Feliks Perl

Feliks Perl

Res, Juliusz, Latarnik, Rewolucjonista, Feliks

Data i miejsce urodzenia	26 kwietnia 1871 Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	15 kwietnia 1927 Warszawa, Polska
Odznaczenia

Feliks (w środku) i Teresa Perlowie z Rajmundem Jaworowskim (po lewej) i Tomaszem Arciszewskim (po prawej)

Grób Perla na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie

Feliks Perl, ps. „Res”, „Juliusz”, „Latarnik”, „Rewolucjonista”, „Feliks”^[1] (ur. 26 kwietnia 1871 w Warszawie, zm. 15 kwietnia 1927 tamże) – polski działacz socjalistyczny i publicysta.

Życiorys

Urodził się w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Jego dziad Rafał (zm. 1848)^[2] był członkiem zarządu gminy żydowskiej w Warszawie. Ojciec Feliksa Dawid (zm. 1916)^[3] brał udział w powstaniu styczniowym i był z tego powodu aresztowany.

W 1888 roku ukończył gimnazjum i rozpoczął studia prawnicze na Uniwersytecie Warszawskim. W tym czasie, razem z Bolesławem Jędrzejowskim, pisał odezwy dla Socjalno-Rewolucyjnej Partii „Proletariat”, tzw. II Proletariatu. Prześladowania wobec uczestników ruchu zmusiły go do wyjazdu za granicę. Początkowo do Berlina, skąd został wydalony, następnie w 1892 roku do Paryża. Uczestnik z ramienia Proletariatu^[1] tzw. Zjazdu paryskiego tworzącego Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, a tym samym PPS. Rząd francuski wydalił go za granicę Francji. Perl przeniósł się do Londynu, a następnie Berna. Stamtąd wysyłał artykuły do „Przedświtu” i pisał doktorat. Po pewnym czasie znów przeniósł się do Londynu. W 1887, po zjeździe Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich, wyjechał do Lwowa. Po aresztowaniu Józefa Piłsudskiego w 1900 wyjechał do zaboru rosyjskiego objąć redakcję „Robotnika” w Kijowie, Rydze i Warszawie.

W 1900 poślubił Teresę Perl. Aresztowany przypadkowo na ulicy w Warszawie w sierpniu 1904 został osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Od 1906 r. w PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Był jednym z głównych architektów niepodległościowej linii PPS. Po pewnym czasie znów aresztowany, po wypuszczeniu zaś przeniósł się do Galicji. Zamieszkał w Krakowie, a następnie we Lwowie. W okresie 1912–1914 sprzeciwiając się polityce Józefa Piłsudskiego stworzył PPS Opozycję.

Po wybuchu I wojny światowej powrócił wraz z innymi do PPS-Frakcji i udał się do Kongresówki, gdzie uczestniczył w akcji strzeleckiej Józefa Piłsudskiego. Członek Rady Polskiej Organizacji Narodowej. Od 1915 był głównym organizatorem Polskiej Partii Socjalistycznej w okupowanym przez państwa centralne Królestwie Polskim.

W latach 1915–1927 był redaktorem naczelnym Robotnika. Członek kierownictwa Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych z ramienia PPS w 1915 roku^[4]. Członek Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (XII 1915 – II 1917)^[5] pracownikiem Rady Departamentu Pracy Tymczasowej Rady Stanu^[6]. Był jednym z czołowych działaczy Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych^[7].

Od 1919 r. zasiadał we władzach naczelnych PPS oraz był posłem na Sejm. Od 1924 do 1926 był przewodniczącym Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. Po przewrocie majowym niechętny Piłsudskiemu, którego oskarżał o antydemokratyzm i porzucenie programu PPS. Jego pogrzeb stał się wielką manifestacją, w której uczestniczyły tysiące robotników. Kondukt przeszedł od placu Zbawiciela, ulicą Marszałkowską, Alejami Jerozolimskimi, Nowym Światem, przez plac Teatralny do placu Bankowego, a dalej Lesznem i ulicą Okopową. W pogrzebie uczestniczyli: Aleksandra Piłsudska, Stanisław Wojciechowski, Maciej Rataj, Walery Sławek, Andrzej Strug i Wacław Sieroszewski. Nad trumną przykrytą czerwonym sztandarem, na której położono ostatni numer Robotnika i zdjęcie zmarłego, wśród robotników z ostentacyjnie odkrytymi głowami przemawiał Mieczysław Niedziałkowski. Został pochowany na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 24, rząd 2)^[8][9].

Pośmiertnie w 1931 nadano mu Krzyż Niepodległości, jednak wdowa po Feliksie Perlu, Teresa Perl odmówiła jego przyjęcia.

Jego stryjecznym wnukiem był Jan Lityński (1946–2021), działacz opozycji demokratycznej w PRL i wieloletni poseł na Sejm III RP.^[10]

Publikacje

• Krótka historia wielkiej rewolucji francuskiej, Londyn 1896, Kraków 1903;
• Adam Mickiewicz, Londyn 1898, Petersburg 1905, Warszawa 1906;
• Socjalizm dzieckiem chrześcijaństwa, Kraków 1906;
• Płace robotnicze a strajk, Warszawa 1906;
• Wilhelm Liebknecht, Warszawa 1906;
• Koordynacja czy utożsamienie, Warszawa 1906;
• Komunizm w pierwotnym chrześcijaństwie, Warszawa 1906;
• Kilka słów o naszym stosunku do rewolucji rosyjskiej, Warszawa 1907;
• Systemy wyborcze ważniejszych państw konstytucyjnych, Warszawa 1907;
• Kwestia polska w oświetleniu socjalnej demokracji polskiej, Warszawa 1907;
• Patriotyzm i socjalizm, Warszawa 1907, Warszawa 1909;
• Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, Warszawa 1910, Warszawa 1932, Warszawa 1958;
• Rewolucja 1848 r. we Francji, Warszawa-Kraków 1911;
• Jak odpowiadać na zarzuty przeciwników?, Warszawa 1913;
• O związkach zawodowych i ich znaczeniu dla klasy robotniczej, Dąbrowa Górnicza 1916;
• Esdectwo w walce z socjalizmem naukowym, Warszawa 1917;
• O bolszewizmie i bolszewikach, Warszawa 1918.

Przypisy

Bibliografia

• Niwiński J., Feliks Perl – współtwórca PPS w: PPS. Wspomnienia z lat 1918–1939, Warszawa 1987
• Krzesławski J., Feliks Perl, „Kronika Ruchu rewolucyjnego w Polsce” nr 4 z 1935 r.
• Henryk Kroszczor: Cmentarz Żydowski w Warszawie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 22. ISBN 83-01-04304-0.
• Jan Jagielski: Przewodnik po cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej 49/51. Z. 1, Kwatery przy Alei Głównej. Warszawa: Towarzystwo Opieki nad Zabytkami. Społeczny Komitet Opieki nad Cmentarzami i Zabytkami Kultury Żydowskiej w Polsce, 1996, s. 36–37. ISBN 83-90-66296-5.

Linki zewnętrzne

• Feliks Perl, Wilhelm Liebknecht
• Krzysztof Dunin-Wąsowicz: Feliks Perl (1871-1927). pps.info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-08-19)].
• Kamil Piskała, Myśl i sumienie Partii
• Publikacje Feliksa Perla w serwisie Polona.pl