Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi
 nr rej. A/45 z 20 stycznia 1971 z 14 września 1993, A/337/1-3, A/338/1-6 z 28 września 1993[1] | |
 Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi, ok. 1895 zdjęcie Bronisława Wilkoszewskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | Łódź |
| Architekt | |
| Ukończenie budowy | 1872–1892 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele | Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych „I.K. Poznański” w Łodzi |
Położenie na mapie Łodzi  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
 51°46′46″N 19°26′51″E/51,779444 19,447500 | |
Fabryka Izraela Poznańskiego w Łodzi – pełnowydziałowa fabryka włókiennicza przetwórstwa bawełny w Łodzi, wzniesiona w latach 1872–1892 według projektu Hilarego Majewskiego dla Izraela Poznańskiego; największa fabryka kalisko-mazowieckiego okręgu przemysłowego, znacjonalizowana w 1945; wpisana do rejestru zabytków w latach 1971–1993. Od 2006 roku mieści się tutaj centrum handlowe Manufaktura.
Historia
Parcelę pod budowę zakładu zakupił Izrael K. Poznański w 1871 roku, po zachodniej stronie „Nowego Miasta”, wzdłuż ul. Ogrodowej. Do końca XIX wieku powstał tu blisko 30-hektarowy kompleks, na którym znajdowały się tkalnie, przędzalnia, bielnik i apretura, farbiarnia, drukarnia tkanin i wykończalnia, oddział naprawy i budowy maszyn, ślusarnia, odlewnia i parowozownia, gazownia, remiza strażacka, magazyny, bocznica kolejowa oraz kantor fabryczny, pałac fabrykanta i budynki mieszkalne dla robotników. Wizytówką kompleksu była pięciokondygnacyjna przędzalnia bawełny z czerwonej nieotynkowanej cegły wzdłuż ul. Ogrodowej (obecnie hotel Andels), powstała w latach 1877–1878.
W okresie międzywojennym dyrektorem fabryki był Józef Wolczyński, jedna z najbardziej znaczących postaci życia społeczno-towarzyskiego międzywojennej Łodzi, a w latach 30. Stefan Lamprecht. Przy fabryce działał klub sportowy IKP Łódź, który wychował m.in. wielu utytułowanych polskich bokserów.
- Okres PRL
W czasach PRL fabryka nosiła m.in. nazwę: Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego, który w XIX w. pracował w tej fabryce prowadząc działalność socjalistyczną wśród robotników. W latach 70. dodano handlową nazwą „Poltex” i odtąd zakład nosił nazwę: Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego, „Poltex”, a w II połowie lat 80. XX wieku usunięto patrona skracając nazwę na: Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Poltex”, w skrócie ZPB Poltex.
10 lutego 1971 w Zakładach Przemysłu Bawełnianego im. Marchlewskiego wybuchł strajk, który w następnych dniach objął inne zakłady w miescie. Bezpośrednią przyczyną było obniżenie zarobków w nowym roku o ok. 200–300 zł, co w połączeniu z podwyżką cen żywności, spowodowało realne poważne zubożenie włókniarek. Strajkujące zażądały podwyżki płac o 20–25% oraz stworzenie klarownego systemu ustalania zarobków[2].
14 lutego do zakładów przyjechała delegacja rządowa, z premierem Piotrem Jaroszewiczem na czele, któremu towarzyszyli członkowie Biura Politycznego PZPR Jan Szydlak i Józef Tejchma. Spotkanie z włókniarzami odbyło się wieczorem w zakładowej świetlicy. Dramatyczne w przebiegu spotkanie było pokazem arogancji i nieudolnych, drętwych przemówień ze strony władz, oraz wielu dramatycznych wystąpień ze strony rozgoryczonych włókniarek. Rządzący próbowali namawiać robotników do powrotu do pracy, jednocześnie tłumacząc, że pieniędzy na podwyżki nie ma i rzucając jedynie mgliste obietnice „poprawy warunków”. Na kończące wystąpienie Jaroszewicza zapytanie „Czy przystąpicie zaraz do pracy?” sala odpowiedziała głośnym „NIE!”[2].
W efekcie strajków w całym kraju władze musiały przywrócić m.in. ceny mięsa sprzed 13 grudnia 1970.
- Okres po 1989 roku
Po 1989 roku prawdopodobnie nie było żadnych roszczeń spadkobierców[3]. Prawdopodobnie również z tego powodu, że w latach 20. i 30. XX wieku fabryka była na granicy bankructwa z racji utraty wschodnich rynków zbytu, a większość, jeśli nie wszystkie udziały przejęły włoskie banki, które wprowadziły własny zarząd.
W maju 1991 roku bank PBG S.A. zgłosił wniosek w sprawie upadłości ZPB „Poltex” do Ministra Przemysłu w sprawie likwidacji przedsiębiorstwa. Następnie Minister Przemysłu Andrzej Zawiślak z dniem 1 sierpnia 1991 roku postawił ZPB „Poltex” w stan likwidacji (z przyczyn ekonomicznych), ustanawiając likwidatora przedsiębiorstwa – Mieczysława Michalskiego. Likwidator rozpoczął poszukiwania inwestora skłonnego zrealizować program restrukturyzacji ZPB „Poltex”, za pomocą szeroko zakrojonej akcji ofertowo-promocyjnej. W styczniu 1992 roku Minister Przemysłu i Handlu zatwierdził opracowany przez likwidatora program likwidacji w wersji u zakresie restrukturyzacji produkcyjno-nieruchomościowej ZPB „Poltex”.
W I kwartale 1992 nastąpiło zakończenie działalności produkcyjnej nierentownych działów przędzalni i tkalni, zaś w IV kwartale Prezydent Miasta Łodzi ostatecznie zrezygnował z deklarowanego wcześniej przejęcia przez gminę Łódź zbędnych zabytkowych nieruchomości fabrycznych na cele Łódzkiego Centrum Targowo-Handlowego. 3 lutego 1993 powstała ustawa o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków stworzyła możliwość restrukturyzacji przedsiębiorstwa za wolą wierzycieli. 18 lutego 1993 na wniosek Powszechnego Banku Gospodarczego (PBG) SA sąd umorzył postępowanie upadłościowe wobec ZPB „Poltex”. W drugim półroczu 1993 roku przy zgodzie organu założycielskiego, likwidator prowadził rozmowy z wierzycielami oraz potencjalnym inwestorem w sprawie wszczęcia bankowego postępowania ugodowego na podstawie przepisów ustawy z dnia 3 lutego 1993 roku.
4 grudnia 1993 podpisana została umowa wstępna pomiędzy Likwidatorem a Konsorcjum IDD-C. Kosiński jako potencjalnym inwestorem ZPB „Poltex”. 16 maja 1996 Minister Przekształceń Własnościowych w wyniku ugody bankowej powołał jednoosobową spółkę skarbu państwa pod firmą Wykańczalnia Materiałów Włókienniczych „Poltex W” SA na bazie majątku dawnych ZPB „Poltex”, łącznie z zarządem, na czele którego znalazł się likwidator Mieczysław Michalski. W III kwartale 1997 zakończono nierentowną działalność produkcyjną wydziału wykończalni. 18 grudnia 1997 została powołana przez WMW „Poltex W” SA spółka-córka nieruchomościowa z ograniczoną odpowiedzialnością „Poltex N” (tzw. przejmująca). Ustalono w ugodzie bankowej, przyjętej przez wierzycieli, zadania w zakresie przygotowania i realizacji programu rewitalizacji historycznego zespołu fabrycznego „Poltex”. 31 marca 1998 nastąpiła równoległa prywatyzacja spółki akcyjnej WMW „Poltex W” oraz spółki nieruchomościowej z ograniczoną odpowiedzialnością „Poltex N”. Większościowe pule akcji i udziałów w spółkach przejęły XXI Century City spółka z o.o. (Konsorcjum IDD-C. Kosiński z gwarancjami grupy kapitałowej z francuskimi firmami Francarep, Fonciere Euris i Apsys).
W II kwartale 1998 Apsys Polska nabyła od spółki XXI Century City 75% udziałów w „Poltex N” sp. z o.o. oraz 51% akcji w WMW „Poltex W” SA. WMW „Poltex W” S.A. nabyła 26% pulę akcji w branżowej firmie tj. w PZPB „Pamotex” SA za 9,5 mln PLN (prawdopodobnie z powodu próby zmiany ugody). W III kwartale 1998 nowy właściciel „Poltex N” sp. z o.o. nabył nieruchomość wydziału wykończalni (zespołu fabrycznego d. Zakładów Bawełnianych I. Poznańskiego) stając się właścicielem całości terenu.
