Ferrum 47

Ferrum 47
Ilustracja
TKh 05353 podczas Parady Parowozów w Wolsztynie
Inne oznaczenia

T3A, TKh49, TKh

Producent

Polska Fablok Chrzanów

Lata budowy

1948–1961

Układ osi

C

Wymiary
Masa pustego parowozu

34 800 kg[1]

Masa służbowa

44 400 kg

Długość

9170 mm

Średnica kół napędnych

1150 mm

Napęd
Trakcja

parowa

Ciśnienie w kotle

13 at

Powierzchnia ogrzewalna kotła

100 m²

Powierzchnia rusztu

1,7 m²

Średnica cylindra

460 mm

Skok tłoka

540 mm

Pojemność skrzyni węglowej

2,5 t[1]

Pojemność skrzyni wodnej

5 m³[1]

Parametry eksploatacyjne
Moc znamionowa

400 KM

Maksymalna siła pociągowa

7850 kG[1]

Prędkość konstrukcyjna

40 km/h[1]

Nacisk osi na szyny

14,8 t[1]

Parametry użytkowe
Minimalny promień łuku

70 m[1]

Portal Transport szynowy
Parowóz TKh 5564 na stacji Toruń Główny

Ferrum 47 (T3A, TKh49) – typ przemysłowych parowozów o układzie osi C (0-3-0) produkowany w latach 1948–1961 przez Fablok w Chrzanowie dla kolei przemysłowych. Nosił fabryczne oznaczenie typu T3A i znany był pod nazwą Ferrum 47, a przez użytkowników był oznaczany zgodnie z polskim systemem oznaczeń parowozów jako TKh. Jeden egzemplarz został na PKP oznaczony serią TKh49.

Historia

Parowóz typu T3A został zaprojektowany po II wojnie światowej w Fabloku w Chrzanowie na podstawie dokumentacji przedwojennej lokomotywy tych zakładów Ferrum 29 (T2A), wywodzącej się częściowo, w zakresie podwozia, z konstrukcji austriackiej[2]. Nazwa typu pochodziła od Huty Ferrum, na której zamówienie wykonano pierwsze parowozy Ferrum 29, i roku opracowania[2]. Powojenny typ T3A, powszechnie znany jako typ Ferrum 47, był uproszczony i tańszy w produkcji, wobec dużego zapotrzebowania kraju na parowozy przemysłowe[2]. Zrezygnowano z przegrzewacza pary, wskutek czego parowóz miał nieco niższą moc (400 KM wobec 450 KM), a w konstrukcji wprowadzono częściowo spawanie[1]. Modyfikacją był Ferrum 724, różniący się szczegółami i o konstrukcji spawanej wraz z kotłem[3]. W latach 1948–1961 wyprodukowano co najmniej 437 tych parowozów (sprawozdanie ogólne Fabloku mówiło o 480 sztukach, lecz nie jest to szczegółowo potwierdzone)[4].

Konstrukcja

Przesuwna trzecia oś parowozu zapewniała kursowanie po bocznicy zakładowej o promieniu 70 metrów. Silnik parowy posiadał suwaki tłokowe oraz smarotłocznie Friedmanna. W parowozie zamontowano kocioł wyprodukowany przez Sosnowieckie Zakłady Budowy Kotłów. Kocioł z szerokim stojakiem półpromienistym ustawionym nad ostoją w specjalnym wykroju miał stalową skrzynię ogniową. Do zasilania kotła wykorzystywano dwa inżektory Friedmanna. Parowozy posiadały blaszaną ostoję wykonaną z ostojnic grubości 28 milimetrów zawieszoną na płaskich sprężynach. Połączenie sprężyn drugiej oraz trzeciej osi dawało czteropunktowe podparcie parowozu[5].

Eksploatacja

Pierwsze 17 parowozów zostało wyprodukowanych w 1948 roku, a ogółem wiadomo o dostarczeniu do polskich odbiorców 371 parowozów[3]. 66 dalszych wyprodukowano na eksport – do kolei przemysłowych w Chinach (60 w latach 1958–60), Rumunii (3 w 1953 roku) i na Węgrzech (3 w 1959 roku)[3]. Trafiały głównie do kopalni i hut, a ponadto do cementowni, zakładów chemicznych i innych dużych zakładów przemysłowych[6]. Parowozy eksploatowano na bocznicach zakładów przemysłowych do połowy lat 90. XX wieku[7]. Przez użytkowników parowozy były oznaczane symbolem serii TKh, zgodnym z polskim systemem oznaczeń parowozów, połączonym z numerem fabrycznym parowozu lub kotła[8].

Parowóz TKh 5695 eksploatowany dawniej w hucie Florian w Świętochłowicach w 1996 roku został eksponatem skansenu w Chabówce i jedynym parowozem tego typu na inwentarzu PKP, oznakowany jako TKh49-1[9], a zarazem ostatnim parowozem przejętym przez PKP[10].

Lista parowozów typu Ferrum zachowanych w Polsce

TKh Ferrum zachowane w Polsce (stan na 23 listopada 2021)[11].
PojazdRok produkcjiProducentMiejscowośćStan
TKh 6431949FablokJaworzyna Śląskaeksponat
TKh 21911950FablokBiałowieżaeksponat
TKh 28731951FablokPyskowicewrak
TKh 29421951FablokWęgliniecpomnik
TKh 29491952FablokSkierniewiceeksponat
TKh 053531953FablokWrocławoczekuje naprawy
TKh 31401954FablokKościerzynaeksponat
TKh 31451954FablokSosnowiecpomnik
Huta Szczecin 61958FablokSzczecinpomnik
TKh 40271955FablokKarszniceeksponat
TKh 01751957FablokChabówkaeksponat
TKh 53761956FablokJarocinwrak
TKh 53801956FablokPyskowicewrak
TKh 55641956FablokToruńpomnik
TKh49-11961FablokChabówkaeksponat
TKh 56971961FablokPyskowiceeksponat
TKh 56991961FablokTczewpomnik
TKh 5387 w Belgii

Parowozy TKh 49 za granicą:

Po 1990 roku przynajmniej 9 parowozów tego typu zostało sprzedanych jako eksponaty lub na koleje turystyczne za granicę, głównie do Wielkiej Brytanii[12], między innymi:

  • TKh49 nr 4015 "Karel", rok prod. 1947. Fablok. Lokalizacja - Bitton, Wielka Brytania, parowóz używany na turystycznej kolei Avon Valley Railway[13].
  • TKh nr 5374, rok prod. 1959, użytkowana od 1959 roku do końca lat 80. XX w. w Hucie im. Marcelego Nowotki w Ostrowcu Świętokrzyskim, od 1992 w Wielkiej Brytanii (Plymouth)[12].

Przypisy

  1. a b c d e f g h Pokropiński 2007 ↓, s. 177, 256.
  2. a b c Pokropiński 2007 ↓, s. 174-175.
  3. a b c Pokropiński 2007 ↓, s. 178.
  4. Pokropiński 2007 ↓, s. 177.
  5. Zdeňek Bauer, Jirí Bouda: Stare parowozy. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1986, s. 210. ISBN 83-217-2574-0.
  6. Pokropiński 2007 ↓, s. 180-185.
  7. Paweł Terczyński: Atlas parowozów. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2003, s. 120. ISBN 83-901902-8-1.
  8. Paweł Terczyński. Parowóz TKh-2942. „Świat Kolei”. Nr 8/2000. s. 17. 
  9. Maciej Panasiewicz: TKh49-1.
  10. Paweł Terczyński: Najmłodszy parowóz PKP, "Świat Kolei" nr 2/1997, s. 6
  11. Wciąż pod parą... (pol.). polskieparowozy.pl. [dostęp 2021-05-30].
  12. a b Wciąż pod parą... (pol.). polskieparowozy.pl. [dostęp 2021-05-30].
  13. TKh49 NO. 4015 “KAREL”... (ang.). Avon Valley Railway. [dostęp 2021-05-31].

Bibliografia

  • Bogdan Pokropiński: Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2007. ISBN 978-83-206-1617-0.

Media użyte na tej stronie

Parowóz TKh 49 - 5564 przed stacją Toruń Główny.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Parowóz TKh 5564 przed stacją Toruń Główny
Maldegem stoom 3.jpg
Autor: Smiley.toerist, Licencja: CC BY-SA 3.0
Steam engine 5387 in Maldegem
TKh-05353 Wolsztyn 05.16 182.JPG
Autor: Marek Mróz, Licencja: CC BY-SA 4.0
TKh 05353 podczas Parady Parowozów w Wolsztynie