Fagradalsfjall

Fagradalsfjall
Ilustracja
Widok na Fagradalsfjall i okolice od południa
Państwo

 Islandia

Położenie

Grindavíkurbær

Wysokość

385[1] m n.p.m.

Dane wulkanu
Rok erupcji

2021

Położenie na mapie Islandii
Mapa konturowa Islandii, na dole po lewej znajduje się czarny trójkącik z opisem „Fagradalsfjall”
Ziemia63°54′N 22°16′W/63,900000 -22,266667

Fagradalsfjall (wymowa: [ˈfaɣratalsˌfjatl̥]) – masyw górski pochodzenia wulkanicznego na półwyspie Reykjanes w południowo-zachodniej Islandii, około 8 km na północny wschód od miejscowości Grindavík (gmina Grindavíkurbær). Najwyższy szczyt w obrębie masywu, Langhóll, osiąga wysokość 385 m n.p.m. Drugi wyróżniający się szczyt to Stóri-Hrútur o wysokości 353 m n.p.m.[1][2] Fagradalsfjall wchodzi w skład systemu wulkanicznego Krýsuvík-Trölladyngja. Niekiedy bywa jednak klasyfikowany jako odrębny system wulkaniczny[3][4].

Nazwa masywu oznacza w języku islandzkim „górę w pięknej dolinie”[5].

Katastrofa lotnicza w 1943 roku

Ofiary wydobywane z wraku samolotu na Fagradalsfjall w 1943 roku

W 1943 na Fagradalsfjall rozbił się amerykański samolot bombowy B-24 Liberator. W katastrofie zginęło 14 osób, w tym generał Sił Powietrznych Armii Stanów Zjednoczonych Frank Andrews[2].

Erupcja w 2021 roku

Sejsmogram wstrząsu z 7 marca 2021 roku
Pierwsze zdjęcia z erupcji 19 marca 2021 roku
Wypływ lawy z krateru w dolinie Geldingadalir
Turyści przy pierwszym kraterze w dolinie Geldingadalir
Wypływ lawy z nowej szczeliny 5 kwietnia 2021 roku
Widok erupcji z Reykjavíku w maju 2021 roku

Do poprzedniej erupcji w tym systemie wulkanicznym doszło w XII wieku[4]. Inne źródła podają 1340 rok[3].

Erupcję w marcu 2021 roku poprzedziła znacząca aktywność sejsmiczna od grudnia 2019 roku[6][7]. Część wstrząsów osiągnęła magnitudę powyżej 5, m.in. 20 października 2020[8][9], 24 lutego 2021[6][10] oraz 7 marca 2021[11].

Pierwszy wypływ lawy nastąpił 19 marca 2021 roku w środkowej części masywu, w bezodpływowej dolinie Geldingadalir. Lawa zaczęła wydobywać się ze szczeliny o długości 200 m z wydajnością około 5-7 m3/s. W jej składzie stwierdzono wysoką zawartość MgO, co oznaczało, że magma docierała na powierzchnię z głębokości około 17-20 km. Na tej podstawie przewidywano, że wskutek erupcji może powstać wulkan tarczowy[6][12].

5 kwietnia około 700 m na północny wschód od pierwszego krateru pojawiły się dwie nowe szczeliny wulkaniczne o łącznej długości około 200 m, z których lawa zaczęła spływać do sąsiedniej doliny Meradalir. W nocy z 6 na 7 kwietnia lawa zaczęła się wydobywać z trzeciego miejsca położonego między dwoma wcześniejszymi miejscami wypływu lawy. 10 kwietnia – z kolejnego, czwartego, miejsca między kraterem drugim i trzecim. Kolejne szczeliny (piąta i szósta) otworzyły się 13 kwietnia. Wypływy lawy następują na odcinku o łącznej długości około 900 m. W drugiej połowie kwietnia wypływy lawy w północnej części ustały[13][12]. Do 12 kwietnia pole lawowe osiągnęło powierzchnię 0,75 km2, a 21 kwietnia, po miesiącu erupcji, 1 km2[14]. W tym czasie średni wypływ lawy osiągnął średnią wydajność rzędu 5,6 m3/s. Pod tym względem erupcję tę można zaliczyć do niewielkich w porównaniu z innym wybuchami wulkanów na wyspie[13].

Od 26 kwietnia odnotowano zwiększoną aktywność w jednym z południowych kraterów (nr 5), w którym skoncentrował się wypływ lawy, podczas gdy pozostałe przestały wykazywać aktywność. Zaobserwowano wówczas fontanny lawy o wysokości około 50 m w porównaniu do 10-15 m wcześniej[15]. Od 2 maja wypływ z tego krateru przyjął formę pulsacyjną – 8-12 minut aktywności, 1-2 minut przerwy. W fazie aktywnej fontanny lawy osiągały wysokość 100-150 m[13]. Niektóre wyrzuty lawy oceniane były na 300 m wysokości[16], a 5 maja nawet ponad 450 m[17]. Były one widoczne z Reykjavíku[16]. 3 maja pole lawowe zajmowało powierzchnię 1,41 km2, a 10 maja 1,78 km2. W tym okresie nastąpiło zwiększenie wydajności wypływu lawy do 12,9 m3/s[14]. Taki wzrost aktywności uznano za nietypowy w porównaniu z wcześniejszymi wybuchami tego rodzaju wulkanów na Islandii, kiedy to największa wydajność obserwowana była z reguły na początku erupcji[18].

