Faktura (muzyka)

Faktura – w muzyce to rodzaj użytych przez kompozytora środków właściwych danej technice instrumentalnej lub wokalnej.

Faktura muzyczna to przede wszystkim relacja między poszczególnymi głosami utworu (wokalnymi, instrumentalnymi). Rodzaje faktur łączą się ściśle z liczbą głosów i znaczeniem jakie poszczególne partie odgrywają w utworze muzycznym lub jego fragmencie.

Rodzaje faktur

  • uwzględniając sposób wykonania utworu:
    • faktura wokalna – utwory wykonywane a cappella:
    • faktura instrumentalna – utwory wykonywane na instrumentach muzycznych różnych od głosu ludzkiego
    • faktura wokalno-instrumentalna
      • faktura kameralna – pojedyncza obsada poszczególnych instrumentów
      • faktura zespołowa – zwielokrotniona obsada poszczególnych instrumentów
  • uwzględniając jakość brzmienia i zróżnicowanie obsady:
    • faktura homogeniczna – jednorodna obsada, mało zróżnicowane brzmienie (np. orkiestra smyczkowa, chór męski, trio stroikowe, kwartet smyczkowy)
    • faktura poligeniczna – niejednorodna obsada, zróżnicowane brzmienie (np. kwintet dęty, chór mieszany)
  • uwzględniając współbrzmienia i sposób prowadzenia głosów:
    • faktura homofoniczna – faktura wielogłosowa polegająca na umieszczeniu głównej melodii w jednym głosie (przeważnie najwyższym), zaś pozostałe głosy tworzą akompaniament do tej melodii. Ten typ faktury rozwija się od końca XVII wieku wypierając fakturę polifoniczną.
    • faktura monofoniczna – jednogłosowość. Nie posiada akompaniamentu.
      • w ramach faktury homofonicznej można mówić o fakturze monodycznej – jest to faktura jednogłosowa pozbawiona jakichkolwiek elementów harmonicznych, może być wykonana wokalnie lub instrumentalnie (np. Bogurodzica)
    • faktura polifoniczna – faktura wielogłosowa polegająca na równoczesnym prowadzeniu co najmniej dwóch samodzielnych pod względem rytmicznym i melodycznym głosów wokalnych lub instrumentalnych. Ze względu na stosunek linii melodycznych względem siebie, rozróżniamy następujące rodzaje polifonii:
      • polifonia kontrastowa – polega na niezależnym prowadzeniu głosów; brak jest pokrewieństwa melodii i rytmu pomiędzy poszczególnymi głosami
      • polifonia imitacyjna – melodia i przebieg rytmiczny poszczególnych głosów są podobne, rodzaje:
        • polifonia imitacyjna ścisła – poszczególne głosy naśladują się wzajemnie z pewnym opóźnieniem (np. kanon, fuga)
        • polifonia imitacyjna swobodna – głosy mogą, ale nie muszą do siebie nawiązywać przez korespondencję motywiczną, rytmy uzupełniające lub powtarzanie schematów rytmicznych (np. inwencja)
  • uwzględniając kryterium historyczne:
    • polifonia modalna – oparta na skalach kościelnych, powszechna w utworach do XVI wieku
    • polifonia oparta na harmonii funkcyjnej – powstała w ramach klasycznych zasad harmonii – od XVII wieku do początku XX wieku
    • polifonia sonorystyczna – wykorzystuje brzmieniowe właściwości współbrzmień – od XX wieku
  • inne rodzaje faktur:
    • faktura topofoniczna – wykorzystanie oddziaływania przestrzennego dźwięku na słuchacza. Przykładem jest Tuba mirum z Requiem Giuseppe Verdiego. Ta część polega na dialogu sekcji dętej orkiestry z trąbkami umieszczanymi przeważnie za słuchaczami.