Fake news

Three running men carrying papers with the labels „Humbug News”, „Fake News”, and „Cheap Sensation”.
Reporterzy z różnymi formami fałszywych wiadomości na ilustracji Fredericka Burr Oppera z 1894 roku

Fake news – nieprawdziwa lub częściowo nieprawdziwa[1] wiadomość, często o charakterze sensacyjnym, publikowana w mediach z intencją wprowadzenia odbiorców w błąd w celu osiągnięcia korzyści finansowych, politycznych lub prestiżowych[2].

Należy odróżniać takie nieprawdziwe i wprowadzające w błąd treści od satyry, parodii i humoru. Również niektóre osoby lub instytucje mogą nazywać fake newsami wiadomości prawdziwe z powodu negatywnej dla tych osób lub instytucji zawartości[2].

Fake newsy są tworzone, a następnie rozpowszechniane, m.in. z powodów politycznych, finansowych, ideologicznych (poglądów i przekonań), a także dla rozrywki, zabawy, z chęci zwrócenia na siebie uwagi lub uzyskania rozgłosu[3]. Są rozpowszechniane w mediach tradycyjnych i społecznościowych[4]. Często, w celu przyciągnięcia uwagi odbiorców, stosowane są w nich chwytliwe nagłówki (ang. clickbait)[5][6].

Fałszywe wiadomości mogą być elementem dezinformacji w ramach wojny hybrydowej[7].

Pojęcie

Określenie fake news jest neologizmem[8]. Odnosi się on do nieprawdziwych treści publikowanych w mediach, w szczególności w mediach społecznościowych[9]. Ważną rolę pełni tu intencja nadawcy: czasami domniemana fałszywa wiadomość może być w rzeczywistości jedynie satyrą, wykorzystującą przesadne i nierealistyczne motywy, przeznaczoną do rozrywki, a nie wprowadzenia w błąd.

Fake newsy są narzędziem propagandy[5] i dezinformacji[10]. W historii znane są przypadki, kiedy prowadziły do wojny[11][12].

Wykrywanie

Plansza jak rozpoznać fałszywe wiadomości, opublikowana przez Międzynarodową Federację Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich

Międzynarodowa Federacja Stowarzyszeń i Instytucji Bibliotekarskich (IFLA) opublikowała planszę (na zdjęciu po prawej), mającą pomóc ludziom rozpoznać fałszywe wiadomości[13]. Jej główne założenia:

  • Rozważyć źródło (rozumieć cele i intencje)
  • Czytać treść, nie tylko nagłówek (aby zrozumieć cały materiał)
  • Sprawdzić autorów, aby zweryfikować, czy są oni wiarygodni
  • Ocenić pomocnicze źródła (upewnić się, że podają te same informacje)
  • Sprawdzić datę publikacji (aby zobaczyć, czy informacje są trafne i aktualne)
  • Upewnić się, czy nie jest to żart, aby określić, czy nie mamy do czynienia z satyrą
  • Przemyśleć własne uprzedzenia (aby zobaczyć, czy nie wpływają one na nasz osąd)
  • Zapytać ekspertów (uzyskać potwierdzenie od niezależnych ludzi dysponujących wiedzą).
Plansza jak rozpoznawać fałszywe informacje, opublikowana przez ISSA Polska

Podobną grafikę (na zdjęciu po prawej) opublikowało również ISSA Polska Stowarzyszenie ds Bezpieczeństwa Systemów Informacyjnych (ISSA Polska)[14].

XXI wiek

Choć były znane od czasów starożytnych, ich liczba i zasięgi zwiększały się wraz z rozwojem środków masowej komunikacji. W XXI wieku zjawisko rozpowszechniania nieprawdziwych treści stało się zjawiskiem ogólnoświatowym[15]. Oprócz zmyślonych historii, mających na celu oszukanie odbiorcy, jako fake newsy zaczęto także określać satyryczne wiadomości, których celem jest nie wprowadzanie w błąd, a humorystyczne komentowanie prawdziwych wiadomości[4][16].

Podczas wyborów do Kongresu USA w 2010 roku, fałszywe wiadomości wywołały dużę kontrowersje i spory. Niektórzy komentatorzy dostrzegali w nich znamiona moralnej paniki i masowej histerii. Inni zwracali uwagę na szkody wyrządzone dla zaufania publicznego[17][18][19][20].

Celem fałszywych wiadomości często jest zwiększanie zysku finansowego firm medialnych. W wywiadzie dla radia NPR Jestin Coler, dawniej kierujący stronami z fałszywymi wiadomościami, ujawnił, kto pisze fałszywe artykuły, kto finansuje te artykuły i dlaczego twórcy fałszywych wiadomości tworzą i rozpowszechniają je. Rozpoczął on swoją karierę w dziennikarstwie jako sprzedawca magazynów, potem zaczął pracować jako niezależny redaktor. Przyłączył się do branży fałszywych wiadomości, aby pokazać sobie i innym jak szybko fałszywe wiadomości mogą być rozpowszechniane. Coler powiedział, że jego firma zatrudniała od 20 do 25 edytorów i generowała zyski z reklam od 10 000 do 30 000 USD miesięcznie[21]. Również użytkownicy Facebooka odgrywają istotną rolę w rozpowszechnianiu w fałszywych wiadomości[22]. Mark Zuckerberg, dyrektor generalny Facebooka, powiedział: „myślę, że pomysł jakoby fałszywe wiadomości na Facebooku wpływały na wybory w jakikolwiek sposób jest to dość szalony”, a kilka dni później napisał w swoim blogu, że Facebook szuka sposobów na walkę z fałszywymi wiadomościami[23].

Wiele protrumpowskich internetowych fałszywych wiadomości pochodziło z w macedońskiego miasta Wełes, gdzie około siedem różnych odpowiedzialnych za to organizacji, zatrudniało setki młodych osób, aby szybko produkować sensacyjne reportaże dla różnych firm amerykańskich oraz partii[24].

Jeden z dziennikarzy tworzących fałszywe wiadomości, Paul Horner, stał za szeroko rozpowszechnionym oszustwem, jakoby artysta Banksy został aresztowany[25][26]. Tego typu historie często pojawiały się na pierwszych stronach wyszukiwarki Google, były także udostępnianie na Facebooku i traktowane poważnie przez osoby trzecie, takie jak kierownik kampanii wyborczej Donalda Trumpa Corey Lewandowski, Eryk Trump, „ABC News” czy „Fox News”[27][28][29]. Horner później twierdził, że celem jego pracy w tamtym okresie było „sprawić, że zwolennicy Trumpa wyjdą na idiotów, poprzez dzielenie się tymi historiami”[30].

W wywiadzie z „The Washington Post” w listopadzie 2016 Horner wyraził ubolewanie z powodu roli, jaką fałszywe wiadomości odgrywały w przebiegu wyborów, i zaskoczenie tym, jak łatwowierni byli ludzie w kontakcie z tymi historiami[31][32][33][34]. Podkreślił również, że w efekcie tego osiągnął wręcz odwrotny niż planował cel – zachęcił więcej wyborców do wspierania Trumpa zamiast odwrócić ich od tego[35].

Horner wystąpił w parlamencie Europejskim w marcu 2017 roku, poruszając temat fałszywych wiadomości i tego, jak ważna jest weryfikacja faktów[36]. Według artykułu BuzzFeed z 2017 roku Horner zaznaczył, że jego opowieść o festiwalu gwałtu w Indiach pomogła zebrać ponad 250 000$ darowizny dla GiveIndia, fundacji pomagającej ludziom w Indiach[37][38][39]. Sprzeciwił się też przyrównywaniu go z osobami tworzącymi fałszywe wiadomości wyłącznie w celu wprowadzania w błąd innych[40].

