Feliks Selmanowicz
 | |
 podporucznik czasu wojny | |
| Data i miejsce urodzenia | 6 czerwca 1904 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1920–1923, 1939–1946 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | 3 Wileńska Brygada AK, |
| Stanowiska | zastępca dowódcy plutonu w 5 Wileńskiej Brygadzie AK, dowódca 2 kompanii w 4 Wileńskiej Brygady AK |
| Główne wojny i bitwy | Wojna polsko-bolszewicka, |
| Odznaczenia | |
 _BAR.svg){kind=small}      | |
Feliks Selmanowicz ps. „Zagończyk”, nazwisko konspiracyjne: „Karol Szach” (ur. 6 czerwca 1904 w Wilnie, zm. 28 sierpnia 1946 w Gdańsku) – naczelnik II rejonu IV Okręgu Trockiego oraz dowódca drużyny Milicji Ludowej Pasa Neutralnego, sierżant Korpusu Ochrony Pogranicza, partyzant 3 Wileńskiej Brygady AK, zastępca dowódcy plutonu 5 Wileńskiej Brygady AK, dowódca 2 kompanii 4 Wileńskiej Brygady AK. 28 sierpnia 2016 awansowany pośmiertnie do stopnia podpułkownika.
Życiorys
Młodszy syn Franciszka i Anny z Zacharewiczów. Ukończył pięć klas gimnazjum. Razem z bratem brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej z 1920 r. jako ochotnik. W latach 1921–1923 był związany z Oddziałem II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (wywiad wojskowy). W 1923 r. przeszedł do cywila w stopniu sierżanta. Pracował jako pracownik biurowy poczty. Ożenił się z Apolonią ze Skoczyków, z którą miał syna Feliksa, małżeństwo wkrótce się rozpadło. W późniejszym czasie prawdopodobnie miał również córkę Reginę, której matka oraz losy są nieznane.
Zmobilizowany ponownie 25 sierpnia 1939 r. do pułku KOP „Wilno”. Po agresji ZSRR na Polskę uczestniczył w walkach obronnych z Armią Czerwoną. Po przekroczeniu granicy polsko-litewskiej internowany przez władze litewskie. Szybko zbiegł z obozu internowania i powrócił do Wilna. Tam nawiązał kontakt z konspiracją, najprawdopodobniej z organizacją „Koła Pułkowe”. Został aresztowany przez policję litewską w 1940 r. za udział w konspiracji, lecz po dwunastu tygodniach zwolniono go z powodu braku dowodów. Od chwili zwolnienia ukrywał się, korzystając z fałszywych dokumentów.
W styczniu 1944 r. odkomenderowany został do 3 Wileńskiej Brygady AK por. Gracjana Fróga „Szczerbca”, a następnie został przeniesiony do 5 Wileńskiej Brygady AK mjr Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”, gdzie pełnił funkcję zastępcy dowódcy plutonu. Dał się poznać jako surowy, lecz sprawiedliwy dowódca. Wkrótce też został awansowany do stopnia podporucznika czasu wojny. W czasie walk był dwukrotnie ranny. W maju 1944 r. objął dowództwo kompanii w 4 Wileńskiej Brygadzie ppor. Longina Wojciechowskiego „Ronina”. Funkcję tę pełnił do rozbrojenia brygady przez wojska sowieckie 17 lipca 1944 r.
Po rozbrojeniu podzielił los innych żołnierzy. Był internowany w Kałudze, skąd udało mu się zbiec 20 kwietnia 1945 r. i przedostać się do Wilna. Nawiązał tam kontakt z pozostałą siatką konspiracyjną i przy jej pomocy wyjechał w październiku 1945 r. transportem repatriacyjnym do Polski.
Na przełomie lat 1945/1946 nawiązał kontakt z mjr. „Łupaszką”. W odtwarzanej na Pomorzu 5 Wileńskiej Brygadzie AK objął dowództwo pięcioosobowego samodzielnego patrolu bojowo-dywersyjnego na okręg gdańsko-olsztyński, który miał zdobywać środki na działalność organizacyjną. Od marca do czerwca 1946 r. oddział ten dokonał szeregu akcji m.in. w Gdańsku, Sopocie, Olsztynie, Tczewie, zdobywając broń oraz gotówkę, która przekazana została oddziałowi „Łupaszki”.
Wydał też ulotkę skierowaną do żołnierzy ludowego Wojska Polskiego w nakładzie 900 egzemplarzy. Fragment ulotki przypisywany „Zagończykowi”:
„...Nakazuję: Oficerowie, podoficerowie, Ułani Zaniemieńscy. Bądźcie CZWARTAKAMI!!!...”
Został aresztowany 17 lipca 1946 r. w Sopocie i osadzony w miejscowym więzieniu[1][2]. Miesiąc później Wojskowy Sąd Rejonowy w Gdańsku pod przewodnictwem mjr. Adama Gajewskiego skazał go na karę śmierci, utratę praw obywatelskich i praw honorowych na zawsze oraz przepadek całego mienia. Prośba o łaskę została odrzucona. Prawdopodobnie wyrok został wykonany przed jej rozpatrzeniem. Egzekucja odbyła się w piwnicy gdańskiego więzienia 28 sierpnia 1946 r. Razem z nim stracona została Danuta Siedzikówna „Inka” (wyrok na obojgu wykonał ppor. Franciszek Sawicki, dowódca plutonu egzekucyjnego). Zanim padły strzały, obydwoje zdążyli krzyknąć: Niech żyje Polska!
W 1997 r. postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku wyrok śmierci został unieważniony.
8 stycznia 2015 roku IPN podał informację o prawdopodobnym zlokalizowaniu szczątków Feliksa Selmanowicza[3].
28 sierpnia 2016 roku odbył się uroczysty, państwowy pogrzeb Feliksa Selmanowicza na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku, razem z nim, obok niego w miejscu symbolicznego grobu została pochowana Danuta Siedzikówna ps. „Inka”[4]. Liturgii pogrzebowej sprawowanej w bazylice konkatedralnej w Gdańsku przewodniczył abp Sławoj Leszek Głódź[5]. Prezydent Andrzej Duda wydał postanowienie o mianowaniu Feliksa Selmanowicza na stopień podpułkownika[6].
Odznaczenia
Został odznaczony Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej oraz Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918-1921. W okresie międzywojennym otrzymał dwa Medale za Długoletnią Służbę, zaś w 1932 r. Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości. W 1944 r. został odznaczony przez Komendanta Armii Krajowej Krzyżem Walecznych. W 2016 Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie)[7].
Miejsca pamięci
- Tablica Pamiątkowa w bazylice Mariackiej w Gdańsku
- Grób na Cmentarzu Garnizonowym w Gdańsku
- Ulica w Białymstoku
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Podczas aresztowania miało według niepotwierdzonych informacji zginąć trzech funkcjonariuszy UB, ale „Zagończykowi” nie postawiono zarzutu zabójstwa.
- ↑ Kazimierz Krajewski i Tomasz Łabuszewski w pracy Łupaszka, Młot, Huzar. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944-1952) napisali (na s. 322), że „wart podkreślenia jest brak w dorobku bojowym ppor. Feliksa Selmanowicza „Zagończyka” jakiejkolwiek akcji likwidacyjnej” i – o okolicznościach aresztowania „Zagończyka” – że „według niepotwierdzonych danych, w walce z dowódcą patrolu padło 3 pracowników UBP, w tym m.in. Tadeusz Rybski (jest on wymieniany jako ofiara 5 Brygady w książce: Polegli w walce o utrwalenie władzy ludowej, oraz pracy Jerzego Koźlińskiego Podziemie na Pomorzu 1945-1947 r.). Zastanawiający jest natomiast brak jakiejkolwiek wzmianki o okolicznościach aresztowania ppor. „Zagończyka” tak w całym śledztwie, jak i w akcie oskarżenia. Być może celowo wyodrębniono tę sprawę z uwagi na kompromitujący brak profesjonalizmu, charakteryzujący biorących udział w wymienionej operacji funkcjonariuszy resortu”.
- ↑ Naukowy IPN odkryli zwłoki „Inki”. dziennik.pl. [dostęp 2015-01-12]. (pol.).
- ↑ Tysiące osób biorą udział w symbolicznym pogrzebie Inki i Zagończyka. polskieradio.pl. [dostęp 2016-08-28].
- ↑ Sławoj Leszek Głódź: Długo czekałaś Polsko. Stanowczo za długo!. telewizjarepublika.pl. [dostęp 2016-08-28].
- ↑ Pośmiertne awanse dla „Zagończyka” i „Inki”. rzeczpospolita.pl. [dostęp 2016-08-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)].
- ↑ Na Cmentarzu Garnizonowym pochowano „Inkę” i „Zagończyka”. Dostali pośmiertne odznaczenia (www.tvn24.pl). tvn24.pl. [dostęp 2016-08-28].
Bibliografia
- Kazimierz Krajewski, Tomasz Łabuszewski, Łupaszka, Młot, Huzar. Działalność 5 i 6 Brygady Wileńskiej AK (1944-1952), Warszawa 2002.
- Izabela Rychert: Jeden z „wyklętych” Feliks Selmanowicz „Zagończyk” (1904-1946). Instytut Pamięci Narodowej. ISBN 978-83-7629-296-0. (pol.).
- Piotr Niwiński: „Łupaszka” w Sopocie
Media użyte na tej stronie
Baretka: Krzyż Walecznych (1920).
Baretka: Brązowy Medal za Długoletnią Służbę
Feliks Selmanowicz (1904-1946) – Second Lieutnant of Polish 5th Wilno Home Army Brigade. Partisan of anti-communist underground after WW II
Autor: Anna Tertel, Licencja: CC BY-SA 3.0
Memorial Grave for Feliks Selmanowicz and Danuta Siedzikówna in Gdańsk.
Feliks Selmanowicz (1904-1946) – Second Lieutnant of Polish 5th Wilno Home Army Brigade. Partisan of anti-communist underground after WW II
Naramiennik podporucznika Wojska Polskiego (1919-39).
Autor: Anna Tertel, Licencja: CC BY 3.0
Plaque for AK Soldiers in Gdańsk Basilica