Fablok

Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce „Fablok” Spółka Akcyjna

Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Adres	32-500 Chrzanów ul. Fabryczna 16
Data założenia	1919
Forma prawna	spółka akcyjna
Prezes	Piotr Marian Majcherczyk
Nr KRS	0000082788
Dane finansowe
Kapitał zakładowy	5 886 317,00 zł
Położenie na mapie Chrzanowa Fablok
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Fablok
Położenie na mapie województwa małopolskiego Fablok
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego Fablok
Położenie na mapie gminy Chrzanów Fablok
50°07′41″N 19°23′28″E/50,128056 19,391111
Strona internetowa

Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce „Fablok” Spółka Akcyjna (Obecnie Fablok-Martech)– polski zakład przemysłowy założony w 1919 roku w Chrzanowie, produkujący tabor kolejowy i maszyny.

Charakterystyka przedsiębiorstwa

W okresie przedwojennym wyprodukowano w Fabloku wiele typów parowozów normalno- i wąskotorowych, dla pociągów pasażerskich (osobowych i pospiesznych) oraz towarowych – zarówno dla Polskich Kolei Państwowych, jak i zakładów przemysłowych. Jeszcze przed wojną podjęto produkcję spalinowych i elektrycznych zespołów trakcyjnych, a także wagonów motorowych. Po 1945 w dalszym ciągu rozwijano produkcję parowozów, następnie zaś spalinowych lokomotyw manewrowych (normalno- i wąskotorowych) o mocy od 40 do 1200 KM. Łącznie fabryka wyprodukowała 10500 parowozów i lokomotyw spalinowych.

Kolonia Fablok jest jednocześnie częścią jednego z osiedli Chrzanowa, w którym jest położona fabryka. Obecnie zabudowę tworzą stare kamienice, domki bliźniacze z lat 30 XX w. i bloki mieszkalne z okresu PRL. Mieści się tam też zespół szkół – Powiatowe Centrum Edukacyjne.

Historia firmy

Do 1939

Załoga fabryki z prezydentem Mościckim

Parowóz Ok22-31 z 1928

Parowóz Ol49 produkowany w latach 1951–1954

Wąskotorowy parowóz "Las" produkowany w latach 1948–1962

Lokomotywka spalinowa Ls40 produkowana od 1952 roku

Lokomotywa spalinowa serii SM42 produkowana w latach 1965–1992

Tablica na lokomotywie

Spółka została założona 20 maja 1919 r. przez inżynierów Piotra Drzewieckiego, Stanisława Karłowskiego, Władysława Jechalskiego i Leopolda Wellisza, wraz z Bankiem Małopolskim w Krakowie i Bankiem Handlowym w Warszawie^[1]. Skrótem telegraficznym, powszechnie używanym później jako nazwa spółki, było: FABLOK (od Fabryka Lokomotyw)^[1]. Statut spółki, pod nazwą Fabryka Lokomotyw w Polsce S.A., został zatwierdzony przez Ministra Przemysłu i Handlu, oraz Ministra Skarbu 22 maja 1919. Rok później podpisano umowę z rządem na dostawę w ciągu 10 lat 1200 lokomotyw, a także zmieniono nazwę na: Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce S.A. Zakłady w Chrzanowie. 25 marca 1920 zakupiono grunty od Gminy Chrzanów i rozpoczęto budowę zakładu^[1]. Maszyny do produkcji zakupiono w Szwecji. W celu jak najszybszego rozpoczęcia produkcji, spółka początkowo kooperowała z austriacką fabryką StEG, w której opracowano dokumentację pierwszego polskiego parowozu Tr21^[1]. W latach 1921–1924 zbudowano wydziały: montażowy, mechaniczny i kuźnię. Fablok nie miał własnej kotlarni i kotły dla parowozów dostarczała fabryka Fitzner i Gamper z Sosnowca, a po 1945 roku - inne firmy^[2]. 7 kwietnia 1922 przekazano PKP pierwszy parowóz wyprodukowany z użyciem części austriackich (Tr21-19), a 18 lutego 1924 wyprodukowano pierwszy parowóz całkowicie z podzespołów krajowych (Tr21-37)^[1]. Już 5 listopada 1925 wykonano setną maszynę. Na początku czerwca 1927 wyprodukowano już 200 parowozów, w tym samym roku zakłady odwiedził Prezydent Polski prof. inż. Ignacy Mościcki. W dniu 24 października 1929 roku zmieniono statut spółki, dostosowując go do przepisów prawa o spółkach akcyjnych z 22 marca 1928 roku^[3].

