Farman III

Farman III
	; Louis Paulhan w swoim Farmanie III nad Dominguez Field, Los Angeles 1910 r.
	Dane podstawowe
Państwo	Francja
Producent	Farman
Konstruktor	Henry Farman
Typ	dwupłat ze śmigłem pchającym
	Historia
Data oblotu	kwiecień 1909
	Dane techniczne
	Wymiary

Farman III, znany też jako dwupłat Henry Farman 1909 – wczesny francuski samolot zaprojektowany i zbudowany przez Henriego Farmana^[1]^[2] w 1909 r. Jego konstrukcja była tak szeroko kopiowana, że podobne samoloty były na ogół nazywane „Farmanami”.

Tło historyczne

Pierwszy samolot Henriego Farmana został kupiony przez braci Voisin w 1907 r. Wkrótce po swoim pierwszym locie Farman zaczął modyfikować i ulepszać konstrukcję maszyny, znanej wcześniej jako Farman I lub Voisin-Farman I. W 1908 r. Farman pokrył samolot na nowo powlekaną gumą tkaniną marki Continental i dodał boczne osłony, a maszyna zmieniła nazwę na Farman I-bis^[3]. Naśladując lotne prototypy pilotowane przez Wilbura Wrighta w Le Mans w sierpniu 1908 r., Farman dopasował do samolotu lotki.

Bracia Voisin zbudowali inny samolot, nazwany Farman II, uwzględniając udoskonalenia konstrukcji Farmana. Sprzedali go później J.T.C. Moore-Brabazonow^[4]i. Następnie Brabazonow sprowadził maszynę do Anglii, gdzie została nazwana Bird of Passage (Ptak Wędrowny). Ten epizod rozzłościł Farmana, przez co zerwał współpracę z braćmi Voisin na początku 1909 r. i zaczął konstruować samoloty samodzielnie.

Projekt i rozwój

Farman III był, podobnie jak konstrukcje braci Voisin, dwupłatem w układzie pchającym o równej rozpiętości skrzydeł z pojedynczym sterem wysokości umieszczonym z przodu i podwójnymi poziomymi powierzchniami sterowymi na ogonie, zamocowanymi na dźwigarach. Farman w swoim projekcie zrezygnował z krytej gondoli pilota, do której w konstrukcjach braci Voisin przymocowany był też statecznik poziomy; zamiast tego statecznik trzymał się na dwóch zbieżnych dźwigarach. Kontrolę poprzeczną zapewniały lotki na wszystkich, górnych i dolnych skrzydłach. Podwozie też znacznie się różniło: zamiast pary kół była para płóz, na których było zamontowane po parze resorowanych liną do bungee kół, hamowanych za pomocą promieniowych prętów. Podczas pierwszego lotu w kwietniu 1909 roku samolot miał pionowe, nieruchome powierzchnie, które utrzymywały na krawędziach spływu podwójny statecznik pionowy i lotki o bardzo dużej cięciwie. Płatowiec był wykonany z drewna, głównie jesionowego, a jego elementy połączono aluminiowymi panewkami. Skrzydła i ogon składały się z wręg i dwóch dźwigarów schowanych w osłonach i były pokryte pojedynczą warstwą materiału. Gdy samolot pojawił się w sierpniu w Reims, zdemontowano pionowe, nieruchome powierzchnie, a lotki zamieniono na mniejsze. Do napędu początkowo używano czterocylindrowego, chłodzonego wodą silnika rzędowego firmy Vivinus o mocy 50 KM (37 kW)^[2]. Gdy samolot był na Grande Semaine d'Aviation w Reims, Farman wymienił napęd na nowy i bardziej niezawodny silnik rotacyjny Gnome Omega o mocy 50 KM (37 kW), co przyczyniło się do jego sukcesu podczas tego wydarzenia. Samolot podczas zapisu miał silnik Vivinusa i niektórzy zawodnicy próbowali go zdyskwalifikować z powodu wymiany jednostki napędowej w ostatniej chwili. W seryjnych samolotach montowano różne silniki, w tym Gnome i chłodzony wodą E.N.V. w układzie V-8^[5]. W 1910 r. zmodyfikowano projekt przez dodanie statecznika poziomego na górnym płacie ogona^[6].

Farman III miał ogromny wpływ na projekty europejskich samolotów, zwłaszcza angielskich. Rysunki i szczegóły budowy samolotu opublikowano w Anglii w tygodniku „Flight”^[7] i był tak szeroko kopiowany, że jego układ zaczęło nazywać „typem Farmana”. Wśród tych maszyn był Bristol Boxkite, Short S27 i Howard Wright 1910 Biplane. Ten pierwszy był tak podobny do pierwowzoru, że Farman rozważał proces sądowy^[8].