W 2017 roku współtwórca World Wide Web – Tim Berners-Lee – powiedział, że fałszywe wiadomości są jednym z trzech najbardziej szkodliwych nowych trendów w Internecie, które należy rozwiązać, jeśli sieć ma naprawdę „służyć ludziom”[41]. W styczniu 2017 brytyjska Izba Gmin przeprowadziła parlamentarne śledztwo w sprawie „nasilającego się zjawiska fałszywych wiadomości”[42].

Fałszywe wiadomości mogą być elementem dezinformacji w ramach działań określanych jako środki aktywne w grupie „czarnej” technologii hybrydowych[7]. W 2014 roku rosyjski rząd rozpowszechniał fałszywe wiadomości za pośrednictwem rosyjskich państwowych przedsiębiorstw medialnych jak Sputnik i RT (dawniej Russia Today) w ramach dezinformacji odnośnie do m.in. do stworzenia fałszywego obrazu roli prorosyjskich rebeliantów w zastrzeleniu samolotu Malaysia Airlines lot MH17[43]. W 2016 roku NATO oświadczyło, że obserwuje znaczny wzrost rosyjskiej propagandy i fałszywych wiadomości po aneksji Krymu w 2014 roku przez Rosję[44]. Fałszywe wiadomości pochodziły od rosyjskich urzędników, następnie były również rozpowszechniane na poziomie międzynarodowym przez agencję Reuters i publikowane w najbardziej popularnych serwisach informacyjnych w USA[45].

W 2018 roku badanie na temat fałszywych wiadomości w Polsce przeprowadził ośrodek badawczy Kantar Public. Najwięcej ankietowanych przyznało, że ze zmanipulowanymi informacjami mają styczność codziennie lub prawie codziennie (75%). Pozostałe wskazania to: przynajmniej raz w tygodniu (27%), kilka razy w miesiącu (7%), rzadko lub nigdy (14%), nie wiem (4%). Zdaniem 79% badanych problem fałszywych wiadomości jest zagrożeniem dla demokracji. Jednocześnie 71% uczestników badania odpowiedziało, że jest w stanie rozpoznać czy informacja, z którą mają styczność, jest prawdziwa czy nie[46].

W internecie

Strony internetowe

Fake newsy są często publikowane na specjalnie stworzonych stronach internetowych (ang. fake news websites). Aby przyciągnąć uwagę czytelników, autorzy publikowanych tam artykułów nadają im sensacyjne tytuły (ang. clickbait), a żeby zdobyć zaufanie często podszywają się pod znane źródła informacji[47][48][49]. Adresy takich witryn mogą być upodabniane do adresów URL znanych lub budzących zaufanie stron (np. różnić się jedną literą w nazwie lub rozszerzeniem)[50].

Media społecznościowe

W XXI wieku możliwości wprowadzania w błąd zostały rozszerzone poprzez szerokie wykorzystanie mediów społecznościowych. Jednym z serwisów, które ułatwiły rozprzestrzenianie się fałszywych wiadomości, był Facebook[51][52][53], jak również Twitter[53]. Z mediów społecznościowych jako źródła wiadomości w 2016 korzystało 62% Amerykanów[54], co, w połączeniu z rosnącymi podziałami politycznymi oraz zjawiskiem bańki filtrującej, sprzyja tendencji ograniczania się do czytania nagłówków[55].

Według niektórych ekspertów fake newsy mogły mieć wpływ na wynik amerykańskich wyborów prezydenckich w 2016 roku[56][57]. Fałszywe wiadomości miały wyższy wskaźnik udostępnień na Facebooku niż wiarygodne[58][59][60]. Zdaniem analityków było to spowodowane tym, że fałszywe wiadomości często lepiej zaspokajały oczekiwania czytelników[59]. Facebook początkowo zdementował te tezy[61]. Sondaż przeprowadzony przez Pew Research w grudniu 2016 roku wykazał się, że 64% dorosłych Amerykanów uważa, że całkowicie fałszywe wiadomości wywołują „wiele zamieszania”, podczas gdy 24% stwierdziło, że wywołują „nieco zamieszania”, a 11% stwierdziło, że wywołują „niewiele lub wcale zamieszania”[62]. Ponadto, 23% ankietowanych przyznało, że osobiście, świadomie lub nie, udostępniło nieprawdziwą wiadomość[9].

Około sierpnia 2017 Facebook zaprzestał używania terminu „fake news”, zastępując go zwrotem „false news” (fałszywe informacje)[63]. Will Oremus z magazynu Slate napisał, że przyczyną tego był fakt, iż zwolennicy prezydenta Donalda Trumpa zaczęli odnosić termin fake news do opozycyjnych względem nich mediów. Według niego „ma sens dla Facebooka i innych odstąpić termin prawicowym trollom, którzy sobie go przywłaszczyli”[64].

Badania z Northwestern University dowiodły, że 30% z wszystkich fake newsów ma związek z Facebookiem, podczas gdy prawdziwych wiadomości – 8%. Badacze doszli też do wniosku, że odbiorcy fałszywych wiadomości nie są zamknięci w bańce filtrującej i wielu z nich czerpie również informacje z renomowanych źródeł[65].

W Chinach dochodziło do przypadków, kiedy fałszywe wiadomości przenikały do bardziej renomowanych witryn informacyjnych, powodując skandal[66]. W następstwie zdarzeń na Zachodzie Ren Xianling z Cyberspace Administration of China zaproponował wprowadzenie systemu nagród i kar w celu walki z fałszywymi wiadomościami[67].

Internetowi trolle i boty społecznościowe

Za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości odpowiedzialni są także internetowi trolle, w szczególności w serwisach takich jak Twitter czy Facebook[68]. W okresie wyborów prezydenckich w Stanach Zjednoczonych w 2016 roku, Rosja finansowała ponad 1000 trolli mających rozpowszechniać nieprawdziwe informacje na temat Hillary Clinton[69].

Do rozpowszechniania fake newsów wykorzystywane są również boty społecznościowe[70].

Odpowiedź

W czasie wyborów prezydenckich w USA w 2016 roku znacznie wzrosła liczba i zasięgi fałszywych wiadomości[71]. To przełożyło się na rozpowszechnienie walki z ich rozprzestrzenianiem[72][73][74]. Strony publikujące fałszywe wiadomości nie podejmowały współpracy z instytucjami weryfikującymi informacje, dlatego musiały one działać na własną rękę[75]. W celu zmniejszania oddziaływania fałszywych wiadomości strony, takie jak Snopes.com czy FactCheck.org, przedstawiły wytyczne pomagające w wykrywaniu fałszywych serwisów[25][76][77]. Serwisy społecznościowe i wyszukiwarki, takie jak Facebook i Google, były krytykowane za wspieranie rozpowszechniania się fałszywych wiadomości. Obie te instytucje podjęły działania, aby zdecydowanie ukrócić ten trend, jednak ich krytycy nadal uważają, że trzeba w tym celu robić więcej[74].

Po amerykańskich wyborach w 2016 roku Facebook zaczął oznaczać niewiarygodne wiadomości i ostrzegać przed nimi użytkowników[78][79]. Do walki z fake newsami może również zostać wykorzystana sztuczna inteligencja[73]. W 2017 roku Facebook wykrył 30 000 kont odpowiedzialnych za rozprzestrzenianie dezinformacji na temat francuskich wyborów prezydenckich[80]. Spółka zaczęła regularnie publikować raporty na temat działań podejmowanych w stosunku do takich „skoordynowanych nieuatentycznych zachowań“ (coordinated inauthentic behavior, CIB) swoich użytkowników[81].

W 2018 Google, Facebook, Twitter, Mozilla i stowarzyszenia branżowe z sektora reklamy podpisały Unijny kodeks postępowania w zakresie zwalczania dezinformacji (Code of Practice on Disinformation)[82].

