Figura retoryczna

Figura retoryczna (figura stylistyczna, postać mowy) – środek ekspresji językowej wzmacniający emocjonalność, obrazowość języka, polegający na stosowaniu ozdobnych zwrotów lub wyrażeń.

Ze względu na pełnione funkcje wyróżniane są:

  • figurae ad delectandum – figury retoryczne, które urozmaicając styl mają sprawiać przyjemność odbiorcy; należą do nich: apostrofa, hypotypoza, prozopopeja, etopeja
  • figurae ad docendum – figury retoryczne pouczające; należą do nich: sustenatio, communicatio, correctio
  • figurae sententiarum – figury retoryczne służące kwiecistości stylu; należą do nich: repetitio, conversio, complexio, conduplicatio, gradatio, synonimia, traductio, polisyndeton, reticentia, adiunctio, disiunctio, paronomasia, similiter cadens, similiter desinens.

Inny podział to:

  • figury myśli, polegające na zmianie znaczeń
  • figury słowne, zestawiające brzmienia wyrazów
  • figury namiętności, mające wywoływać emocje
  • gramatyczne, modyfikujące składnię
  • zwroty retoryczne, stosowane w celu wzmocnienia wyrazu wypowiedzi

Podział ten nie jest ścisły, ponieważ ta sama figura może pełnić równocześnie różne funkcje.

Przegląd figur retorycznych

  • adiunctio = (przyłączenie)
  • alegoria
  • aliteracja
  • aluzja = napomknienie
    • brzmieniowa
    • historyczna
    • literacka
    • mitologiczna
  • amplifikacja = rozszerzenie
  • communicatio = gr. anakoinosis = odwołanie się do słuchaczy
  • anakolut
  • anastrofa = epanastrofa
  • animizacja = ożywienie
  • annominacja
  • antygradacja = antyklimaks
  • antymetabola = anatylepsja = łac. commutatio
  • antyteza
    • antymetateza = odwrotnia = łac. reversio
  • aporia (gr.) = łac. dubitatio = powątpiewanie
  • apostrofa = metabaza
  • asyndeton
  • brachylogia = brewilokwencja
  • chiazm
  • correctio (łac.) = poprawienie się = gr. epanortesis = sprostowanie
  • deprecatio = błaganie
  • dialogizm
  • dysjunkcja = łac. disiunctio
  • elipsa = wyrzutnia
  • emfaza
  • enallage
  • enumeracja = wyliczenie
  • epanodos = epanodus
  • epexegesis = apozycja
  • epifonem
  • epifraza
  • epitet = określenie poetyckie
  • erotema
  • eufemizm
  • eufuizm
  • gra słów
  • gradacja = stopniowanie
    • klimaks
  • hendiadys
  • hiperbola = łac. superlatio = przesadnia
  • homoioteleuton = łac. similiter desinens = podobieństwo zakończeń
  • hypallage
  • hyperbaton
  • hysteron-proteron = histerologia = uwcześnienie
  • inwersja = hiperteza = metateza = przestawnia = szyk przestawny
  • inwokacja = wezwanie
  • ironia = łac. dissimulatio
  • katachreza
  • litota = gr. litotes
  • metabola
  • metafora = gr. metaphora = łac. translatio = przenośnia
  • metalepsja
  • metonimia = łac. denominatio = zamiennia
  • morfizacja = upostaciowienie
  • nagromadzenie = accumulatio = congeries
  • niedomówienie = niedopowiedzenie
  • oksymoron = antylogia = epitet sprzeczny
  • onomatopeja = dźwiękonaśladownictwo = harmonia naśladowcza
  • opisanie = hypotypoza = gr. hypotyposis = łac. descriptio
  • opuszczenie = paralipsa = pominięcie = łac. praeteritio
  • paronomazja
  • personifikacja = uosobienie
  • peryfraza = omówienie
  • pleonazm = tautologia
  • polisyndeton
  • porównanie = łac. comparatio
  • powtórzenie
    • anadiploza = łac. geminatio, conduplicatio = palilogia = podwojenie
    • anafora = epanafora = łac. repetitio
    • diafora
    • epanalepsa = gr. epanalepsis = powtórzenie bezpośrednie
    • epifora = epistrofa = łac. conversio
    • poliptoton = figura etymologiczna
    • symploka = łac. complexio
  • prolepsis = łac. anteoccupatio = antycypacja, uprzedzenie kontrargumentacji
  • przejścia = łac. transitiones
  • przekleństwo = łac. imprecatio
  • przysięga = łac. obsecratio
  • retardacja = opóźnienie
  • similiter cadens
  • sustenatio = napięcie
  • syllepsis
  • symbol
  • synekdocha = łac. comprehensio = ogarnienie
  • synonimia
  • tapeinoza = łac. deminutio
  • wyznanie = łac. confessio
  • zaklęcie = łac. obsecratio
  • zamilknięcie = aposjopeza = łac. reticentia
  • zeugma
  • zezwolenie = łac. concessio
  • zwroty retoryczne

Zobacz też