówno droga jak i czasochłonna. Jednak bez niej nie można było utrzymać substancji ziemskiej.

W archiwach znajduje się wiele materiałów genealogicznych Eysymontów – jednak większość wywodów nie została ostatecznie zatwierdzonych przez władze.

Legendy

Jedna z legend głosi, że po Bitwie pod Grunwaldem król Polski i Wielki Książę Litewski Władysław II Jagiełło, będąc na Litwie, zdobywał zamek krzyżacki leżący na wyspie otoczonej jeziorem. Miał przy sobie trzech paziów bądź pachołków – braci o imionach Jawmont, Dowmont i Symont. Ostatni z nich był najbardziej waleczny i wraz z pozostałymi braćmi przedarł się do zamku by znaleźć słaby punkt w warowni. Jawmont i Dowmont zginęli, jedynie Symontowi udało się przypłynąć na łódce do króla z dobrymi wiadomościami. W nagrodę za jego waleczność, dzięki której udało się zamek zdobyć. Jagiełło, zamiast, jak do tej pory wołać na niego Ej Symont nadał mu nazwisko Ejsymont (Eysymont – obecnie również Ejsmont), herb Korab i ziemie w okolicach Grodna.

Według innej legendy, kiedy rycerz Ejsymont (Eysymont) był stary miał sen o Matce Boskiej płynącej po jeziorze jego łódką. Ejsymont uznawszy że jest to objawienie, zlecił malarzowi wykonanie obrazu nazwanego obrazem Matki Boskiej Ejsymontowskiej i umieścił go w kościele przez siebie wybudowanym. Z czasem uznano go za jeden z cudownych wizerunków Matki Boskiej i otaczano czcią.

Eysmontowie

Przypisy

  1. ↑ Wywód Eysymontów z roku 1797 w powiecie kijowskim

Bibliografia

  • Акты, издаваемые Виленскою археографическою комиссиею, Wilno 1867 – 1915
  • A. Boniecki, Herbarz Polski, W. 1899 – 1901
  • J.A. Chrapowicki – Diariusz
  • J. Ciechanowicz, Rody rycerskie Wielkiego Księstwa Litewskiego, Rzeszów 2001
  • Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. 1582-1696. Spisy, t. I, oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, W. 2007
  • Deputaci Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego. 1697-1795. Spisy, t. II, oprac. A. Rachuba, Przemysław P. Romaniuk, W. 2004
  • Tadeusz Ejsmont, Ejsmontowie, Modlica: Rentier, 2009, ISBN 83-922036-1-5, OCLC 751189393.
  • Tadeusz Ejsmont, Ejsmontowie herbu Korab, Modlica: Rentier, 2010, ISBN 83-922036-2-3, OCLC 750812654.
  • J. Gieysztor, Pamiętniki
  • L. Jasielczuk – Zarys dziejów osadnictwa nad rzeką Klimówka do początku XVIII wieku, Białystok 2006
  • W. Kojałowicz, Herbarz szlachty litewskiej, zwany Nomenklator, W. 1905
  • J. Makarczyk – Dzieje OO. Franciszkanów w Świsłoczy – Zaniewicze oraz spis wiernych parafii Wielkie Ejsmonty, Grodno 2009
  • M. Matuszewicz, Pamiętniki, W. 1876
  • Metryka Litewska, Księga Sigillat 1709 – 1719, oprac. A. Rachuba, W.1987
  • Metryka Litewska. Księga wpisów nr 131 pod red Andrzeja Rachuby, Warszawa 2001.
  • Metryka Litewska, Rejestry Podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, część I, woj. wileńskie 1690, oprac. A. Rachuba, W. 1989
  • Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego: Województwo brzeskie litewskie 1667-1690 r., oprac. A.Rachuba. W. 2000.
  • Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego: Województwo trockie 1690 r., oprac. H.Lulewicz. W. 2000.
  • Metryka Litewska. Rejestry podymnego Wielkiego Księstwa Litewskiego: Województwo nowogródzkie 1690 r., oprac. H.Lulewicz, A.Rachuba. W. 2002.
  • K. Niesiecki, Herbarz Polski, wyd. J.N. Bobrowicz, Lipsk 1839 – 1846
  • Перапіс войска Вялікага княства Літоўскага 1528 года. Метрыка Вялікага княства Літоўскага. Кн. 523. Кніга публічных спраў 1 / Падрыхт. А.І.Груша, М.Ф.Спірыдонаў, М.А.Вайтовіч. Мн., 2003.
  • Sławomir W. L. Olczyk, L. Ejsmont, Eysymontowie Ziemi Mińskiej, Szczecin 2014
  • O. Pietruski, Elektorów Poczet, którzy niegdyś głosowali na Elektów Jana Kazimierza r. 1648, Jana III r. 1674, Augusta II r. 1697 i Stanisława Augusta r. 1764, Najjaśniejszych Królów Polskich, Wielkich Książąt Litewskich, itd., itd., itd. Ułożył i wydał Oswald Zaprzaniec z Siemaszowej Pietruski. Lwów, Nakładem Kajetana Jabłońskiego, 1845, s. VII, 82.
  • Spis szlachty Królestwa Polskiego z dodaniem krótkiej informacji o dowodach szlachectwa, W. 1851, s. 53,
  • W. Szczygielski, Referendum trzeciomajowe. Sejmiki lutowe 1792 roku, Łódź 1994
  • Szlachta wylegitymowana w Królestwie Polskim w latach 1836-1861, [opr:] E. Sęczys, W. 2000,
  • S. Uruski, Rodzina Polska, W. 1904 – 1931
  • Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 1, Województwo wileńskie, pod red. A. Rachuby, W. 2004
  • Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego, t. 2, Województwo trockie, pod red. A. Rachuby, W. 2009
  • Urzędnicy Wielkiego Księstwa Litewskiego. Spisy, tom IV: Ziemia smoleńska i województwo smoleńskie. XIV-XVIII wiek, pod red. A. Rachuby, W. 2003
  • Volumina Legum, Petersburg 1860
  • Wywody genealogiczne Eysymontów od 1797 roku z różnych Deputacji (materiały redakcyjne)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Herb Korab - 1797.jpg
Herb Korab - 1797
Genealogia Ejsymontów 1797 - drzewo.jpg
Autor: Jarosław Leon Ejsmont, Ludwik Olczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Genealogia Ejsmontów z powiatu owruckiego w 1797
Genealogia domu Ejsymont.jpg
Autor: Jarosław Ejsmont, Ludwik Olczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Genealogia Eysymontów z powiatu mińskiego