Reakcje

Unia Europejska

Analizę fałszywych wiadomości podawanych przez rosyjskie media, prowadzi m.in. EUvsDisinfo[83], utworzone przez Unię Europejską w marcu 2015[84][85].

Ukraina

Zajmuje się tym StopFake[86][87] utworzone przez wykładowców, studentów i absolwentów Mohylańskiej Szkoły Dziennikarstwa oraz dziennikarzy wolontariuszy w marcu 2014[88].

Polska

W Polsce organizacją zajmującą się wykrywaniem fałszywych wypowiedzi, głównie polityków[89], jest Stowarzyszenie Demagog[90], członek International Fact-Checking Network[91]. Tematykę dezinformacji i fake newsów w Polsce i na świecie porusza m.in. portal „fakenews.pl”[92] oraz inne organizacje zajmujące się sprawdzaniem prawdziwości treści ang. fact-checking[93].

Inne kraje

Singapur w 2019 roku wprowadził surowe kary za systemowe szerzenie dezinformacji[94].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Bente Kalsnes: Fake News. W: Oxford Research Encyclopedia of Communication [on-line]. 2018. [dostęp 2021-02-19].
  2. ↑ a b Praca zbiorowa: Mały leksykon postprawdy (PDF). Warszawa: Fundacja Wolność i Demokracja, 2018, s. 28. ISBN 978-83-947122-1-1.
  3. ↑ Adrian Grycuk: Fake newsy, trolle, boty i cyborgi w mediach społecznościowych. W: Analizy BAS [on-line]. Biuro Analiz Sejmowych, 8 lutego 2021. s. 2–3. [dostęp 2021-02-21].
  4. ↑ a b Jeremy W. Peters: Wielding Claims of 'Fake News,' Conservatives Take Aim at Mainstream Media (ang.). 25 grudnia 2016.
  5. ↑ a b Elle Hunt: What is fake news? How to spot it and what you can do to stop it. 17 grudnia 2016.
  6. ↑ Schlesinger, Robert (April 14 2017). „Fake News in Reality”. U.S. News & World Report.
  7. ↑ a b Jolanta Darczewska. Środki aktywne jako rosyjska agresja hybrydowa w retrospekcji. „Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego 18/18”, s. 60, 2018. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego. 
  8. ↑ This Is Not Fake News (but Don’t Go by the Headline) (ang.). 3 kwietnia 2017. Cytat: Fake news – a neologism to describe stories that are just not true, like Pizzagate, and a term now co-opted to characterize unfavorable news – has given new urgency to the teaching of media literacy
  9. ↑ a b H. Allcott. Social Media and Fake News in the 2016 election. „Journal of Economic Perspectives”. 31, s. 211–236, 2017 (ang.). [dostęp 2017-05-03]. 
  10. ↑ Michael Landon-Murray, Edin Mujkic. Disinformation in Contemporary U.S. Foreign Policy: Impacts and Ethics in an Era of Fake News, Social Media, and Artificial Intelligence. „Public Integrity”. 21(5), s. 512, 2019. 
  11. ↑ When contemplating war, beware of babies in incubators, „Christian Science Monitor”, 6 września 2002, ISSN 0882-7729 [dostęp 2020-11-13].
  12. ↑ Depesza emska, czyli mistrzowskie zagranie Bismarcka, PolskieRadio.pl [dostęp 2020-11-13].
  13. ↑ How to Spot Fake News (ang.). IFLA blogs, 27 stycznia 2017.
  14. ↑ Jak rozpoznawać i weryfikować fałszywe informacje tzw. Fake News (pol.). Infografiki ISSA Polska, 27 stycznia 2019.
  15. ↑ Kate Connolly: Fake news: an insidious trend that's fast becoming a global problem (ang.). 2 grudnia 2016.
  16. ↑ A look at „Daily Show” host Jon Stewart's legacy (ang.). CBS News.
  17. ↑ The Cure for Fake News Is Worse Than the Disease (ang.).
  18. ↑ The crushing anxiety behind the media's fake news hysteria (ang.). The Week, 12 grudnia 2016.
  19. ↑ Russia Hysteria Infects WashPost Again: False Story About Hacking US Electrical Grid (ang.). The Intercept.
  20. ↑ The Snarling Contempt of the Media's Fake News Hysteria (ang.). RealClearPolitics.
  21. ↑ Laura Sydell: We Tracked Down A Fake-News Creator In The Suburbs. Here's What We Learned (ang.). NPR, 23 listopada 2016.
  22. ↑ Dave Davies: Fake News Expert On How False Stories Spread And Why People Believe Them (ang.). NPR, 14 grudnia 2016.
  23. ↑ Probe reveals stunning stats about fake election headlines on Facebook (ang.). CBS News, 17 listopada 2016.
  24. ↑ Emma Jane Kirby: The city getting rich from fake news (ang.). BBC News, 5 grudnia 2016.
  25. ↑ a b Snopes' Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors (ang.). Snopes.com, 2 listopada 2016.
  26. ↑ Banksy Has Not Been Arrested, And His Name Isn't Paul Horner (ang.). Gawker, 20 października 2014.
  27. ↑ No, someone wasn't paid $3,500 to protest Donald Trump (ang.). PolitiFact.com, 17 listopada 2016.
  28. ↑ How A Prankster Convinced People The Amish Would Win Trump The Election (ang.). BuzzFeed, 28 października 2016.
  29. ↑ This person makes $10,000 a month writing fake news (ang.). MarketWatch, 18 listopada 2016.
  30. ↑ Tall Tale or Satire? Authors of So-Called 'Fake News' Feel Misjudged (ang.). NBC News, 15 grudnia 2016.
  31. ↑ Erik Hedegaard, How a Fake Newsman Accidentally Helped Trump Win the White House – Paul Horner thought he was trolling Trump supporters – but after the election, the joke was on him, 29 listopada 2016 [dostęp 2016-11-29] (ang.).
  32. ↑ 'Duck Dynasty' Legacy: Real, Fake and Upfront About It (ang.). 17 listopada 2016.
  33. ↑ The danger of a leader who believes what 'people are saying ...' (ang.). 21 listopada 2016.
  34. ↑ Comedian Who Writes Fake News Claims: Trump Won The Election Because Of Me (ang.). 18 listopada 2016.
  35. ↑ Welch, Dennis (February 16 2017). „Fake news writer 'regrets' taking credit for Trump victory”. KTVK.
  36. ↑ „Fake news in social media as reality shapers”. Streamovations. March 8 2017
  37. ↑ Daro, Ishmael N. (March 9 2017). „A Live TV Debate About Fake News Went Completely Off The Rails And It Was Amazing To Watch”. BuzzFeed
  38. ↑ Nashrulla, Tasneem (November 8 2013). „An American Website Wrote A Satirical Article About An Indian Rape Festival And Many People Thought It Was Real”. BuzzFeed
  39. ↑ Madan, Karuna (November 21 2013). „US website’s ‘rape festival’ report sparks uproar”. Gulf News India
  40. ↑ „NOT REAL NEWS: A look at what didn't happen this week”. Associated Press/Chicago Tribune. May 26 2017
  41. ↑ The World Wide Web's inventor warns it's in peril on 28th anniversary By Jon Swartz, USA Today. March 11 2017. Retrieved March 11 2017
  42. ↑ Fake news inquiry by MPs examines threat to democracy (ang.). BBC News, 30 stycznia 2017.
  43. ↑ Neil Macfarquhar: A Powerful Russian Weapon: The Spread of False Stories (ang.). 28 sierpnia 2016.
  44. ↑ NATO says it sees sharp rise in Russian disinformation since Crimea seizure (ang.). Reuters, 11 lutego 2017.
  45. ↑ Kohei Watanabe. The spread of the Kremlin's narratives by a western news agency during the Ukraine crisis. „The Journal of International Communication”. 0 (0), s. 1–21, 8 lutego 2017. DOI: 10.1080/13216597.2017.1287750. ISSN 1321-6597 (ang.). 
  46. ↑ Bartłomiej Dwornik. Fake news w Polsce i w Europie – badanie kantar public. „reporterzy.info”, 23.04.2018. ISSN 2544-5839. 
  47. ↑ Adrian Chen: The Agency (ang.). 2 czerwca 2015.
  48. ↑ Kim LaCapria: Snopes' Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors – Snopes.com's updated guide to the internet's clickbaiting, news-faking, social media exploiting dark side (ang.). Snopes.com, 2 listopada 2016.
  49. ↑ Ben Gilbert: Fed up with fake news, Facebook users are solving the problem with a simple list (ang.). Business Insider, 15 listopada 2016. Cytat: Some of these sites are intended to look like real publications (there are false versions of major outlets like ABC and MSNBC) but share only fake news; others are straight-up propaganda created by foreign nations (Russia and Macedonia, among others)
  50. ↑ Adrian Grycuk: Fake newsy, trolle, boty i cyborgi w mediach społecznościowych. W: Analizy BAS [on-line]. Biuro Analiz Sejmowych, 8 lutego 2021. s. 6. [dostęp 2021-02-21].
  51. ↑ Mike Isaac: Facebook, in Cross Hairs After Election, Is Said to Question Its Influence (ang.). 12 grudnia 2016.
  52. ↑ Richard Waters, Matthew Garrahan and Tim Bradshaw: Harsh truths about fake news for Facebook, Google and Twitter (ang.). 21 listopada 2016.
  53. ↑ a b The Long and Brutal History of Fake News (ang.).
  54. ↑ Jeffrey Gottfried: News Use Across Social Media Platforms 2016 (ang.). Pew Research Center's Journalism Project, 26 maja 2016.
  55. ↑ Olivia Solon: Facebook's failure: did fake news and polarized politics get Trump elected? (ang.). 10 listopada 2016.
  56. ↑ Forget Facebook and Google, burst your own filter bubble (ang.). Digital Trends, 6 grudnia 2016.
  57. ↑ Click and elect: how fake news helped Donald Trump win a real election (ang.). The Guardian.
  58. ↑ This Analysis Shows How Fake Election News Stories Outperformed Real News On Facebook (ang.). BuzzFeed.
  59. ↑ a b Just how partisan is Facebook's fake news? We tested it (ang.).
  60. ↑ Fake news is dominating Facebook (ang.). 6abc Philadelphia, 23 listopada 2016.
  61. ↑ Mike Isaac: Facebook, in Cross Hairs After Election, Is Said to Question Its Influence (ang.). 12 listopada 2016.
  62. ↑ Michael Barthel: Many Americans Believe Fake News Is Sowing Confusion (ang.). Pew Research Center's Journalism Project, 15 grudnia 2016.
  63. ↑ Standardy społeczności. 21. Fałszywe informacje. W: Facebook Inc. [on-line]. facebook.com. [dostęp 2021-02-21].
  64. ↑ Oremus, Will: Facebook Has Stopped Saying „Fake News” (ang.). Slate, 8 sierpnia 2017.
  65. ↑ Is 'fake news' a fake problem? (ang.).
  66. ↑ Evidence ridiculously thin for Clinton sex network claim (ang.). PolitiFact.com.
  67. ↑ China says terrorism, fake news impel greater global internet curbs (ang.). Reuters, 20 listopada 2016.
  68. ↑ Joel Steain: How Trolls Are Ruining the Internet (ang.). 18 sierpnia 2016.
  69. ↑ Mary Papenfuss: 1,000 Paid Russian Trolls Spread Fake News On Hillary Clinton, Senate Intelligence Heads Told (ang.). The Huffington Post, 31 marca 2017.
  70. ↑ Chengcheng Shao i in.: The spread of low-credibility content by social bots. W: Nature Communications 9(1) [on-line]. 2018. [dostęp 2021-02-20].
  71. ↑ Angie Drobnic Holan: 2016 Lie of the Year: Fake news (ang.). PolitiFact.com, 13 grudnia 2016.
  72. ↑ Kim LaCapria: Snopes' Field Guide to Fake News Sites and Hoax Purveyors (ang.). Snopes.com, 2 marca 2017.
  73. ↑ a b Bernard Marr: Fake News: How Big Data And AI Can Help (ang.). Forbes, 1 marca 2017.
  74. ↑ a b Isaac Wakabayashi: In Race Against Fake News, Google and Facebook Stroll to the Starting Line (ang.). 25 stycznia 2017.
  75. ↑ Joshua Gillin: Fact-checking fake news reveals how hard it is to kill pervasive 'nasty weed' online (ang.). PolitiFact.com, 27 stycznia 2017.
  76. ↑ Eugene Kiely: How To Spot Fake News (ang.). FactCheck.org, 18 listopada 2016.
  77. ↑ The Fake News Dispatch (ang.). [dostęp 2017-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-04-13)].
  78. ↑ Brian Stelter: Facebook to begin warning users of fake news before German election (ang.). CNNMoney, 15 stycznia 2017.
  79. ↑ Clamping down on viral fake news, Facebook partners with sites like Snopes and adds new user reporting (ang.). Nieman Foundation for Journalism.
  80. ↑ Facebook targets 30,000 fake France accounts before election (ang.). ABC News, 14 kwietnia 2017.
  81. ↑ Coordinated Inauthentic Behavior. W: Facebook Inc. [on-line]. about.fb.com. [dostęp 2021-02-21].
  82. ↑ Code of Practice on Disinformation. W: European Commission [on-line]. [dostęp 2021-02-21].
  83. ↑ EUvsDisinfo: EUvsDisinfo (ang.). [dostęp 2019-01-25].
  84. ↑ EUvsDisinfo: EUvsDisinfo: About (ang.). [dostęp 2019-01-25].
  85. ↑ European External Action Service: Questions and Answers about the East StratCom Task Force (ang.). 2018-12-05.
  86. ↑ StopFake: StopFake (pol.). [dostęp 2019-01-25].
  87. ↑ StopFake: StopFake (ang.). [dostęp 2019-01-25].
  88. ↑ StopFake: O nas (pol.). [dostęp 2019-01-13].
  89. ↑ Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą, demagog.org.pl [dostęp 2017-09-03] (pol.).
  90. ↑ Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą, demagog.org.pl [dostęp 2017-09-03] (pol.).
  91. ↑ Demagog.org.pl – Politycy pod kontrolą, demagog.org.pl [dostęp 2017-09-03] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-04] (pol.).
  92. ↑ Fakenews.pl - O nas [dostęp 2020-06-20].
  93. ↑ Rafał Babraj, Cyberpolicy NASK - Czym jest fact-checking? – zarys inicjatyw na świecie i w Polsce, Cyberpolicy NASK [dostęp 2021-03-30] (pol.).
  94. ↑ Singapore parliament to debate ‘foreign interference’ law, www.aljazeera.com [dostęp 2021-10-04] (ang.).

Media użyte na tej stronie

How to Spot Fake News.pdf
Autor: IFLA, Licencja: CC BY 4.0
IFLA infographic based on FactCheck.org’s 2016 article "How to Spot Fake News" in PDF format
Jak-rozpoznawac-i-weryfikowac-faszywe-informacje-fake-news.png
Autor: Klaudiusz Kosidło, Michał Hornowski, Teodor Buchner, Artur Waszczak, Kuczynski Marek, Mariusz Belka, Andrzej Kasprzyk., Licencja: CC BY-SA 3.0
Jak rozpoznawać fałszywe informacje i weryfikować je bazując na wielu źródłach.
The fin de siècle newspaper proprietor (cropped).jpg
A man with "fake news" rushing to the printing press.