W połowie maja podjęto próbę zatrzymania potoku lawy poprzez usypanie dwóch wałów ziemnych o wysokości 4 m, następnie podwyższonych do 8 m. Miały one powstrzymać spływ lawy do doliny Nátthagi, a potem dalej w kierunku wybrzeża i drogi nr 427 (Suðurstrandarvegur) z Grindavík do Þorlákshöfn. 22 maja lawa pokonała jednak jedno z umocnień[19][20]. 18 maja lawa zajmowała powierzchnię 2,06 km2[14].

Turystyka

Ze względu na stosunkowo spokojny przebieg erupcji, stała się ona atrakcją turystyczną[21], przyciągając odwiedzających m.in. z położonego około 30 km na północny wschód regionu stołecznego. Do miejsca erupcji wyznaczono dwa szlaki rozpoczynające się od drogi numer 427[12]. Zagrożenie dla ludzi stanowią jednak gazy wulkaniczne, które gromadzą się w zagłębieniach terenu, zwłaszcza przy słabym wietrze[6]. Ze względu na możliwość niespodziewanego otwarcie kolejnych szczelin wyznaczono strefę zagrożenia wokół istniejących miejsc wypływu lawy i na ich przedłużeniu[12]. Z podwyższoną aktywnością wulkanu od początku maja związane jest większe ryzyko upadku bomb wulkanicznych w promieniu kilkuset metrów od aktywnego krateru[22][12].

Erupcję można obserwować na żywo za pośrednictwem kamer ustawionych m.in. przez islandzką telewizję publiczną RÚV[23] oraz główny islandzki dziennik Morgunblaðið[24].


Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Map Viewer (ang.). National Land Survey of Iceland. [dostęp 2021-03-20].
  2. ↑ a b Mt Fagradalsfjall (ang.). Visit Reykjanes. [dostęp 2021-03-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-03-01)].
  3. ↑ a b Krýsuvík-Trölladyngja (ang.). Global Volcanism Program. [dostęp 2021-03-20].
  4. ↑ a b Krýsuvík-Trölladyngja (ang.). Catalogue of Icelandic Volcanoes. [dostęp 2021-03-20].
  5. ↑ David Bressan: How To Name (and Pronounce) An Icelandic Volcano (ang.). Forbes. [dostęp 2021-04-09].
  6. ↑ a b c d A minor eruption underway (ang.). Icelandic Met Office. [dostęp 2021-03-20].
  7. ↑ Earthquakes on Reykjanes Peninsula Explained (ang.). Iceland Monitor. [dostęp 2021-03-20].
  8. ↑ M 5.6 - Iceland (ang.). USGS. [dostęp 2021-03-20].
  9. ↑ M5.6 at the Reykjanes peninsula (ang.). Icelandic Met Office. [dostęp 2021-03-20].
  10. ↑ M 5.6 - 6 km SE of Vogar, Iceland (ang.). USGS. [dostęp 2021-03-20].
  11. ↑ M 5.3 - 11 km ENE of Vogar, Iceland (ang.). USGS. [dostęp 2021-04-09].
  12. ↑ a b c d e Active volcanic zone in the Reykjanes peninsula (ang.). National Land Survey of Iceland. [dostęp 2021-04-09].
  13. ↑ a b c Re-evaluation needed of the size of the hazard area (ang.). Icelandic Met Office. [dostęp 2021-05-04].
  14. ↑ a b c Eldgos í Fagradalsfjalli (isl.). Háskóli Íslands - Jarðvísindastofnun. [dostęp 2021-04-11].
  15. ↑ Lava thrown over 50 metres into the air (ang.). RÚV, 2021-04-27. [dostęp 2021-04-27].
  16. ↑ a b Reykjanes volcano “has sore throat” (ang.). RÚV, 2021-05-03. [dostęp 2021-05-04].
  17. ↑ Icelandic Meteorological Office: 1/2 There was a slight change in the seismic tremor... (ang.). Twitter, 2021-05-05. [dostęp 2021-05-11].
  18. ↑ "Different eruption than we are used to" (ang.). RÚV, 2021-05-11. [dostęp 2021-05-11].
  19. ↑ Trying to divert lava with earth banks (ang.). RÚV, 2021-05-17. [dostęp 2021-05-22].
  20. ↑ Hraunið komið yfir austari varnargarðinn (isl.). RÚV, 2021-05-22. [dostęp 2021-05-22].
  21. ↑ Number of tourists at Geldingadalir eruption (ang.). Icelandic Tourism Dashboard. [dostęp 2021-04-09].
  22. ↑ Lava bombs can be thrown several hundred metres (ang.). RÚV, 2021-05-03. [dostęp 2021-05-04].
  23. ↑ Live from the Fagradalsfjall eruption (ang.). RÚV. [dostęp 2021-04-09].
  24. ↑ Gosið í Geld­inga­döl­um í beinni (isl.). mbl.is. [dostęp 2021-04-09].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

