Filokalia

Wybór z I tomu Filokalii pt. Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta. Publikacja powstała w ramach projektu FILOKALIA, którego głównym zadaniem jest wydanie pierwszego polskiego przekładu pism duchowych (IV-XV w.) pt. Filokalia.

Filokalia (gr. Φιλοκαλία od φιλέω - kocham i καλός - piękny) – zbiór tekstów około 36 autorów, z długiego okresu od IV do XV w., z zakresu ascetyki i duchowości w tradycji prawosławnej. Teksty zebrali i chronologicznie uporządkowali, mnich Nikodem z góry Athos, nazywany Hagiorytą (1749-1809) i biskup Makary z Koryntu (1731-1805) pozbawiony biskupstwa, żyjący jako eremita. Obaj spotykali się czasem na Górze Atos. W chronologii tekstów można wyróżnić cztery główne okresy: ojców pustyni, tradycji synajskiej, duchowości studyckiej oraz okres Góry Atos.

Zbiór jest zatytułowany Filokalia ton hieron neptikon, a pełny tytuł to: Filokalia świętych ojców neptyckich, ułożona z pism świętych i teoforycznych ojców, w której przez duchową filozofię działania i kontemplacji, umysł zostaje oczyszczony, oświecony i udoskonalony. W tytule „ojcowie neptyccy” oznacza mistrzów duchowych nauczających, jak osiągnąć stan wewnętrznej, duchowej czujności (gr. nepsis), a wybrani oni zostali spośród większej liczby pism „ojców teoforycznych”, czyli „noszących Boga”, co określa tych, którzy doświadczyli Bożej obecności. W tytule należy zauważyć jeszcze dwa aspekty: zarówno działanie, jak i kontemplację. Filokalię opublikowano w 1782 r. w Wenecji, gdyż Grecja była okupowana przez Turków. Tytuł zbioru nawiązuje do wyciągu (czyli również filokalii) z tekstów Orygenesa (Umiłowanie Boskiego piękna), który powstał w IV w. pod opieką Bazylego Wielkiego i Grzegorza z Nazjanzu.

Dzieło to przetłumaczono w 1793 na język cerkiewnosłowiański, a w 1877 na rosyjski pod tytułem Dobrotolubije (Добротолюбие) przez świętego mnicha Teofana Pustelnika. Miało ono wielki wpływ na świat prawosławny i na powrót do hezychazmu.

Duchowość Filokalii stawia w centrum oczyszczenie serca, modlitwę Jezusową (zwaną także modlitwą serca), praktykowanie cnót z jednoczesnym podkreśleniem rzeczywistego uczestnictwa w życiu bożym.

Pierwszy, całościowy przekład na język polski Filokalii realizowany jest w ramach projektu filokalia.pl przez Wydawnictwo Benedyktynów TYNIEC. Dostępny jest na niej wybór z I tomu Filokalii pt. Pseudo-Antoni Wielki, Izajasz Anachoreta^[1]

Cytaty

W niewłaściwy sposób nazywa się ludzi rozumnymi. Nie są bowiem rozumni ci, którzy wyuczyli się rozpraw i ksiąg dawnych mędrców, lecz ci, którzy mają rozumną duszę i potrafią rozróżnić, co jest dobre, a co złe. Unikają bowiem tego, co jest niegodziwe i niszczy duszę, a to, co jest dobre i dla duszy korzystne, osiągają dzięki gorliwym ćwiczeniom duchowym. A robią to z wielką wdzięcznością wobec Boga. Tacy jako jedyni powinni być nazywani prawdziwie rozumnymi ludźmi.

Pseudo-Antoni Wielki // Filokalia, tom 1

Jak sternicy prowadząc statek korzystają z pomocy oka, aby nie osiąść na jakiejś podmorskiej czy przybrzeżnej skale, tak i ci, którzy pragną wieść cnotliwe życie, niech starannie rozważają, co powinni czynić, a czego unikać. I niech sądzą, wycinając z duszy niegodziwe myśli, że prawdziwe i boskie prawa są dla nich korzystne.

Pseudo-Antoni Wielki // Filokalia, tom 1

Niech twoje serce nie cieszy się, ilekroć stawisz czoła wrogości i spostrzeżesz, że osłabiona ucieka do tyłu, ponieważ zło duchów jest za nimi. Przygotowują one bój gorszy od tego pierwszego, zachowują go poza miastem i rozkazują mu się nie ruszać. Kiedy się przeciwstawiasz, wychodząc im naprzeciw, uciekają sprzed twojego oblicza w słabości. Gdy natomiast wywyższy się twoje serce, ponieważ je przepędziłeś, oraz porzucisz miasto, jedne powstaną z tyłu, inne staną z przodu, a nieszczęsna dusza pozostanie między nimi, bez drogi ucieczki. Miastem jest modlitwa, przeciwstawieniem się jest odparcie demona w Jezusie Chrystusie, a podstawa to gwałtowność.

Izajasz Anachoreta // Filokalia, tom 1

Demony w swojej przebiegłości oddalają się na jakiś czas, a wtedy człowiek puszcza swoje serce samopas, myśląc, że osiągnął już spokój. A one na powrót wkraczają do nieszczęsnej duszy i porywają ją, jak wróbla. I gdy staną się od niej silniejsze, będą ją niemiłosiernie poniżać we wszelkim grzechu, gorszym od tych popełnionych uprzednio, w sprawie których człowiek modlił się o przebaczenie. Stańmy więc w bojaźni Bożej i ustrzeżmy naszego serca, dokonując naszych praktyk i strzegąc cnót, które powstrzymują zło naszych wrogów.

Izajasz Anachoreta // Filokalia, tom 1

Ten, kto stał się ślepy, nie widzi światła słońca. Tak samo ten, kto nie podąża w trzeźwości, nie widzi w dużej ilości blasków łaski z góry, ani też nie zostanie uwolniony od niegodziwych i nienawistnych dla Boga czynów, słów i namysłów. Tacy ludzie w chwili zejścia z tego świata nie miną wolni piekielnych władców.