Przed wojną wyprodukowano m.in. 74 parowozy wąskotorowe^[4]. Od 1931 rozpoczęto produkcję parowozów na eksport, głównie na licencjach zachodnich i sprzedawanych w latach trzydziestych XX w. do Bułgarii (13 sztuk), Maroka (12), ZSRR (19) i na Łotwę (9) (łącznie zbudowano przed wojną na eksport 53 lokomotywy, w tym 25 wąskotorowych)^[5].

W Biurze Konstrukcyjnym Fabryki, a ściśle w Biurze Technicznym Parowozów Normalnotorowych, kierowanym do połowy 1930 przez inż. Kazimierza Baranowskiego^[6], powstał całkowicie rodzimy projekt parowozu Pt31, dla Polskich Kolei, do ciągnięcia dalekobieżnych pociągów pospiesznych. Głównym projektantem był inż. Kazimierz Zembrzuski. Pierwsze parowozy opuściły fabrykę w 1932 r., a do wybuchu wojny pracowało na polskich torach już 98 tych parowozów^[7][6]. Kolejnym samodzielnym projektem inż. Zembrzuskiego i jego zespołu był, zrealizowany w 1937 r parowóz Pm36 (w dwóch wersjach: aerodynamicznej i o kształcie tradycyjnym). Pm36-1, o kształcie opływowym, zdobył dla Fabryki Złoty Medal na Światowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu w maju 1937 r.^[7][8]. Od 4 września 1939 parowóz Pm36-1 prowadził międzynarodowy pociąg “Nord-Express”, inaczej nazywany "Lux" (z Moskwy do Paryża) na odcinku Kutno-Zbąszyń^[9]. Również w latach trzydziestych XX w. wyprodukowano m.in. wagony motorowe, tzw. luxtorpedy - do obsługi linii Warszawa - Kraków i Kraków - Zakopane, oraz lokomotywy elektryczne serii EL100, do obsługi warszawskiego węzła kolejowego. Równolegle z Biurem Projektowym Parowozów Normalnotorowych, pracowało w Fabryce Biuro Techniczne Parowozów Wąskotorowych, kierowane przez inż. Juliana Paczoskiego, którego najbliższym współpracownikiem był inż. Zdzisław Rytel^[6]. Inż. Zembrzuski przy współpracy inż. Rytla (odpowiedzialnego za projekt wagonów) pracowali nad projektem Lekkiego Pociągu Pospiesznego OLp-118 o kształcie aerodynamicznym, złożonego z parowozu i czterech wagonów i napędzanego czterocylindrowym silnikiem przeciwbieżnym^[10]; projekt został odrzucony przez Ministerstwo Komunikacji, które miało wtedy inne plany dla Polskich Kolei)^[6].

Licząc łącznie, pięćsetny parowóz został wyprodukowany w Fabloku w 1932^[11]. Roczna produkcja w latach 30. sięgała 100 lokomotyw wszystkich typów^[1].

W czasie II wojny światowej fabryka została przejęta jako filia przez niemieckie zakłady Henschel & Sohn w Kassel i otrzymały nazwę: Oberschlesische Lokomotivwerke AG Krenau O/Schl. (Oberlok) (Górnośląska Fabryka Lokomotyw SA Chrzanów). Fabryka budowała wówczas lokomotywy na potrzeby kolei i przemysłu niemieckiego, głównie na podstawie dostarczonej dokumentacji^[1]. Podczas wojny wyprodukowano 526 parowozów normalnotorowych, przede wszystkim niemieckich serii 52 (Ty2, 349 sztuk) i 44 (Ty4)^[12] oraz 147 wąskotorowych^[13].

1945-1991

Parowóz Fablok Ol49-69 na stacji Żukowo Wschodnie, 2019

Pierwszy parowóz po zakończeniu II WŚ, Ty42 dla DOKP Kraków wyprodukowano już 21 lutego 1945. W 1947 Fablok przeszedł na własność państwa, rok później wszedł w skład Zjednoczenia Przemysłu Taboru Kolejowego „Tasko” w Poznaniu.

