Film strukturalny

Fragment taśmy z filmem Arnulf Rainer (1960)

Film strukturalny (ang. structural film, materialist film) – kierunek w amerykańskiej i europejskiej awangardzie filmowej, który rozwinął się w latach 60. Filmowcy-strukturaliści zainteresowani byli kwestiami tworzywa filmowego: właściwościami komunikatu filmowego, formy filmu i procesu filmowania[1], a także unaocznianiem widzom taśmy filmowej jako materialnego przedmiotu[2]. Do głównych przedstawicieli kina strukturalnego należą Michael Snow, Paul Sharits, Hollis Frampton, George Landow i Peter Kubelka.

Charakterystyka

Film strukturalny skupia uwagę na technologicznym aspekcie kina. Ujawnia jego materialny charakter, który w kinie fabularnym i dokumentalnym głównego nurtu jest ukrywany przed widzami – owo ukrywanie nazywano „iluzyjnością”.

W filmie strukturalnym eksponuje się przede wszystkim fizyczność taśmy filmowej, światło, filtry, obiektywy oraz różne elementy języka filmowego takie jak: plany czy ruchy kamery[2]. Zamysł ten realizowany jest za pomocą wielu różnych środków, które często testują wytrzymałość percepcji widza na bodźce wizualne i dźwiękowe. Do powszechnie wykorzystywanych zabiegów filmowców-strukturalistów należy tworzenie sekwencji białych i czarnych klatek na taśmie, budujących wrażenie migotania, jak np. w filmach Arnulf Rainer (1960) Petera Kubelki oraz The Flicker (1966) Tony’ego Conrada. Charakterystycznym chwytem było również zapętlenie pojedynczej sekwencji obrazów, jak w filmie T,O,U,C,H,I,N,G (1968) Paula Sharitsa. Do innych przykładów strukturalnych eksperymentów można zaliczyć filmy Michaela Snowa: Wavelength (1967), Back-Forth (1969), La Region Centrale (1971), w których autor eksponuje efekty stosowania transfokatora, panoramowania oraz obrotów kamery o 360 stopni[2].

Film strukturalny miał w szczególny sposób aktywizować umysł odbiorcy. Zdaniem brytyjskiego teoretyka Petera Gidala komercyjne kino głównego nurtu przedstawiało widzowi zideologizowaną i statyczną wizję świata[3]. Film strukturalny miał zerwać z tą „iluzyjnością” i zmusić odbiorcę do intelektualnej samodzielności, a przy tym unaocznić stojące za kinem mechanizmy techniczne. Widz podczas odbioru dzieła buduje własną „wersję” oglądanego filmu i zmuszony jest nieustannie przekształcać swoje spostrzeżenia i domysły[3]. Była to część szerszego dążenia awangardowych filmowców do zaprezentowania widzom tych aspektów kina, które przemysł medialny ignorował[4].

Film strukturalny w Polsce

Formacją realizującą film strukturalny w Polsce był Warsztat Formy Filmowej, założony w roku 1970 jako koło studenckie w Szkole Filmowej w Łodzi. Twórczość członków warsztatu, zaliczana w obręb sztuki konceptualnej, inspirowana była sztuką okresu międzywojennego (konstruktywizm, dadaizm), a także szerszymi tendencjami konceptualnymi w sztuce lat 60. i 70. (neoawangarda)[5][6]. Członkami grupy byli m.in. Józef Robakowski, Ryszard Waśko, Paweł Kwiek, Wojciech Bruszewski, Zbigniew Rybczyński. Wychodzili oni poza film, realizując też prace wideo, fotografie, instalacje.

Twórcy warsztatu korzystali z rozmaitych technik w celu realizacji postulatów kojarzonych z filmem strukturalnym. Dla przykładu, w filmie Rynek (1970) Józef Robakowski skorzystał z techniki filmu poklatkowego, filmy Test (1971), Próba II (1971) zrealizował techniką bezkamerową, zaś Idę (1973) został nakręcony na taśmie 35mm w jednym ciągłym ujęciu pokazującym punkt widzenia osoby wchodzącej po schodach.

Wybrane filmy

  • Arnulf Rainer (1960), reż. Peter Kubelka
  • The Flicker (1965), reż. Tony Conrad
  • Wavelength (1967), reż. Michael Snow
  • T,O,U,C,H,I,N,G (1968), reż. Paul Sharits
  • One Second in Montreal (1969), reż. Michael Snow
  • Zorns Lemma (1970), reż. Hollis Frampton
  • Serene Velocity (1970), reż. Ernie Gehr
  • Remedial Reading Comprehension (1971), reż. George Landow
  • Test (1971), reż. Józef Robakowski

Przypisy

  1. ↑ Marek Hendrykowski: Słownik terminów filmowych. Poznań: 1994, s. 280.
  2. ↑ a b c Mirosław Przylipiak. Kino bezpośrednie a amerykańska awangarda filmowa lat sześćdziesiątych. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska”. nr 6 (2008). s. 175. 
  3. ↑ a b Peter Gidal: Structural film anthology. Londyn: 1978, s. 3-4.
  4. ↑ Mirosław Przylipiak. Kino bezpośrednie a amerykańska awangarda filmowa lat sześćdziesiątych. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska”. nr 6 (2008). s. 176. 
  5. ↑ Łukasz Ronduda: Warsztat Formy Filmowej. Realizacje filmowe z lat 1970 - 1977. [dostęp 2017-09-22].
  6. ↑ Lechosław Olszewski. Działalność Warsztatu Formy Filmowej jako przykład strategii sztuki wobec władzy w Polsce lat siedemdziesiątych. „Artium Quaestiones”. nr IX (1998). s. 122-123. 

Bibliografia

  • Peter Gidal: Structural film anthology. Londyn: British Film Institute, 1978. ISBN 978-0-85170-053-3.
  • J. Ronald Green: Animation Diagnostics: Power and the Loop (ang.). Senses of Cinema, 2013. [dostęp 2017-09-22].
  • Marek Hendrykowski: Słownik terminów filmowych. Poznań: Ars Nova, 1994. ISBN 978-83-85409-27-4.
  • Lechosław Olszewski. Działalność Warsztatu Formy Filmowej jako przykład strategii sztuki wobec władzy w Polsce lat siedemdziesiątych. „Artium Quaestiones”. nr IX (1998). ISSN 0239-202x. 
  • Mirosław Przylipiak. Kino bezpośrednie a amerykańska awangarda filmowa lat sześćdziesiątych. „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska”. nr 6 (2008). ISSN 1643-4668. 
  • Łukasz Ronduda: Warsztat Formy Filmowej. Realizacje filmowe z lat 1970 - 1977. ArtPapier, 2004. [dostęp 2017-09-22].

Media użyte na tej stronie

Arnulf Rainer film.png
A scan of several frames from Arnulf Rainer by Peter Kubelka