W latach 1999–2002 francuska firma Apsys-Polska dokonała wyburzeń wszystkich współczesnych naniesień na terenie fabryki, w związku z realizacją koncepcji centrum handlowego „Manufaktura”. W 2002 Urząd Miasta Łodzi wydał pozwolenia budowlane dotyczące inwestycji na terenie fabryki, rok później rozpoczęły się prace budowlane CH „Manufaktura”. 17 maja 2006 otwarto C.H. Manufaktura[4]. W 2008 roku otwarto ms2 – nowy oddział Muzeum Sztuki w Łodzi. W 2009 roku, w budynku byłej przędzalni został otwarty czterogwiazdkowy hotel i centrum konferencyjne sieci Andel’s.
Zespół budynków wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem A/45 z 20.01.1971, A/337/1-3 z 14.09.1993 i A/338/1-6 z 28.09.1993[1]. W 2015 przędzalnia i brama fabryki zostały uznane pomnikami historii[5].
Zobacz też
- Kalendarium historii Łodzi (1821–1918) – lata 1872–1918
- Kalendarium historii Łodzi (1945–1989)
- Kalendarium historii Łodzi (od 1989)
Przypisy
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo łódzkie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022 [dostęp 2020-02-07].
- ↑ a b Strajk włókniarek łódzkich w 1971 roku: lemiesze zamiast mieczy, histmag.org [dostęp 2022-05-12].
- ↑ polityka.pl.
- ↑ MANUFAKTURA – Historia, manufaktura.com [dostęp 2018-03-01] (pol.).
- ↑ Aleksandra Hac: Prezydent Komorowski: Łódzkie zabytki pomnikami historii. lodz.gazeta.pl, 2015-02-17. [dostęp 2018-02-22].
Media użyte na tej stronie
Autor:
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Łódź Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 52.45 N
- S: 50.78 N
- W: 17.95 E
- E: 20.75 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Fotografia przedstawia widok na kompleks fabryczny Izraela K. Poznańskiego znajdujący się przy ulicy Ogrodowej. Na teren fabryczny wchodziło się przez widoczną na fotografii bramę kojarząca się mieszkańcom z łukiem triumfalnym. Po jej prawej stronie znajduje się niewielki, elegancki budynek, który był siedzibą kantoru i biura dyrektorów firmy. W jego wnętrzu zachował się marmurowy wystrój. Po lewej strony od bramy widać pięciokondygnacyjną przędzalnię bawełny zbudowaną w latach 1877-1878. Budynek ten wzniesiony z czerwonej cegły, ma 170 metrów długości. Znajdowały się w nim pięcionawowe hale produkcyjne, w narożnikach oraz części środkowej umiejscowione zostały wieże z klatkami schodowymi, pionami wentylacyjnymi i zbiornikami przeciwpożarowymi. Gmach ten zagrał w "Ziemi obiecanej" Andrzeja Wajdy. Imperium Poznańskiego funkcjonowało od lat 70. XIX wieku do wybuchu II wojny światowej. Po jej zakończeniu zakłady fabryczne, w których skład wchodziły tkalnie, przędzalnia, bielnik i apretura, farbiarnia, drukarnia tkanin i wykończalnia, oddział naprawy i budowy maszyn, ślusarnia, odlewnia i parowozownia, gazownia, elektrownia, remiza strażacka, magazyny, bocznica kolejowa oraz kantor fabryczny, zostały znacjonalizowane i do początku lat 90. XX wieku funkcjonowały, jako Zakłady Przemysłu Bawełnianego im. Juliana Marchlewskiego "Poltex". Na przełomie XX i XXI wieku prywatny właściciel terenu dokonał jego rewitalizacji pod stworzenie miejsca handlowo-usługowego pod nazwą „Manufaktura”. W widocznej na fotografii przędzalni mieści się Hotel Andel’s i centrum konferencyjne.
Fotografia pochodzi z wydanego w 1896 roku albumu Bronisława Wilkoszewskiego „Widoki m. Łodzi”. Saryusz Bronisław Paweł Wilkoszewski (1847-1901), zwany "łódzkim Canaletto" był mistrzem fotografii ilustracyjnej. Udokumentował zabudowę Łodzi z końca XIX wieku przede wszystkim wille, fabryki, budynki użyteczności publicznej, obiekty sakralne, ulicę Piotrkowską. Jego zakład fotograficzny znajdował się w willi "Trianon" w Pasażu Meyera 5 (obecnie ulica Moniuszki).
Autor: DKP64, Licencja: CC BY-SA 4.0
Акция в 1000 руб. на предъявителя Акционерного общества бумажных мануфактур И. К. Познанского в Лодзи. Г. Лодзь, 1910 г.