Fergusonit

Fergusonit
Ilustracja
Fergusonit na skaleniu i biotycie. Lokalizacja: Ytterby w Szwecji.
Właściwości chemiczne i fizyczne
Skład chemiczny

YNbO4

Twardość w skali Mohsa

5,5-6,5

Przełam

nierówny

Łupliwość

niewyraźna

Pokrój kryształu

wąskie, krótkie słupy zakończone tetragonalną bipiramidą[1][2]

Układ krystalograficzny

układ tetragonalny

Gęstość minerału

4,3-5,8[1], czysty fergusonit około 5,38 g/cm³[3]

Właściwości optyczne
Barwa

brązowoczarny do czarnego

Rysa

jasnobrunatna

Połysk

metaliczny do półmetalicznego, na przełamie szklisty

Współczynnik załamania

2,05-2,19, izotropowy[1]

Inne

słaby pleochroizm

Dodatkowe dane
Szczególne własności

ze względu na domieszki bywa promieniotwórczy

Fergusonit (ang. fergusonite) – minerał z gromady tlenków, tlenek itru i niobu o wzorze chemicznym YNbO4. Należy do minerałów rzadkich. Jest izostrukturalny z formanitem, z którym tworzy kryształy mieszane. Nazwa pochodzi od nazwiska szkockiego fizyka, polityka i kolekcjonera minerałów Roberta Fergusona[3][4].

Właściwości

Fergusonit tworzy kryształy o pokroju krótkosłupkowym, które są zakończone tetragonalną bipiramidą, może występować w skupieniach ziarnistych oraz w formie otoczaków skał okruchowych[2]. Kryształy w układzie tetragonalnym. Barwa brunatna, brunatnoszara, czarna, rzadziej żółtawa lub szara. Rysa jest koloru jasnobrunatnego, bywa również żółtawa lub zielonkawa. Jest kruchy, odznacza się niewyraźną łupliwością, nierównym przełamem. Przeświecający do nieprzezroczystego, połysk szklisty lub metaliczny. Często jest metamiktyczny i bywa promieniotwórczy[2]. Zwykle zawiera domieszki tantalu, żelaza, tytanu, cyny, ceru, erbu, lantanu, uranu i toru[2].

Występowanie

Występuje rzadko. Jest składnikiem pegmatytów granitowych i niektórych sjenitów[2][3]. Współwystępuje w wyniku paragenezy z cyrkonem, monacytem, euksenitem, gadolinitem, samarskitem. Występuje[2][3] w USA (Kolorado, Teksas, Montana), na Madagaskarze (Tsaratanana, Ambotonohanga), w Rosji (Góry Ilmeńskie i w wielu innych lokalizacjach), na Grenlandii (Qeqertarsuaq, Qaqortoq), Sri Lance (Rakwana), w Japonii (Takayama, Minō), Szwecji (Ytterby), Norwegii (Helle, Arendal).

W Polsce stwierdzony[2][3] w okolicach Szklarskiej Poręby (pegmatyty Skalnej Bramy, Białej Doliny, Zbójeckich Skał, Michałowic, ujście potoku Bystroń), Łomnicy (w pegmatytach), Mysłakowic, Podzamka (w sjenitach) i Strzegomia (druzy pegmatytowe). Największe kryształy w Polsce są spotykane w rejonie Strzegomia, ich wielkość dochodzi do 1 cm.

Zastosowanie

Stanowi źródło otrzymywania itru, rzadziej niobu, ceru, erbu i innych rzadszych pierwiastków[2]. Ma znaczenie naukowe i kolekcjonerskie. Bywa szlifowany na potrzeby kolekcjonerów[3]. W jubilerstwie nie ma większego znaczenia.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b c webmineral.com: Fergusonite. [dostęp 2014-04-19].
  2. ↑ a b c d e f g h Jerzy Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Katowice: Videograf II, 2003, s. 132. ISBN 83-7183-174-9.
  3. ↑ a b c d e f Nikodem Sobczak, Tomasz Sobczak: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 153. ISBN 83-01-12493-8.
  4. ↑ mindat.org: Fergusonite. [dostęp 2014-04-19].

Bibliografia

  • Jerzy Żaba: Ilustrowany słownik skał i minerałów. Katowice: Videograf II, 2003, s. 132. ISBN 83-7183-174-9.
  • Nikodem Sobczak, Tomasz Sobczak: Wielka encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, s. 153. ISBN 83-01-12493-8.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Fergusonit.jpg
Autor: Alchemist-hp (www.pse-mendelejew.de), Licencja: CC BY-SA 3.0 de
Fergusonite crystals embedded in feldspar and biotite, type locality: Ytterby/Sweden, formula: (Y,Ce,La,Nd)NbO4, ratio RE metals: 4:1:3:2