Farbownik lekarski

Farbownik lekarski
	; Morfologia
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	farbownik
Gatunek	farbownik lekarski
	Nazwa systematyczna
	Anchusa officinalis L.; Sp. pl. 1:133. 1753
Synonimy
	Anchusa angustifolia L.; Anchusa procera Besser ex Link;
	Anchusa angustifolia L.; Anchusa procera Besser ex Link;

Pokrój

Kwiatostan

Kwiaty

Farbownik lekarski (Anchusa officinalis L.) – gatunek rośliny z rodziny ogórecznikowatych. Potocznie funkcjonują także nazwy: wołowe ziele, wołowy język, czerwieniec^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Pochodzi ze strefy umiarkowanej Europy oraz Turcji^[4]. Rozprzestrzenił się jednak po świecie i obecnie występuje w całej niemal Europie (brak go w Anglii i Islandii), w Ameryce Północnej na znacznych obszarach USA i Kanady, w Rosji, Japonii oraz w niektórych krajach Ameryki Środkowej, Południowej i Afryki^[6]. W Polsce na niżu i pogórzu występuje pospolicie. Uważany był za apofit, jednak obecnie przypuszcza się, że raczej jest archeofitem^[7].

Morfologia

Łodyga: Wzniesiona, prosta, szorstko owłosiona. Osiąga wysokość 30-90 cm^[8].
Liście: Ulistnienie skrętoległe. Liście równowąskolancetowate lub podługowate, zazwyczaj całobrzegie i podobnie, jak łodyga obustronnie szorstko owłosione. Dolne liście długoogonkowe, górne siedzące^[9].
Kwiaty: Na krótkich szypułkach. Kielich podzielony głębiej niż do połowy, podczas owocowania powiększa się i uzyskuje kulistawodzwonkowaty kształt. Korona 5-krotna, zrosłopłatkowa, o średnicy 7-13 mm, początkowo czerwonofioletowa, potem fioletowoniebieska. Jej płatki mają zaokrąglone szczyty. Wewnątrz korony owłosione osklepki^[9].
Owoce: Pofałdowane i brodawkowane rozłupki^[9].

Biologia i ekologia

Rozwój: Bylina, hemikryptofit^[8]. W pierwszym roku z ziemi wyrasta jedynie rozeta liści odziomkowych. W latach następnych wyrasta łodyga z kwiatami. Kwitnie od maja do października. Kwiaty równoczesne, owadopylne, zapylane głównie przez błonkówki. Roślina miododajna^[10].
Siedlisko: Roślina synantropijna. Rośnie na rumowiskach, wysypiskach, przydrożach, nieużytkach, w szczelinach płyt chodnikowych i na murach miejskich^[9]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Onopordetalia i Ass. Onopordetum acanthii^[11].
Oddziaływania międzygatunkowe: Na pędach farbownika lekarskiego pasożytują grzyby Erysiphe lycopsidis i Ramularia anchusae^[12]. Jest on także przejściowym gospodarzem grzyba Puccinia recondita wywołującego rdzę brunatną żyta i rdzę brunatną pszenicy i pszenżyta^[13].
Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 16^[8].

