Faltonia Betitia Proba

Faltonia Proba naucza historii świata poprzez swoje Cento Vergilianus de laudibus Christi. Miniatura z XV-wiecznego rękopisu De mulieribus claris Giovanniego Boccaccio

Faltonia Betitia Proba (ur. 306–315, zm. 353–366) – rzymska, chrześcijańska poetka i arystokratka. Najprawdopodobniej pierwsza poetka chrześcijańska, której dzieła przetrwały do dnia dzisiejszego. Skomponowała m.in. Cento Vergilianus de laudibus Christi(ang.) – centon ułożony z wersetów Wergiliusza, uporządkowanych w celu stworzenia epickiego wiersza skoncentrowanego na życiu Jezusa.

Życiorys

Proba należała do wpływowej rodziny z IV wieku – Petronii Probi. Jej ojcem był Petroniusz Probianus, rzymski konsul, a jej matka prawdopodobnie nazywała się Demetria[1]. Miała brata Petroniusza Probinusa, mianowanego konsulem w 341[2], również jej dziadek – Pompeius Probus, był konsulem (w 310 r.). Faltonia wyszła za mąż za Clodiusa Celsinusa Adelphusa[3], prefekta Rzymu w roku 351, należącego do wpływowego rodu Anicia. Mieli co najmniej dwóch synów – Quintusa Clodiusa Hermogenianusa Olybriusa i Faltoniusa Probusa Alypiusa, którzy zostali wysokimi oficerami w armii rzymskiej. Miała także wnuczkę Anicię Faltonia Proba, córkę Olybriusa i Tirrani Anici Juliany.

Jej rodzina była pogańska, lecz gdy Proba dorosła, przeszła na chrześcijaństwo, po Probie nawrócili się również jej mąż i synowie. Proba zmarła przed Celsinusem, prawdopodobnie została pochowana ze swoim mężem w bazylice Sant’Anastasia al Palatino w Rzymie, gdzie do XVI wieku znajdował się ich nagrobek[4], przeniesiony następnie do Villa Borghese; później zaginął[5].

Wraz z mężem była właścicielką ogrodów Horti Aciliorum na wzgórzu Pincian[6].

Dzieła

Dwa wiersze są przypisywane Probie, lecz tylko jeden z nich przetrwał do naszych czasów. Większość współczesnych uczonych przyjmuję Probę jako autorkę tych dzieł, lecz część badaczy jako autorkę podaje jej siostrzenicę – Anicię Faltonię Proba[7].

Constantini bellum adversus Magnentium

Pierwszy wiersz, który nie przetrwał do naszych czasów, nazywał się Codex Mutinensis – Constantini bellum adversus Magnentium (Wojna Konstantyna z Magnencjuszem). Opowiadał o wojnie między cesarzem rzymskim, Konstancjuszem II, a uzurpatorem Magnencjuszem. Proba zaangażowana była w wojnę za pośrednictwem swojego męża, Clodiusa Celsinusa Adelphusa, który w 351 roku był prefektem Rzymu.

Cento Vergilianus de laudibus Christi

Najsłynniejszym dziełem Proby jest centon Wergiliusza – zbiór wersetów wyodrębnionych z kilku dzieł Wergiliusza, z minimalnymi modyfikacjami, zatytułowanych Cento Vergilianus de laudibus Christi. 694 wersy podzielone są na proemium z inwokacją (wersy 1–55), fragmenty ze Starego Testamentu (wersy 56–345), fragmenty z Nowego Testamentu (wersy 346–688) i epilog (wersy 689–694)[8].

Przypisy

  1. ↑ Fassina.
  2. ↑ Anthony Wagner, Pedigree and Progress. Essays in the genealogical interpretation of history, Phillimore, London, (1975) Pedigree 22, page 180.
  3. ↑ Michele Renee Salzman, On Roman time: the codex-calendar of 354 and the rhythms of urban life in late antiquity University of California Press, 1990, ISBN 0-520-06566-2, p. 229.
  4. ↑ CIL VI, 1712.
  5. ↑ Lizzi Testa.
  6. ↑ Samuel Ball Platner, Horti Aciliorum, A Topographical Dictionary of Ancient Rome, Oxford University Press, 1929.
  7. ↑ Green 1995, p. 551.
  8. ↑ Anonio Arbea, El Carmen Sacrum de Faltonia Betitia Proba, La primera poetisa cristiana, web.uchile.cl [dostęp 2020-03-01].

Bibliografia

  • Clark, Elizabeth; Hatch, Diane (1981). Jesus as Hero in the Vergilian ‘Cento’ of Faltonia Betitia Proba. Vergilius (27): 31–39.
  • Sigrid Schottenius Cullhed: Proba the prophet. The Christian virgilian cento of Faltonia Betitia Proba. Leiden; Boston: Brill, 2015. ISBN 978-90-04-28948-2.
  • Alessia Fassina: Alterazioni semantiche ed espedienti compositivi nel Cento Probae. ISBN 88-8303-192-X.
  • Green, R. P. H. (1995). Proba’s Cento: Its Date, Purpose, and Reception. The Classical Quarterly. 45 (2): 551–563.
  • The Golden Bough, the Oaken Cross: The Virgilian Cento of Faltonia Betitia Proba.
  • Anne Jensen: God’s Self-Confident Daughters. 1996. ISBN 978-0-664-25672-2.
  • Martindale; Robert, John; Jones, Arnold Hugh Martin; Morris, John (1971). Prosopography of the Later Roman Empire. Cambridge, UK: Cambridge University Press
  • Rita Lizzi: Senatori, popolo, papi: il governo di Roma al tempo dei Valentiniani. ISBN 88-7228-392-2.
  • William Smith: Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology.
  • Thompson, James (1906). Vergil in Mediaeval Culture. The American Journal of Theology. 10 (4): 648–662.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Boccaccio - Faltonia Proba - De mulieribus claris, XV secolo illuminated manuscript.jpg
From the en-wikipedia: "Faltonia Proba teaching the history of the world since the Creation through her Cento Vergilianus de laudibus Christi. Miniature from a 15th century manuscript of the De mulieribus claris by Giovanni Boccaccio."