W 1951 nazwę zakładu zmieniono na Fabryka Lokomotyw im. Feliksa Dzierżyńskiego. W latach 1945-1963 Fablok wyprodukował m.in. blisko 3600 parowozów, odbiorcami których, poza Polską, były również: Albania, Bułgaria, Jugosławia, Rumunia, Węgry, Chiny, Indie, Korea, Wietnam i ZSRR.

Do 1963, kiedy fabryka zakończyła produkcję parowozów, wyprodukowano 1565 parowozów normalnotorowych i 2015 wąskotorowych, w tym odpowiednio 216 i 972 na eksport. Maszyny eksportowano do Albanii, Bułgarii, Chin, Jugosławii, Korei, Rumunii, Węgier i ZSRR. Produkowano wówczas następujące typy lokomotyw Ty42, Ty45, Ol49, Pt47, TKt48, WP, TKh49, "Śląsk", 1U, "Baziel" (parowozy normalnotorowe), a także "Ryś", "Las", "Hutnik", Px48, Px49, Kp4, "Baziel", Tw47, Tw53, "Saranowo" (wąskotorowe). Uroczystość wykonania pięciotysięcznej lokomotywy świętowano 23 kwietnia 1959 razem z rocznicą 35-lecia produkcji lokomotyw.

W latach 1947-1993 w Fabloku wyprodukowano 5402 lokomotywy spalinowe, z czego 37 zostało wyeksportowanych do Maroka. Produkowano następujące typy lokomotyw o mocy od 40 do 1200 KM: Ls40, Ls75, Ls150, WLs-150, Ls300, Ls-750H, Ls40, SM42, SP42, SM31.

Oprócz lokomotyw, w Fabloku produkowano m.in. przekładnie tramwajowe (od 1962), aparatury hamulcowej systemów Oerlikon i SAB czy wozów wiertniczych. W 1977 po raz kolejny zmieniono firmę przedsiębiorstwa, na Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw Bumar-Fablok. Dalej poszerzano profil produkcji, produkując koparki mechaniczne (KU-1207), platformy transportowe, czy wiele rodzajów żurawi (m.in. typy PS-253, DST-0281, drogowy DS-0253T, czy nagrodzony na Międzynarodowych Targach Poznańskich w 1980 Hydros T-253).

Od 1991

W grudniu 1991 Fablok przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. W latach 90. XX wieku rozpoczęto produkcję spawanych konstrukcji stalowych na rynek niemiecki, kontynuowano produkcję kolejnych modeli żurawi (w tym sprzedawanych za granicę).

W 1995 spółka weszła w skład VII NFI, od którego 60% akcji wykupiła w marcu 2003 powstała dwa lata wcześniej Pracownicza Spółka Akcyjna – "Bumar-Fablok". W 1999 spółka uzyskała certyfikat ISO 9001.

W 2003 firma rozpoczęła współpracę kooperacyjną w zakresie konstrukcji ram do cystern, w tym samym roku podpisano umowę na modernizację dwóch sztuk lokomotyw ST44 dla PKP LHS. W marcu 2009 firma Pol Miedź Trans odebrała z Fabloku pierwszą z czterech zamówionych zmodernizowanych lokomotyw ST44 serii 3000. Dnia 5 marca 2009 nastąpiło połączenie spółek – Fabryka Maszyn Budowlanych i Lokomotyw „Bumar-Fablok” SA wraz z "Fablok" Pracownicza SA

W wyniku połączenia powstała nowa spółka pod nazwą Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce „Fablok” Spółka Akcyjna. Połączenie spółek zakończyło długoletni proces prywatyzacji przedsiębiorstwa. Od dnia 1 kwietnia 2009 spółka działa na rynku pod dawną nazwą firmy, jako Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce "Fablok" Spółka Akcyjna.

21 maja 2013 sąd w Krakowie ogłosił upadłość firmy^[14]. Majątek spółki od syndyka kupiła firma Martech Plus z siedzibą w Łaziskach Górnych^[15].

Przypisy

Bibliografia

• Bogdan Pokropiński: Polskie parowozy eksportowe. Warszawa: Muzeum Kolejnictwa, 1993.
• Bogdan Pokropiński: Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2007. ISBN 978-83-206-1617-0.
• Bogdan Pokropiński: Parowozy wąskotorowe produkcji polskiej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2016. ISBN 978-83-206-1963-8.

Linki zewnętrzne

• strona Fablok S.A.
• Historia Fabloku. homepage.mac.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-08-16)].