Zastosowanie

Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski: ziele (Herba Anchusa), lub korzeń (Radix Anchusae), czasami razem ziele z korzeniem (Buglossi)^[14]. Zawiera m.in. alkaloidy (cynoglossyna, konsolidyna) alantoninę, cholinę, antocyjany, śluzy, kwas krzemowy, garbniki^[15].
- Zbiór i suszenie: ziele należy zbierać w okresie kwitnienia, korzeń wczesną wiosną lub jesienią. Suszyć w przewiewnym miejscu, w cieniu^[15].
- Działanie: roślina stosowana dawniej w medycynie ludowej, najczęściej w postaci naparu z ziela lub odwaru z ziela i korzenia^[15]. Pobudza podziały komórkowe, stymuluje wzrost i odbudowę nabłonka, tkanki kostnej, chrzęstnej i przyspiesza przemianę materii. Na skórę i błony śluzowe działa przeciwzapalnie, łagodzi nieżyt oskrzeli. Wykazuje też działanie przeciwnowotworowe^[14].
- Zastosowanie: Stany zapalne gardła i oskrzeli, zapalenie dziąseł, paradontoza, suche zapalenie skóry, suchy łupież, suche wypryski i ropnie, spowodowane zabiegami kosmetycznymi podrażnienie skóry, oparzenia i odleżyny, rany i oparzenia narządów płciowych, świąd odbytu, owrzodzenia podudzi, zastoje limfatyczne i obrzęki węzłów chłonnych, stłuczenia, krwiaki, nieżyty przewodu pokarmowego spowodowane wrzodami, zapalenie jelita grubego, zapalenie płuc, kaszel, zapalenie piersi. Doustnie, ze względu na zawartość alkaloidów pirolizydynowych stosuje się nie dłużej niż przez 7-10 dni w ilości 100 ml 3-4 razy dziennie naparu (40 g ziela na litr wody). Można do naparu dodawać propolis, miód, sok malinowy. Zewnętrznie stosuje się w postaci okładów, maseczek, przemywania, płukanek, nasiadówek, irygacji, lewatywy. Nie wolno stosować podczas ciąży i karmienia piersią^[14].
Roślina miododajna. Z jednego hektara powierzchni obsianej farbownikiem lekarskim (tzw. wydajność miodowa) pszczoły uzyskują około 170 kg miodu i około 40 kg pyłku^[16].
Dawniej otrzymywano z niego czerwony barwnik alkaninę^[10]. Używano go do barwienia na różowo tłuszczów oraz napojów alkoholowych^[17].
W Niemczech i południowej Francji jedzono młode liście farbownika^[17].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2018-02-12].
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].
↑ Czesław Bańkowski, Jan Serwatka: O chwastach i ich zastosowaniu. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1972.
↑ Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-12].
↑ B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.
↑ ^a ^b ^c Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.
↑ ^a ^b Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Malcolm Storey: Anchusa officinalis L. (Alkanet). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-12].
↑ SelimS. Kryczyński SelimS., ZbigniewZ. Weber ZbigniewZ. (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, ISBN 978-83-09-01077-7 .
↑ ^a ^b ^c Herba Buglossi = Herba Anchusae – ziele farbownika jako dermatoplasticum. [dostęp 2018-02-12].
↑ ^a ^b ^c Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
↑ Anna Celinska: Farbownik lekarski – roślina miododajna. Portal pszczelarski. [dostęp 2018-01-12].
↑ ^a ^b Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2018-02-12].

[grin-4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-03-26].

[chwasty-5] Czesław Bańkowski, Jan Serwatka: O chwastach i ich zastosowaniu. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1972.

[discover-6] Discover Life Maps. [dostęp 2018-02-12].

[obce-7] B. Tokarska-Guzik, Z. Dajdok, M. Zając, A. Zając, A. Urbisz, W. Danielewicz: Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska, 2012. ISBN 978-83-62940-34-9.

[rutkowski-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[sudnik-9] Barbara Sudnik-Wójcikowska: Rośliny synantropijne. Warszawa: Multico, 2011. ISBN 978-83-7073-514-2. OCLC 948856513.

[seidl-10] Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.

[matuszkiewicz-11] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[bioinfo-12] Malcolm Storey: Anchusa officinalis L. (Alkanet). W: BioInfo (UK) [on-line]. [dostęp 2018-01-12].

[fito-13] SelimS. Kryczyński SelimS., ZbigniewZ. Weber ZbigniewZ. (red.), Fitopatologia, t. 2. Choroby roślin uprawnych, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2011, ISBN 978-83-09-01077-7 .

[rozanski-14] Herba Buglossi = Herba Anchusae – ziele farbownika jako dermatoplasticum. [dostęp 2018-02-12].

[krejca-15] Jan Macků, Jindrich Krejča, Apoloniusz Rymkiewicz: Atlas roślin leczniczych. Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1989. ISBN 83-04-03281-3.

[celinska-16] Anna Celinska: Farbownik lekarski – roślina miododajna. Portal pszczelarski. [dostęp 2018-01-12].

[luczaj-17] Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Przewodnik survivalovy. Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-5-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne