Federacja

(c) Lokal_Profil, CC BY-SA 2.5

Państwa federacyjne na świecie (kolor zielony)

Federacja (łac. foederatio „przymierze”), in. państwo związkowe^[1], państwo federalne (ang. federal state) – państwo składające się z części obdarzonych autonomią (stanów, krajów związkowych, prowincji, kantonów lub emiratów), ale posiadających wspólny (federalny) rząd.

Części tworzące federację posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa; wspólna jest waluta oraz polityka zagraniczna i obronna.

Historyczne znaczenie federacji

Federacja w starożytnej Grecji była formą uzależnienia polis. Był to związek polityczny greckich polis z Macedonią, w którym polis musiały całkowicie podporządkować się Filipowi II w polityce zagranicznej, lecz zachowały samodzielność w swojej polityce wewnętrznej.

Cechy federacji

Profesor Konstanty Wojtaszczyk na podstawie powtarzających się rozwiązań stosowanych w państwach federacyjnych i ich właściwości, wyróżnił następujące cechy federacji:

Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły niemających prawa secesji.
Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.
Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.
Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest w Austrii, Niemczech, Szwajcarii, Stanach Zjednoczonych).
Parlament związkowy jest przeważnie dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (na przykład w Stanach Zjednoczonych po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada przedstawicielstwa zróżnicowanego w zależności od liczby ludności (w Australii, Kanadzie, Niemczech).
Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:
- dualistyczny federalizm (w Stanach Zjednoczonych, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie kwestii, w do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe, niezastrzeżone przez konstytucję, należą do kompetencji podmiotów federacji
- zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tak zwanych konkurencyjnych kompetencji (w Austrii, Niemczech)
- trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (w Indiach).

Państwa federacyjne

Państwo	Forma rządów	Części składowe federacji	Pozostałe jednostki administracyjne	Głowa państwa
Argentyna	republika	23 prowincje Buenos Aires Catamarca Chaco Chubut Córdoba Corrientes Entre Ríos Formosa Jujuy La Pampa La Rioja Mendoza Misiones Neuquén Río Negro Salta San Juan San Luis Santa Cruz Santa Fe Santiago del Estero Ziemia Ognista Tucumán	Buenos Aires	prezydent
Australia	monarchia	6 stanów Australia Południowa Australia Zachodnia Nowa Południowa Walia Queensland Tasmania Wiktoria	3 terytoria federalne Australijskie Terytorium Stołeczne Terytorium Jervis Bay Terytorium Północne oraz 7 terytoriów zależnych Australijskie Terytorium Antarktyczne Norfolk Wyspa Bożego Narodzenia Wyspy Ashmore i Cartiera Wyspy Heard i McDonalda Wyspy Kokosowe Wyspy Morza Koralowego	król
Austria	republika	9 krajów związkowych Burgenland Karyntia Dolna Austria Górna Austria Salzburg Styria Tyrol Vorarlberg Wiedeń	–	prezydent
Belgia	monarchia	3 regiony Region Waloński Region Flamandzki Region Stołeczny Brukseli	–	król
Bośnia i Hercegowina	republika	2 części składowe Federacja Bośni i Hercegowiny Republika Serbska	Dystrykt Brczko	Prezydium
Brazylia	republika	26 stanów Acre Alagoas Amapá Amazonas Bahia Ceará Espírito Santo Maranhão Mato Grosso Mato Grosso do Sul Minas Gerais Pará Paraíba Parana Pernambuco Piauí Rio de Janeiro Rio Grande do Norte Rio Grande do Sul Rondônia Roraima Santa Catarina São Paulo Sergipe Tocantins	Dystrykt Federalny	prezydent
Etiopia	republika	10 regionów Afar Amhara Bienszangul-Gumuz Region Ludów Gambeli Region Ludu Hareri Oromia Sidama Somali Region Narodów, Narodowości i Ludów Południa Tigraj	2 miasta wydzielone Addis Abeba Dire Daua	prezydent
Indie	republika	28 stanów Andhra Pradesh Arunachal Pradesh Asam Bengal Zachodni Bihar Chhattisgarh Goa Gudźarat Haryana Himachal Pradesh Jharkhand Karnataka Kerala Madhya Pradesh Maharasztra Manipur Meghalaya Mizoram Nagaland Orisa Pendżab Radżastan Sikkim Tamilnadu Telangana Tripura Uttarakhand Uttar Pradesh	9 terytoriów Andamany i Nikobary Czandigarh Dadra i Nagarhaweli Daman i Diu Dżammu i Kaszmir Ladakh Lakszadiwy Puducherry Terytorium Stołeczne Delhi	prezydent
Irak	republika	18 prowincji (muhafazatów) Bagdad Salah Ad-Din Dijala Wasit Majsan Basra Zi Kar Al-Musanna Al-Kadisijja Babilon Karbala An-Nadżaf Al-Anbar Niniwa* Dahuk* Irbil* Kirkuk* As-Sulajmanijja*	Kurdystan*	prezydent
Kanada	monarchia	10 prowincji Ontario Quebec Nowa Szkocja Nowy Brunszwik Manitoba Kolumbia Brytyjska Wyspa Księcia Edwarda Saskatchewan Alberta Nowa Fundlandia i Labrador	3 terytoria Terytoria Północno-Zachodnie Jukon Nunavut	król
Komory	republika	3 autonomiczne regiony Anjouan Mohéli Ngazidja	–	prezydent
Malezja	monarchia	13 stanów Johor Kedah Kelantan Malakka Negeri Sembilan Pahang Perak Perlis Penang Selangor Terengganu Sabah Sarawak	3 terytoria federalne Kuala Lumpur Putrajaya Labuan	król
Meksyk	republika	31 stanów + 1 miasto Aguascalientes Kalifornia Dolna Kalifornia Dolna Południowa Campeche Chiapas Chihuahua Coahuila Colima Durango Guanajuato Guerrero Hidalgo Jalisco Meksyk Michoacán Morelos Nayarit Nuevo León Oaxaca Puebla Querétaro Quintana Roo San Luis Potosí Sinaloa Sonora Tabasco Tamaulipas Tlaxcala Veracruz Jukatan Zacatecas Meksyk (miasto)	–	prezydent
Mikronezja	republika	4 stany Chuuk Kosrae Pohnpei Yap	–	prezydent
Nepal	republika	7 prowincji	–	prezydent
Niemcy	republika	16 krajów związkowych Badenia-Wirtembergia Bawaria Berlin Brandenburgia Brema Dolna Saksonia Hamburg Hesja Meklemburgia-Pomorze Przednie Nadrenia Północna-Westfalia Nadrenia-Palatynat Saara Saksonia Saksonia-Anhalt Szlezwik-Holsztyn Turyngia	–	prezydent
Nigeria	republika	36 stanów Abia Adamawa Akwa Ibom Anambra Bauczi Bayelsa Benue Borno Cross River Delta Ebonyi Edo Ekiti Enugu Gombe Imo Jigawa Kaduna Kano Katsina Kebbi Kogi Kwara Lagos Nassarawa Niger Ogun Ondo Osun Oyo Plateau Rivers Sokoto Taraba Yobe Zamfara	1 terytorium Federalne Terytorium Stołeczne	prezydent
Pakistan	republika	4 prowincje Beludżystan Chajber Pasztunchwa Pendżab Sindh	1 terytorium Terytorium Stołeczne Islamabadu 2 regiony Azad Dżammu i Kaszmir Gilgit-Baltistan	prezydent
Rosja	republika	46 obwodów Obwód amurski Obwód archangielski Obwód astrachański Obwód biełgorodzki Obwód briański Obwód czelabiński Obwód irkucki Obwód iwanowski Obwód kaliningradzki Obwód kałuski Obwód kemerowski Obwód kirowski Obwód kostromski Obwód kurgański Obwód kurski Obwód leningradzki Obwód lipiecki Obwód magadański Obwód moskiewski Obwód murmański Obwód niżnonowogrodzki Obwód nowogrodzki Obwód nowosybirski Obwód omski Obwód orenburski Obwód orłowski Obwód penzeński Obwód pskowski Obwód rostowski Obwód riazański Obwód sachaliński Obwód samarski Obwód saratowski Obwód smoleński Obwód swierdłowski Obwód tambowski Obwód tomski Obwód twerski Obwód tulski Obwód tiumeński Obwód uljanowski Obwód włodzimierski Obwód wołgogradzki Obwód wołogodzki Obwód woroneski Obwód jarosławski 21 republik Republika Adygei Republika Ałtaju Republika Baszkortostanu Republika Buriacji Republika Dagestanu Republika Inguska Republika Kabardyjsko-Bałkarska Republika Kałmucji Republika Karaczajsko-Czerkieska Republika Karelii Republika Komi Republika Maryjska Republika Mordowii Republika Jakucji Republika Osetii Północnej Republika Tatarstanu Republika Tuwy Republika Udmurcji Republika Chakasji Republika Czeczeńska Republika Czuwaska 9 krajów Kraj Ałtajski Kraj Chabarowski Kraj Kamczacki Kraj Krasnodarski Kraj Krasnojarski Kraj Nadmorski Kraj Permski Kraj Stawropolski Kraj Zabajkalski 4 okręgi autonomiczne Czukocki Okręg Autonomiczny Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny – Jugra Nieniecki Okręg Autonomiczny Jamalsko-Nieniecki Okręg Autonomiczny 2 miasta wydzielone Moskwa Petersburg 1 obwód autonomiczny Żydowski Obwód Autonomiczny	specjalny status Rejon ewenkijski Wepska Gmina Narodowa terytoria sporne z Ukrainą Krym Sewastopol z Japonią Jużno-Kurilsk Kurilsk Siewiero-Kurilsk	prezydent
Saint Kitts i Nevis	monarchia	2 wyspy Saint Kitts Nevis	–	król
Somalia	republika	18 regionów	–	prezydent
Stany Zjednoczone	republika	50 stanów Alabama Alaska Arizona Arkansas Connecticut Dakota Południowa Dakota Północna Delaware Floryda Georgia Hawaje Idaho Illinois Indiana Iowa Kalifornia Kansas Karolina Południowa Karolina Północna Kentucky Kolorado Luizjana Maine Maryland Massachusetts Michigan Minnesota Missisipi Missouri Montana Nebraska Nevada New Hampshire New Jersey Nowy Meksyk Nowy Jork Ohio Oklahoma Oregon Pensylwania Rhode Island Tennessee Teksas Utah Vermont Wirginia Wirginia Zachodnia Waszyngton Wisconsin Wyoming	1 dystrykt Dystrykt Kolumbii nieinkorporowane terytorium stowarzyszone Mariany Północne Portoryko nieinkorporowane terytorium zorganizowane Guam Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych nieinkorporowane terytorium niezorganizowane Baker Howland Jarvis Johnston Kingman Midway Navassa Samoa Amerykańskie Wake inkorporowane terytorium niezorganizowane Palmyra sporne Naval Station Guantanamo Bay	prezydent
Sudan	republika	18 prowincji Al-Dżazira Al-Kadarif Chartum Darfur Południowy Darfur Północny Darfur Środkowy Darfur Wschodni Darfur Zachodni Kassala Kordofan Południowy Kordofan Północny Kordofan Zachodni Nil Nil Biały Nil Błękitny Prowincja Morza Czerwonego Prowincja Północna Sannar	–	prezydent
Sudan Południowy	republika	10 stanów i 2 obszary Bahr el Ghazal Północny Bahr el Ghazal Zachodni Lakes Warrap Ekwatoria Zachodnia Ekwatoria Środkowa Ekwatoria Wschodnia Jonglei Unity Nil Górny Obszar Pibor Obszar Ruweng	sporne z Sudanem: Abyei	prezydent
Szwajcaria	republika	26 kantonów Zurych Berno Lucerna Uri Schwyz Obwalden Nidwalden Glarus Zug Fryburg Solura Bazylea-Miasto Bazylea-Okręg Szafuza Appenzell Ausserrhoden Appenzell Innerrhoden St. Gallen Gryzonia Argowia Turgowia Ticino Vaud Valais Neuchâtel Genewa Jura	–	Rada Związkowa
Wenezuela	republika	23 stany Anzoátegui Apure Aragua Barinas Bolívar Carabobo Cojedes Delta Amacuro Falcón Guárico Lara Mérida Miranda Monagas Nueva Esparta Portuguesa Sucre Táchira Trujillo Vargas Yaracuy Zulia	Dystrykt Stołeczny terytorium Dependencje Federalne	prezydent
Zjednoczone Emiraty Arabskie	monarchia	7 emiratów Abu Zabi Adżman Dubaj Fudżajra Ras al-Chajma Szardża Umm al-Kajwajn	–	prezydent

Zobacz też

Przypisy

↑ Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 161. ISBN 83-214-0092-2.

[1] Edmund Jan Osmańczyk: Encyklopedia ONZ i stosunków międzynarodowych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 161. ISBN 83-214-0092-2.

[1]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne