Faceliowate

Faceliowate
Ilustracja
Facelia błękitna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

ogórecznikowce

Rodzina

faceliowate

Nazwa systematyczna
Hydrophyllaceae R. Br. in Ker. Gawl.
Bot. Reg. 3: ad t. 242. 1 Dec 1817
Nemophila menziesii
Ellisia nyctelea

Faceliowate (Hydrophyllaceae R. Br. in Ker. Gawl.) – rodzina wyróżniana w niektórych systemach klasyfikacyjnych roślin okrytonasiennych w rzędzie ogórecznikowców Boraginales, czasem też w randze podrodziny Hydrophylloideae w szeroko ujmowanej rodzinie ogórecznikowatych Boraginaceae. Obejmuje 12 rodzajów z 250 gatunkami, z czego 210 należy do rodzaju facelia Phacelia. Rośliny te naturalnie występują w Ameryce Północnej i zachodniej części Ameryki Południowej, największe zróżnicowanie osiągając na suchych obszarach południowo-zachodniej części Ameryki Północnej[2]. W Polsce spotyka się tylko przedstawicieli trzech rodzajów: facelia, faceliowiec i porcelanka – jako rośliny uprawiane lub efemerofity[3]. Znaczenie użytkowe ma zwłaszcza facelia błękitna uprawiana jako roślina miododajna, pastewna i na nawóz zielony. Rośliny z rodzaju porcelanka Nemophila uprawiane są jako ozdobne. Byliny z rodzaju faceliowiec Hydrophyllum spożywane były jako warzywo przez Indian Ameryki Północnej[4].

Morfologia

Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny o pędach pokrytych włoskami, często sztywnymi i kolącymi, nierzadko też gruczołowatymi[2].
Liście
Pojedyncze i pierzaste, nierzadko skupione w rozetę przyziemną[4].
Kwiaty
Zebrane w zwinięte lub jednostronne skrętki. Kwiaty 5-krotne (rzadko 4- lub 6-krotne[2])[4]. Kielich wolnodziałkowy[2]. Korona kwiatu kształtu dzwonkowatego, lejkowatego lub kolista[4], w pąku skręcona[2]. Pręciki często nierównej długości, wystające ponad koronę, z nitkami u nasady z wyrostkami[2]. Zalążnia powstaje z dwóch owocolistków, ale jest jednokomorowa, z dwoma ściennie położonymi łożyskami, na których rozwijają się dwa lub więcej zalążków[4]. Szyjka słupka osadzona jest szczytowo na zalążni i zwykle co najmniej do połowy jest rozcięta[2].
Owoce
Torebki o pękających ściankach zawierające nasiona o powierzchni pomarszczonej, guzowatej lub siateczkowatej[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według systemu APG IV z 2016

Jedna z podrodzin (Hydrophylloideae) w jedynej rodzinie wyróżnionej w rzędzie ogórecznikowców Boraginales – w ogórecznikowatych Boraginaceae. We wcześniejszym systemie APG III z 2009 także podrodzina w szeroko ujmowanej rodzinie ogórecznikowatych, o nieznanej wówczas jeszcze pozycji w systemie (incertae sedis)[5][6].

Pozycja systematyczna według APweb

Jedna z 9 rodzin w rzędzie ogórecznikowców (Boraginales), siostrzana dla kladu obejmującego m.in. Namaceae i Heliotropiaceae[2].

ogórecznikowce


Codonaceae




Wellstediaceae



Boraginaceae – ogórecznikowate






Hydrophyllaceae – faceliowate




Namaceae




Heliotropiaceae




Cordiaceae



Ehretiaceae







+ incertae sedis: Lennoaceae

Pozycja rodzaju w systemie Cronquista (1981)

Gromada okrytonasienne, klasa dwuliścienne (Magnoliopsida Brongn.), podklasa astrowe (Asteridae Takht.), rząd psiankowce (Solanales Dumort.), rodzina faceliowate (Hydrophyllaceae R. Br.).

Pozycja rodzaju w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa jasnotowe (Lamiidae Takht. ex Reveal), nadrząd Solananae R. Dahlgren ex Reveal, rząd psiankowce (Solanales Dumort.), rodzina faceliowate (Hydrophyllaceae R. Br. in Ker. Gawl.)[7]:

Wykaz rodzajów[8]
  • Draperia Torrey ex A. Gray
  • Ellisia L.
  • Emmenanthe Bentham
  • Eucrypta Nuttall
  • Hesperochiron S. Watson
  • Howellanthus (Constance) Walden & R. Patt.
  • Hydrophyllum L. – faceliowiec[9], czerpatka[4], wodolist[3]
  • Nemophila Nuttall – porcelanka[4][9], nemofila[3]
  • Phacelia Jussieu – facelia
  • Pholistoma Lilja
  • Romanzoffia Dumortier
  • Tricardia Torrey ex S. Watson

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-04] (ang.).
  3. ↑ a b c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  4. ↑ a b c d e f g h Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 211-212. ISBN 83-7079-779-2.
  5. ↑ Cole TCH.. Angiosperm Phylogeny Group (APG) in jeopardy – Where have the flowers gone?. „PeerJ PrePrints 3:e1517”, 2015. 
  6. ↑ Angiosperm Phylogeny Group (2009). An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III. Botanical Journal of the Linnean Society 161: 105-121.
  7. ↑ Crescent Bloom: Hydrophyllaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-02]. (ang.).
  8. ↑ List of Genera in HYDROPHYLLACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-12-29] (ang.).
  9. ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 119. ISBN 978-83-925110-5-2.

Media użyte na tej stronie

Phacelia (Phacelia tanacetifolia) (5761275379).jpg
Autor: AnemoneProjectors (talk), Licencja: CC BY-SA 2.0
Phacelia (Phacelia tanacetifolia), a type of cover crop, not native to the UK. I spotted a large patch on fields near to Walkern, Hertfordshire, on 21 May 2011.
Hitachi Seaside Park 2018.jpg
Autor: Kakidai, Licencja: CC BY-SA 4.0
ひたち海浜公園,ネモフィラ。茨城県。
Ellisia nyctelea.JPG
Autor: Antepenultimate, Licencja: CC BY-SA 4.0
Flower and leaf of Ellisia nyctelea, commonly known as Aunt Lucy. Taken in Warren County, Virginia.