Facelia

Facelia
Ilustracja
Facelia dzwonkowa
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządastropodobne
Rządogórecznikowce
Rodzinafaceliowate
Rodzajfacelia
Nazwa systematyczna
Phacelia Juss. 1789
Gen. 129. 4 Aug 1789
Typ nomenklatoryczny

Phacelia secunda J. F. Gmelin[3]

Facelia (Phacelia Juss.) – rodzaj roślin z rodziny faceliowatych (Hydrophyllaceae). Obejmuje ok. 200 gatunków, rosnących dziko w Ameryce Północnej i Ameryce Południowej[4]. Obszarem, gdzie rodzaj jest najbardziej zróżnicowany jest zachodnia część kontynentu północnoamerykańskiego[5] – tylko w Kalifornii rośnie 90 gatunków[4]. Zasiedlają one tereny pustynne suche i wilgotne siedliska wśród zarośli i w widnych lasach[4]. Niektóre gatunki, zwłaszcza jednoroczne, uprawiane są jako rośliny ozdobne, popularne zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych[5]. Duże znaczenie użytkowe ma facelia błękitna uprawiana jako roślina miododajna, pastewna i na nawóz zielony[4]. Uprawiana i przejściowo dziczejąca jest ona także w Polsce[6].

Morfologia

Facelia błękitna
Facelia Bolandera
Pokrój
Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny osiągające do 80 cm wysokości, ale często o pędach niskich, płożących się[4].
Liście
Pojedyncze, klapowane albo nieparzyście pierzasto złożone, na ogół skrętoległe[4].
Kwiaty
Zebrane w zwinięte lub jednostronne skrętki. Kwiaty 5-krotne[7][4]. Kielich z działkami rozciętymi do nasady i z rozpostartymi przydatkami. Korona kwiatu kształtu dzwonkowatego, lejkowatego lub kolista, o średnicy do 1 cm, barwy niebieskiej, fioletowej lub białej, czasem żółtej, wyraźnie skręcona w pąku. Pręciki równej długości, dłuższe lub krótsze od korony, z nitkami u nasady z dwoma wyrostkami. Zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, z pojedynczą szyjką słupka, podobnej długości jak pręciki[4].
Owoce
Cienkie torebki z licznymi nasionami[4].

Systematyka

Phacelia crenulata
Phacelia cryptantha
Phacelia distans
Phacelia formosula
Phacelia hastata var. charlestonensis
Phacelia linearis

Jeden z rodzajów rodziny faceliowatych Hydrophyllaceae, alternatywnie też rodzina ta włączana jest w randze podrodziny do ogórecznikowatych (Boraginaceae) w szerokim ujęciu[2][8].

Wykaz gatunków[9][10]
  • Phacelia adenophora J.T. Howell
  • Phacelia affinis A. Gray
  • Phacelia alba Rydb.
  • Phacelia alpina Rydb.
  • Phacelia amabilis Constance
  • Phacelia ambigua M.E. Jones
  • Phacelia anelsonii J.F. Macbr.
  • Phacelia argentea A. Nelson & J.F. Macbr.
  • Phacelia argillacea N.D. Atwood
  • Phacelia artemisioides Griseb.
  • Phacelia austromontana J.T. Howell
  • Phacelia austrotexana (J.A.Moyer) B.L. Turner
  • Phacelia bakeri (Brand) J.F. Macbr.
  • Phacelia barnebyana J.T. Howell
  • Phacelia beatleyae Reveal & Constance
  • Phacelia bicolor Torr. ex S. Watson
  • Phacelia bipinnatifida Michx.
  • Phacelia bolanderi A. Gray – facelia Bolandera
  • Phacelia brachyantha Benth.
  • Phacelia brachyloba (Benth.) A. Gray
  • Phacelia breweri A. Gray
  • Phacelia californica Cham.
  • Phacelia calthifolia Brand
  • Phacelia campanularia A. Gray – facelia dzwonkowa
  • Phacelia carmenensis B.L. Turner
  • Phacelia cephalotes A. Gray
  • Phacelia cicutaria Greene
  • Phacelia ciliata Benth.
  • Phacelia coerulea Greene
  • Phacelia congdonii Greene
  • Phacelia congesta Hook. – facelia zwarta
  • Phacelia constancei N.D. Atwood
  • Phacelia cookei Constance & Heckard
  • Phacelia corymbosa Jeps.
  • Phacelia coulteri Greenm.
  • Phacelia crassifolia Torr. ex S. Watson
  • Phacelia crenulata Torr. ex S. Watson
  • Phacelia cryptantha Greene
  • Phacelia cumingii (Benth.) A. Gray
  • Phacelia curvipes Torr. ex S. Watson
  • Phacelia dalesiana J.T. Howell
  • Phacelia davidsonii A. Gray
  • Phacelia demissa A. Gray
  • Phacelia denticulata Osterh.
  • Phacelia dissecta (A. Gray) Small
  • Phacelia distans Benth.
  • Phacelia divaricata (Benth.) A. Gray
  • Phacelia douglasii (Benth.) Torr.
  • Phacelia dubia (L.) Trel. & Small
  • Phacelia egena (Brand) Greene ex J.T. Howell
  • Phacelia eisenii Brandegee
  • Phacelia eremophila Greene
  • Phacelia exilis (A. Gray) G.L. Lee
  • Phacelia filiformis Brand
  • Phacelia fimbriata Michx.
  • Phacelia floribunda Greene
  • Phacelia formosula Osterh.
  • Phacelia franklinii (R. Br.) A. Gray
  • Phacelia fremontii Torr.
  • Phacelia geraniifolia Brand
  • Phacelia gilioides Brand
  • Phacelia glaberrima (Torr. ex S. Watson) J.T. Howell
  • Phacelia glabra Nutt.
  • Phacelia glandulifera Piper
  • Phacelia glandulosa Nutt.
  • Phacelia glechomifolia A. Gray
  • Phacelia grandiflora (Benth.) A. Gray
  • Phacelia greenei J.T. Howell
  • Phacelia grisea A. Gray
  • Phacelia gymnoclada Torr. ex S. Watson
  • Phacelia gypsogenia I.M. Johnst.
  • Phacelia hardhamiae Munz
  • Phacelia hastata Douglas ex Lehm.
  • Phacelia heterophylla Pursh
  • Phacelia hintoniorum B.L. Turner
  • Phacelia hirsuta Nutt.
  • Phacelia howelliana N.D. Atwood
  • Phacelia hubbyi (J.F. Macbr.) Garrison
  • Phacelia humilis Torr. & A. Gray
  • Phacelia hydrophylloides Torr. ex A. Gray
  • Phacelia idahoensis L.F. Hend.
  • Phacelia imbricata Greene
  • Phacelia incana Brand
  • Phacelia inconspicua Greene
  • Phacelia indecora J.T. Howell
  • Phacelia infundibuliformis Torr.
  • Phacelia insularis Munz
  • Phacelia integrifolia Torr.
  • Phacelia intermedia Wooton
  • Phacelia inundata J.T. Howell
  • Phacelia inyoensis (J.F. Macbr.) J.T. Howell
  • Phacelia ivesiana Torr.
  • Phacelia ixodes Kellogg
  • Phacelia keckii Munz & I.M. Johnst.
  • Phacelia laxa Small
  • Phacelia leibergii Brand
  • Phacelia lemmonii A. Gray
  • Phacelia lenta Piper
  • Phacelia leonis J.T. Howell
  • Phacelia leptosepala Rydb.
  • Phacelia linearis (Pursh) Holz.
  • Phacelia lobata (Davidson) Jeps.
  • Phacelia longipes Torr. ex A. Gray
  • Phacelia lutea (Hook. & Arn.) J.T. Howell
  • Phacelia lyallii (A.Gray) Rydb.
  • Phacelia lyonii A. Gray
  • Phacelia maculata Alph. Wood
  • Phacelia malvifolia Cham.
  • Phacelia marcescens Eastw. ex J.F. Macbr.
  • Phacelia marshal-johnstoni i N.D. Atwood & Pinkava
  • Phacelia menziesii (R. Br.) Torr. ex S. Watson
  • Phacelia minor (Harv.) Thell. ex F. Zimm. – facelia mniejsza
  • Phacelia minutissima L.F. Hend.
  • Phacelia mohavensis A. Gray
  • Phacelia mollis J.F.Macbr.
  • Phacelia monoensis Halse
  • Phacelia mustelina Coville
  • Phacelia mutabilis Greene
  • Phacelia nana Wedd.
  • Phacelia nashiana Jeps.
  • Phacelia neffii B.L. Turner
  • Phacelia neglecta M.E. Jones
  • Phacelia nemoralis Greene
  • Phacelia neomexicana Thurb. ex Torr.
  • Phacelia novenmillensis Munz
  • Phacelia oreopola Heckard
  • Phacelia orogenes Brand
  • Phacelia pachyphylla A. Gray
  • Phacelia pallida I.M. Johnst.
  • Phacelia palmeri Torr. ex S. Watson
  • Phacelia parishii A. Gray
  • Phacelia parryi Torr. – facelia Parr'ego
  • Phacelia patuliflora (Engelm. & A. Gray) A. Gray
  • Phacelia pauciflora S. Watson
  • Phacelia peckii J.T. Howell
  • Phacelia pedicellata A. Gray
  • Phacelia pediculoides (J.T. Howell) Constance
  • Phacelia peirsoniana J.T. Howell
  • Phacelia perityloides Coville
  • Phacelia phacelioides (Benth.) Brand
  • Phacelia pinnatifida Griseb. ex Wedd.
  • Phacelia platycarpa (Cav.) Spreng.
  • Phacelia platyloba A. Gray
  • Phacelia popei Torr. & A. Gray
  • Phacelia pringlei A. Gray
  • Phacelia procera A. Gray
  • Phacelia pulchella A. Gray
  • Phacelia pulcherrima Constance
  • Phacelia purpusii Brandegee
  • Phacelia purshii Buckley
  • Phacelia quickii J.T. Howell
  • Phacelia racemosa (Kellogg) A. Heller
  • Phacelia rafaelensis N.D. Atwood
  • Phacelia ramosissima Douglas ex Lehm.
  • Phacelia ranunculacea (Nutt.) Constance
  • Phacelia rattanii A. Gray
  • Phacelia robusta (J.F. Macbr.) I.M. Johnst.
  • Phacelia rotundifolia Torr. ex S. Watson
  • Phacelia rupestris Greene
  • Phacelia sabulonum (J.T. Howell) N.D. Atwood
  • Phacelia salina (A. Nelson) J.T. Howell
  • Phacelia saxicola A. Gray
  • Phacelia scariosa Brandegee
  • Phacelia scopulina (A. Nelson) J.T. Howell
  • Phacelia secunda J.F.Gmel.
  • Phacelia sericea (Graham) A. Gray
  • Phacelia serrata J.W. Voss
  • Phacelia setigera Phil.
  • Phacelia sinuata Phil.
  • Phacelia splendens Eastw.
  • Phacelia stebbinsii Constance & Heckard
  • Phacelia stellaris Brand
  • Phacelia strictiflora (Engelm. & A. Gray) A. Gray
  • Phacelia suaveolens Greene
  • Phacelia submutica J.T. Howell
  • Phacelia suffrutescens Parry
  • Phacelia tanacetifolia Benth. – facelia błękitna
  • Phacelia tetramera J.T. Howell
  • Phacelia texana J.W. Voss
  • Phacelia thermalis Greene
  • Phacelia umbrosa Greene
  • Phacelia utahensis J.W. Voss
  • Phacelia vallicola Congdon ex Brand
  • Phacelia vallis-mortae J.W. Voss
  • Phacelia verna Howell
  • Phacelia viscida (Benth.) Torr.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-02] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-20].
  4. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 249. ISBN 0-333-74890-5.
  5. ↑ a b David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 702. ISBN 978-1-107-11502-6.
  6. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  7. ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 211-212. ISBN 83-7079-779-2.
  8. ↑ Genus: Phacelia Juss.. W: Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-01-10].
  9. ↑ Phacelia. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-01-10].
  10. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 139. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Distant phacelia (Phacelia distans); Sheep Hole Pass (12525792603).jpg
Distant phacelia (Phacelia distans). NPS/Robb Hannawacker
Phacelia crenulata 4.jpg
(c) Stan Shebs, CC BY-SA 3.0
Photo of Phacelia crenulata in the desert west of Las Vegas, Nevada (just off the end of Tropicana Avenue)
Phacelia formosula FWS 13860 (cropped).jpg
Phacelia formosula (North Park phacelia)
Phacelia hastata var charlestonensis 7.jpg
(c) Stan Shebs, CC BY-SA 3.0
Phacelia hastata var. charlestonensis in Lee Canyon near the Deer Creek Highway junction, Spring Mountains, southern Nevada (elev. about 2400 m)
Phacelia campanularia 2003-05-12.jpg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Curtis Clark (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Photographed at BioTrek.

Contributed and © by Curtis Clark. Licensed as noted.
Phacelia cryptantha 5.jpg
(c) Stan Shebs, CC BY-SA 3.0
Phacelia cryptantha in the bottom of Pine Creek Canyon, east of the old homestead, Red Rock Canyon, Spring Mountains, southern Nevada (elev. about 1200 m)
20160518Phacelia tanacetifolia1.jpg
Autor:
AnRo0002
, Licencja: CC0
Rainfarn-Phazelie (Phacelia tanacetifolia) im Landschaftsschutzgebiet „Hockenheimer Rheinbogen“ - invasiv als Acker-Flüchtling
Phacelia linearis 1.jpg
Autor: Thayne Tuason, Licencja: CC BY-SA 4.0
Phacelia linearis in Icicle Canyon, Chelan County Washington
Phaceliabolanderi1.jpg
Phacelia bolanderi at the UC Botanical Garden, Berkeley, California, USA. Identified by sign.