Tautonim

Tautonim (stgr. ταὐτός „ten sam”, ὄνυμα „imię”)[1] – jednostka językowa, zwykle wyraz, mająca podobne lub identyczne brzmienie albo pisownię w różnych językach, ale odmienne znaczenie[2][3]. Należą tu także wyrazy, które poza wspólnym znaczeniem w różnych językach, mają też inne, odmienne znaczenie[4]. W szerokim ujęciu zalicza się tu również m.in. wyrazy o zaskakujących różnicach fonetycznych, ortograficznych, a także frazeologizmy o różnych znaczeniach w dwóch (lub więcej niż dwóch) językach[5][6].

Tautonimy potocznie często określane są mianem „fałszywych przyjaciół” – takiego określenia w języku francuskim (faux amis) użyli w 1928 francuscy tłumacze Maxime Koessler i Jules Derocquigny – autorzy pierwszego ich zestawienia. Tautonimy bywają określane także mianem homonimów międzyjęzykowych, mylących podobieństw międzyjęzykowych, złudnych odpowiedników, aproksymatów[1].

Tautonimy mogą utrudniać naukę języków obcych, bywają one kłopotliwe również dla lektorów i nauczycieli danego języka. Ponadto wyrazy zdradliwe mogą nastręczać trudności podczas wykonywania tłumaczeń[3]. Bywają powodem błędów w przekładach mogących prowadzić do zabawnych sytuacji, nieporozumień, ale też nieporozumień o daleko idących konsekwencjach[6].

Przykładami tautonimów są: rosyjski diwán (tapczan) i polski dywan[2], czeski burák (orzech) i polski burak, węgierski komornyik (kamerdyner) i polski komornik[1], angielski billion (miliard) i polski bilion[7], serbsko-chorwacki ponos (duma) i rosyjski ponos (biegunka)[8][9]. Przykładem tautonimu o częściowo tylko wspólnym znaczeniu jest polski wyraz komunikacja, którego odpowiednikiem w znaczeniu komunikacji językowej w języku niemieckim jest Kommunikation, ale już w innym znaczeniu – Transport, Verkehr. Innym przykładem o częściowo różnych znaczeniach jest polski kibic i niemiecki Kiebitz (osoba kibicująca, ale tylko grającym w szachy lub w karty), angielskie i francuskie collaboration (współpraca) oraz polskie kolaboracja (pejoratywne określenie współpracy z wrogiem). Szczególnie problematyczne mogą być wyrazy o przeciwnym znaczeniu np.: rosyjskie zapominat’ znaczy to, co w języku polskim zapamiętać, niemiecki Kriminalist to po polsku kryminolog – ktoś, kto tropi przestępców, a nie kryminalista[4].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c Paweł Kornatowski, Tautonimy węgiersko-polskie. Próba systematyzacji, [w:] Ilona Koutny i inni red., Język. Komunikacja. Informacja, t. 11, Poznań: Wydawnictwo Rys, 2016, s. 122–159, ISBN 978-83-65483-35-5.
  2. ↑ a b Tautonim. [w:] sjp.pwn.pl [on-line]. [dostęp 2022-12-05].
  3. ↑ a b Jozef Mistrík, Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, s. 136, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  4. ↑ a b Ryszard Lipczuk, O tautonimach, czyli pułapkach leksykalnych, przegladdziennikarski.pl, 6 października 2019.
  5. ↑ Lipczuk, Ryszard/ Bilut-Homplewicz, Zofia/ Kątny, Andrzej/ Schatte, Christoph (1995): Niemiecko-polski słownik tautonimów. Warszawa: PWN. ISBN 83-01-11806-7
  6. ↑ a b Katarzyna Siewert. Fałszywi przyjaciele w przekładzie polskiej i niemieckiej terminologii prawnej i prawniczej. „Comparative Legilinguistics”. 9, 2012. 
  7. ↑ False Friends – lista słówek. [w:] gettinenglish.com [on-line]. 29.09.2014. [dostęp 2022-12-05].
  8. ↑ Zrinka Jelaska: Hrvatski kao drugi i strani jezik. Zagreb: Hrvatska sveučilišna naklada, 2005, s. 287. ISBN 953-169-124-X.
  9. ↑ Е.А. Правда. Межъязыковые проксиматы в параллелях сербского и русского, словацкого и русского языков: отношения между проксиматами. „Вестник ВГУ. Серия: Лингвистика и межкультурная коммуникация”. 2, s. 173, 2010. ISSN 1680-5755. (ros.).