Farman osiągnął sukces komercyjny i sprzedano wiele egzemplarzy tego samolotu. Farman III był też budowany w Niemczech przez Albatros Flugzeugwerke w Johannistalu jako Albatros F-2.

Wersje

Typ de Course

Wyścigowa wersja była wyprodukowana w 1910 r. Miała jednopłatowy ogon i mniejszą rozpiętość skrzydeł, wynoszącą w przypadku górnego skrzydła 8,5 m^[5].

dwupłat 1910 Michelin Cup

Zaprojektowana w celu próby wygrania długodystansowego wyścigu 1910 Michelin Cup; ten samolot miał tę samą podstawową konfigurację, ale górne skrzydło było dłuższe o 2,5 m, co dawało całkowitą powierzchnię skrzydeł 70 m², samolot miał też gondolę chroniącą pilota przed zimnem. Lotki były zamontowane tylko na górnym skrzydle, a zbiorniki paliwa i oleju powiększono do odpowiednio 104 kg i 36 kg, co dało mu czas lotu 12 h^[9].

Historia eksploatacji

Jeden z pierwszych egzemplarzy został kupiony przez Rogera Sommera, który dwa miesiące po tym, jak nauczył się latać, pobił rekord Francji w długotrwałości lotu, wynoszący 1 h 50 min, ustanowiony 1 sierpnia 1909 r.^[10]; tydzień później Sommer odbył lot trwający 2 h 27 min 15 s.; mógłby być zakwalifikowany jako nowy rekord świata, gdyby był oficjalnie obserwowany. Później Sommer zaczął produkować samoloty, a jego pierwszy projekt wywodził się z konstrukcji Farmana.

Wyczyn Sommera został łatwo pobity przez Farmana podczas Grande Semaine d'Aviation nad Rheims jeszcze w tym samym miesiącu, 27 sierpnia, gdzie wygrał nagrodę za lot o długości 180 km w zaledwie 3 godziny 5 minut. Farman wygrał też nagrodę za przewiezienie pasażera i zajął drugie miejsce w konkursie na wysokość lotu^[11].

Dwa egzemplarze wzięły udział w zlocie w Blackpool we wrześniu 1909 r., jeden pilotowany przez Farmana, a drugi przez Louisa Paulhana, zajmując pierwsze i trzecie miejsce w locie dystansowym oraz pierwszą i drugą nagrodę w konkurencji prędkościowej^[12], a pod koniec października 1909 r. Paulhan wykonał swoim farmanem pierwszy lot pokazowy w Brooklands, który był oglądany przez dwudziestotysięczny tłum. Na początku 1910 r. Paulhan przybył do Ameryki, żeby wziąć udział w zlocie; wziął ze sobą jednopłat Blériot XI i farmana. Podczas lotu farmanem, 12 stycznia ustanowił rekord wysokości lotu: 1258 m^[13].

3 listopada Farman pilotował swoją maszynę podczas zwycięskiego lotu na odległość 232 km w czasie 4 h 17 min i 53 s. na International Michelin Cup w Mourmelon^[14]. W kwietniu 1910 r., lecąc Farmanem III, Paulhan wygrał wyścig z Londynu do Manchesteru, rywalizując z Claude'em Grahame'em-White'em, który też leciał farmanem. Ten typ był powszechnie używany jako samolot treningowy. Od początku 1911 r. Aéro-Club de France wydał 354 licencje pilota, z czego 81 były zdobyte na Farmanie III; więcej, bo 83, tylko na jednopłatowcu Blériota^[15].

Podczas wojen bałkańskich armia grecka używała do rozpoznania siedmiu egzemplarzy Farmana III^[16].

Różnice między Farmanem III a dwupłatem Maurice'a Farmana

Brat Henry’ego Farmana, Maurice, w 1909 roku^[17] skonstruował własny dwupłatowiec, który pierwszy raz wzbił się w powietrze w lutym^[18]. Obie maszyny wywodziły się z dwupłatu Voisina z 1907 r., wszystkie miały podobne konfiguracje. W przeciwieństwie do samolotu Maurice’a, konstrukcja Henry’ego nie miała gondoli dla pilota ani liniowego silnika Renault^[17]. Maurice i Henry zaczęli ściśle współpracować w 1912 roku^[19].

Dane techniczne (standardowa wersja z 1909 r.)