U+25B2.svg
Black up-pointing triangle ▲, U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Eruption from Reykjavík 2021.jpg
Autor: Berserkur, Licencja: CC BY-SA 4.0
Eruption from Rvk
Iceland magnitude 5.2 earthquake (2 01 AM, 7 March 2021) (51011365226).jpg
Autor: James St. John, Licencja: CC BY 2.0

The noise on the 02:00 line of this seismogram from the Borgarfjordur seismic station in Iceland represents a magnitude 5.2 earthquake and small aftershocks that hit Iceland starting at 2:01 AM, local time, on 7 March 2021. The epicenter was located in Iceland's Reykjanes Peninsula (= Southern Peninsula), southwest of the town of Reykjavik. This is ongoing activity that started in late February 2021 - numerous small and moderate-sized earthquakes have occurred in the Reykjanes Peninsula area. Temporal and geographic clusters of earthquakes are called "swarms". Over 20,000 events have been recorded since late February.

Iceland is a volcanic island in the North Atlantic Ocean between Britain and Greenland. It is situated on the Mid-Atlantic Ridge, along which the North American Plate and the Eurasian Plate separate and new oceanic crust forms. Seismicity in the area is due to subsurface magma movement from hotspot (mantle plume) activity, as well as seafloor spreading (= tectonic divergence).

Available information indicates that an igneous dike is being intruded in southwestern Iceland, and magma is within 1-2 kilometers of the surface.

See info. at: <a href="https://earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000dgpz/executive" rel="noreferrer nofollow">earthquake.usgs.gov/earthquakes/eventpage/us7000dgpz/exec...</a> and <a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Iceland_hotspot" rel="noreferrer nofollow">en.wikipedia.org/wiki/Iceland_hotspot</a> and <a href="https://icelandgeology.net/wp-content/uploads/2021/03/earthquake-zones-Fagradalsfjall-volcano.jpg" rel="noreferrer nofollow">icelandgeology.net/wp-content/uploads/2021/03/earthquake-...</a> and <a href="https://icelandgeology.net/?p=9043" rel="noreferrer nofollow">icelandgeology.net/?p=9043</a>

An earthquake is a natural shaking or vibrating of the Earth caused by sudden fault movement and a rapid release of energy. Earthquake activity is called "seismicity". The study of earthquakes is called "seismology". The actual underground location of an earthquake is the hypocenter, or focus. The site at the Earth's surface, directly above the hypocenter, is the epicenter. Minor earthquakes may occur before a major event - such small quakes are called foreshocks. Minor to major quakes after a major event are aftershocks.

Most earthquakes occur at or near tectonic plate boundaries, such as subduction zones, mid-ocean ridges, collision zones, and transform plate boundaries. They also occur at hotspots - large subsurface mantle plumes (Examples: Hawaii, Yellowstone, Iceland, Afar).

Earthquakes generate four types of shock waves: P-waves, S-waves, Love waves, and Rayleigh waves. P-waves and S-waves are body waves - they travel through solid rocks. Love waves and Rayleigh waves travel only at the surface - they are surface waves. P-waves are push-pull waves that travel quickly and cause little damage. S-waves are up-and-down waves (like flicking a rope) that travel slowly and cause significant damage. Love waves are side-to-side surface waves, like a slithering snake. Rayleigh waves are rotational surface waves, somewhat like ripples from tossing a pebble into a pond.

Earthquakes are associated with many specific hazards, such as ground shaking, ground rupturing, subsidence (sinking), uplift (rising), tsunamis, landslides, fires, and liquefaction.

Some famous major earthquakes in history include: Shensi, China in 1556; Lisbon, Portugal in 1755; New Madrid, Missouri in 1811-1812; San Francisco, California in 1906; Anchorage, Alaska in 1964; and Loma Prieta, California in 1989.
Geldingadalagos2.jpg
Autor: Berserkur, Licencja: CC BY-SA 4.0
Eruption march 2021
FMA crash photo1.JPG
U.S. Army personnel remove bodies from the wreckage of Andrews' B-24 after it struck a mountain side in Iceland, May 1943.
Neue Eruptionsspalten, Island, 5. April 2021.jpg
Autor: Almannavarnadeild ríkislögreglustjóra, Licencja: CC0
Am 5. April öffneten sich nördlich der Geldingadalir neue Eruptionsspalten.
Fagradalsfjall volcanic eruption (2021).png
Autor: Icelandic Met Office, Licencja: Attribution
Fagradalsfjall volcanic eruption (2021)
Geldingadalur.webm
Autor: Matti Ernuson, Licencja: CC BY-SA 4.0
eruption in geldingadalur