Fenologia

Kwitnąca leszczyna pospolita zwiastun zarania wiosny.

Fenologia (gr. phaínomai – przejawiam, pokazuję się[1]) – nauka badająca zależność pomiędzy zmianami czynników klimatycznych, a periodycznymi zjawiskami w przyrodzie ożywionej, takimi jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków do cieplejszych regionów, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów. Ze względu na przedmiot badań można wyróżnić: fitofenologię, zoofenologię oraz agrofenologię[2].

Sezonową rytmikę zmian fenologicznych, następującą w cyklach rocznych, ukazuje się na mapach za pomocą izofen, linii łączących miejscowości, w których jednocześnie występują dane zjawiska fenologiczne.

Historia

  • Pierwsze zapiski fenologiczne były odnotowywane w latach 1480 — 1527 na Akademii Krakowskiej w Polsce. Dotyczyły pory zakwitania i owocowania roślin pożytecznych w okolicy Krakowa.
  • Karol Linneusz zapoczątkował nowoczesne obserwacje fenologiczne w połowie XVIII wieku i od tego czasu rozwija się w Europie sieć stacji fenologicznych.
  • W połowie XIX wieku Adolphe Quételet, ujednolicając metody fenologiczne, opisał około 300 gatunków roślin i zwierząt będących obiektem obserwacji fenologicznych.
  • W 1895 roku Egona Ihne zaproponował wydzielenie 8 fenologicznych pór roku.
  • Od 2007 roku Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze Polski systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin dziko rosnących.

Znaczenie

W gospodarce rolnej fenologia ułatwia dokonanie wyboru odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej, ustalenie terminu siewu i zbioru, przewidywanie pojawienia się szkodników upraw.

Fenologiczne pory roku

Na podstawie obserwacji fenologicznych w strefie klimatu umiarkowanego można wyróżnić 8 do 10 głównych, fenologicznych pór roku.

Podział na 8 pór roku wykorzystuje od 2007 r. obserwacje prowadzone w ramach sieci fenologicznej IMGW. Obserwowanych jest 10 gatunków roślin dziko rosnących[3][4].
Fenologiczna

pora roku

obserwowane roślinyprzeciętny termin
LegnicaSuwałki
1Początek wiosnyzakwitanie leszczyny pospolitej, i podbiału pospolitego1.0330.03
2Wczesna wiosnapoczątek listnienia brzozy brodawkowatej, kwitnienie: mniszka lekarskiego, czeremchy zwyczajnej24.044.05
3Pełnia wiosnyzakwitanie kasztanowca zwyczajnego, kwitnienie bzu lilaka10.0522.05
4Wczesne latozakwita robinia akacjowa5.0615.06
5Latozakwitanie lipy drobnolistnej30.067.07
6Wczesna jesieńkwitnienie wrzosu zwyczajnego, dojrzewanie owoców kasztanowca zwyczajnego i leszczyny pospolitej30.0828.8
7Jesieńżółknięcie liści kasztanowca zwyczajnego, żółknięcie i opadanie liści lipy drobnolistnej i brzozy brodawkowatej25.1014.10
8Zimaspoczynek roślin, pokrywa śnieżna8.129.11
  • podział na 10 — 12 pór roku[5].
  1. Przedwiośnie (zaranie wiosny)
  2. Pierwiośnie (wczesna wiosna)
  3. Wiosna (pełnia wiosny)
  4. Wczesne lato
  5. Lato (pełnia lata)
  6. Późne lato
  7. Wczesna jesień
  8. Jesień (pełnia jesieni, złota jesień)
  9. Późna jesień
  10. Zima, czasami w obrębie zimy wyróżnia się dodatkowo:

Projekty obserwacji fenologicznej

od 2007 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze polski w 51 stacjach systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin — zakres krajowy.

Projekt "BEAGLE" (ang. Biodiversity Education and Awareness to Grow a Living Environment) międzynarodowe obserwacje fenologiczne 6 gatunków drzew[6].

Projekt "Spring Alive" międzynarodowe obserwacje fenologiczne migracji 5 gatunków ptaków[7][8].

Projekt "Pora na pory — obserwacje fenologiczne" obserwacje fenologiczne 3 gatunków roślin[9].

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

  1. ↑ fenologia, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2018-03-16].
  2. ↑ Mała encyklopedia rolnicza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964, s. 159.
  3. ↑ Agrometeo – Fenologiczne Pory Roku | Fenologia, agrometeo.pogodynka.pl [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  4. ↑ Koźmiński i inni, Agrometeorologia, wyd. Wyd. 2 zm, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12498-9, OCLC 749762721.
  5. ↑ Marek Snowarski, Fenologia, atlas-roslin.pl [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  6. ↑ BEAGLE: Świat wokół nas się zmienia – ale czy my podejmujemy działania, aby stawał się bardziej zrównoważony?, beagleproject.org [dostęp 2021-05-17].
  7. ↑ Spring Alive [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  8. ↑ Spring Alive, OTOP [dostęp 2018-03-16] (pol.).
  9. ↑ Co to jest fenologia?, www.zycieaklimat.edu.pl [dostęp 2018-03-16].

Media użyte na tej stronie

Corylus avellana Blütenkätzchen.JPG
Autor: 4028mdk09, Licencja: CC BY-SA 3.0
Blütenkätzchen der Gemeinen Hasel (Corylus avellana), fotografiert in Heidelberg (Baden-Württemberg, Deutschland)