Dane z^[20]

Ogólna charakterystyka

Załoga: 1
Pasażerowie: 1
Długość: 12 m
Rozpiętość skrzydeł: 10 m
Wysokość: 3,5 m
Powierzchnia skrzydeł: 40 m²
Maksymalna masa: 550 kg
Napęd: 1 × Gnome Omega siedmiocylindrowy silnik rotacyjny, 37 kW (50 KM)

Osiągi

Prędkość maksymalna: 60 km/h

Przypisy

↑ Monash University: Hargrave Histories – Henry Farman History and photos
↑ ^a ^b Henry Farman's "No.3" Biplane Flight, 24 April 1909, s. 235.
↑ Opdycke 1999, s. 264.
↑ "Brab's" First Flights, Flight, 28 May 1964, s. 895.
↑ ^a ^b H. Farman, „l'Aérophile (po francusku)”, 15 lipca 1910 .
↑ „Fore and Aft Elevators” Flight 19 marca 1910
↑ Drawing of Farman Biplane, „Flight”, 26 października 1909 .
↑ C.H. Barnes, Bristol Aircraft since 1910, Londyn: Putnam, 1964, s. 47.
↑ Le Biplan H.Farman Type „Coupe Michelin 1910”, „l'Aérophile (po francusku)”, 1 stycznia 1911 .
↑ Sommer the Record-Breaker, „Flight”, 7 sierpnia 1909 .
↑ Tabulated Performances &c at Rheims Meeting, „Flight”, 4 września 1909 .
↑ Blackpool Flight Meeting, „Flight”, 30 października 1909 .
↑ Paulhan flies 4,126 Feet High, „Flight”, 15 stycznia 1910 .
↑ Les Grandes Épreuves de Fin 1910, „l'Aérophile”, 15 stycznia 1910 .
↑ Liste Alphabétique des Pilotes-Aviateurs, „l'Aérophile”, 15 stycznia 1911 .
↑ Aviation in war, „Flight”, 25 stycznia 1913 .
↑ ^a ^b The Maurice Farman Biplane, „Flight”, 13 lutego 1909 .
↑ Maurice Farman Flies, „Flight”, 6 lutego 1909 .
↑ HenryH. Villard HenryH., Contact! The Story of the Early Aviators, ISBN 978-0-486-42327-2 .
↑ Orbis 1985, s. 1734.

Bibliografia

Leonard E. Opdycke: French Aeroplanes Before the Great War. Atglen, PA: Schiffer 1999, ISBN 0-7643-0752-5.
Michael J.H. Taylor: Jane's Encyclopedia of Aviation. Londyn: Studio Editions, 1989.
Illustrated Encyclopedia of Aircraft. Orbis Publishing, (Part Work 1982–1985).

Linki zewnętrzne

The use of Henri Farman III in Greece

[1] Monash University: Hargrave Histories – Henry Farman History and photos

[:0-2] Henry Farman's "No.3" Biplane Flight, 24 April 1909, s. 235.

[3] Opdycke 1999, s. 264.

[4] "Brab's" First Flights, Flight, 28 May 1964, s. 895.

[:1-5] H. Farman, „l'Aérophile (po francusku)”, 15 lipca 1910 .

[6] „Fore and Aft Elevators” Flight 19 marca 1910

[7] Drawing of Farman Biplane, „Flight”, 26 października 1909 .

[8] C.H. Barnes, Bristol Aircraft since 1910, Londyn: Putnam, 1964, s. 47.

[9] Le Biplan H.Farman Type „Coupe Michelin 1910”, „l'Aérophile (po francusku)”, 1 stycznia 1911 .

[10] Sommer the Record-Breaker, „Flight”, 7 sierpnia 1909 .

[11] Tabulated Performances &c at Rheims Meeting, „Flight”, 4 września 1909 .

[12] Blackpool Flight Meeting, „Flight”, 30 października 1909 .

[13] Paulhan flies 4,126 Feet High, „Flight”, 15 stycznia 1910 .

[14] Les Grandes Épreuves de Fin 1910, „l'Aérophile”, 15 stycznia 1910 .

[15] Liste Alphabétique des Pilotes-Aviateurs, „l'Aérophile”, 15 stycznia 1911 .

[16] Aviation in war, „Flight”, 25 stycznia 1913 .

[:2-17] The Maurice Farman Biplane, „Flight”, 13 lutego 1909 .

[18] Maurice Farman Flies, „Flight”, 6 lutego 1909 .

[19] HenryH. Villard HenryH., Contact! The Story of the Early Aviators, ISBN 978-0-486-42327-2 .

[20] Orbis 1985, s. 1734.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne