Filozofia bizantyńska
Filozofia bizantyńska – filozofia Wschodniego Cesarstwa Rzymskiego (Bizantyńskiego). Za jej początek najczęściej uważa się rok 330 (założenie Konstantynopola), 395 (podział Cesarstwa na Wschodnie i Zachodnie) lub 527 (datę wstąpienia na tron cesarza Justyniana I), za koniec – rok 1453.
Chronologia
Filozofia bizantyńska stanowi integralną część filozofii greckiej. Jest spadkobierczynią i kontynuatorką filozofii antycznej. W zmienionych warunkach historycznych wykształciła jednak odmienne metody badawcze i formy wyrazu, zgodne z wiarą chrześcijańską. Ze względu na ciągłość kulturową trudno jest wskazać na konkretną datę początkową filozofii bizantyńskiej. Historycy w zależności od zapatrywań wskazują na założenie Konstantynopola (330), drugi podział Cesarstwa (395), upadek Cesarstwa na Zachodzie (476), wstąpienie na tron cesarza Justyniana (527) i zamknięcie Akademii Platońskiej (529), które uchodzi za symboliczną datę końcową filozofii antycznej. Najbardziej skrajni w tej kwestii badacze za początek filozofii bizantyńskiej uznają wstąpienie na tron pierwszego cesarza z dynastii izauryjskiej (717) lub śmierć Jana Damasceńskiego (750), kończącą okres działalności Ojców Kościoła, kiedy ostatecznie wykształciła się całkowicie odrębna forma filozofii popatrystycznej[1][2].
Ustalenie daty końcowej nie nastręcza takich trudności. Zdobycie Konstantynopola przez Turków w 1453 roku i upadek Cesarstwa Bizantyńskiego wyznaczają wyraźny kres politycznej, ekonomicznej i kulturalnej samodzielności Bizantyńczyków. Filozofia grecka przetrwała ten upadek. Kontynuując i rozwijając dotychczasowe wzory rozumowania, żyła nadal na terenach byłego Cesarstwa i w diasporze, ale zasadniczo uznaje się ją już za filozofię następnego okresu[1].
Periodyzacja
Uczeni w różny sposób dzielą filozofię bizantyńską na okresy. Najprostszy podział wyznacza cztery lub pięć okresów:
- patrystyczny (IV-VIII wiek)
- humanistyczny (VIII-X wiek)
- Komnenów (XI-XII wiek)
- Laskarysów (I poł XIII wieku)
- Paleologów (II poł. XIII- I poł. XV wieku)[3]
Rozpowszechniona jest też periodyzacja oparta na kryterium historycznym, zakładająca istnienie ośmiu okresów rozwoju filozofii bizantyńskiej:
- okres I 330-395
- okres II 395-527
- okres III 527-610
- okres IV 610-717
- okres V 717-867
- okres VI 867-1081
- okres VII 1081-1204
- okres VIII 1204-1453[4]
Przedstawiciele
Okres I 330-395
- Bazyli Wielki (329-379)
- Grzegorz z Nazjanzu (330-389)
- Grzegorz z Nyssy (335-394/395)[5]
Okres II 395-527
| Szkoła ateńska | Szkoła aleksandryjska |
|---|---|
| Plutarch z Aten (ok. 350-432) | Hypatia z Aleksandrii (355/370-415) |
| Syrianos (zm. ok. 437) | Synezjusz (ok. 370-ok. 414) |
| Proklos (ok. 410-485) | Hierokles z Aleksandrii |
| Marinos z Neapolis (ok. 440-po 486) | Hermiasz (ok. 410-ok. 450) |
| Izydor z Aleksandrii (ok. 450-ok. 520) | Amoniusz (ok. 435-po 515) |
| Zenodot | Nemezjusz |
Okres III 527-610
| Szkoła ateńska | Szkoła aleksandryjska | Szkoła gazejska | Inni |
|---|---|---|---|
| Damascjusz (ok. 462-po 538) | Jan Filopon (475/490-567/580) | Eneasz z Gazy (ok. 450-po 518) | Pseudo-Dionizy Areopagita |
| Symplicjusz (ok. 490-560) | Olimpiodor Młodszy (ok. 500-ok. 570) | Zachariasz Retor (zm. przed 533) | Leoncjusz z Bizancjum (ok. 485-544) |
| Pryscjan | Dawid Niezwyciężony (ok. 470-550/560) | Prokop z Gazy (ok. 465-ok. 528) | Sergiusz z Reszainy |
| Eliasz[6] |
Okres IV 610-717
- Maksym Wyznawca (ok. 580-662)
Okres V 717-867
- Jan z Damaszku (ok. 675-ok. 749)
- Leon Filozof
- Focjusz I Wielki (ok. 810-891)
- Aretas
Okres VI 867-1081
- Michał Psellos (1018-1078/1097)
- Jan Italos (ok. 1025-po 1085)
Okres VII 1081-1204
- Eustracjusz z Nicei (ok. 1050-1120/1130)
- Michał z Efezu
- Teodor ze Smyrny
- Mikołaj z Metony (zm. pom. 1160-1166)[7]
- Teodor Prodrom (ok. 1100-pom. 1158-1170)[8]
Okres VIII 1204-1453
- Nicefor Blemmydes (1197-ok. 1272)
- Teodor II Laskarys (1221-1258)
- Manuel Holobol (druga połowa XIII w.)
- Nicefor Chumnos (ok. 1250-1327)
- Teodor Metochita (1270-1332)
- Jan Pediazym (zm. 1341)
- Barlaam z Kalabrii (ok. 1290-ok. 1350)
- Nicefor Gregoras (1295-1359-1360)
- Grzegorz Palamas (1296-1359)
- Grzegorz Akyndyn (ok. 1300-po 1347)
- Mikołaj Kabazylas (zm. ok. 1391)
- Demetriusz Kydones (ok. 1324-ok. 1397)
- Józef Filagrios (koniec XIV w.)
- Jan Chortazmen (1370-1436)
- Jerzy Gemist-Pleton (ok. 1355-ok. 1450)
- Jerzy z Trapezuntu (1395-1484)
- Teodor Gaza (ok. 1398-1476)
- Andronik Kallistos (1400-1486)
- Gennadiusz II Scholar (1405-po 1472)
- Bessarion (1408-1472)[9]
Przypisy
- ↑ a b Jurewicz 1984 ↓, s. 22–24.
- ↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 3.
- ↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 5–6.
- ↑ Jurewicz 1984 ↓, s. 28–29.
- ↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 5.
- ↑ Jurewicz 1984 ↓, s. 76–81.
- ↑ Jurewicz 1984 ↓, s. 247.
- ↑ Lagerlund 2011 ↓, s. 1269.
- ↑ Ierodiakonou 2004 ↓, s. 6.
Bibliografia
- O. Jurewicz: Historia literatury bizantyńskiej. Wrocław: Ossolineum, 1984. ISBN 83-04-01422-X.
- Katerina Ierodiakonou (red.): Byzantine philosophy and its ancient sources. Oxford: Clarendon Press, 2004. ISBN 0-19-926971-8.
- Henrik Lagerlund (red.): Medieval Philosophy. Springer, 2011. ISBN 978-1-4020-9728-7.
- Bazyli Tatakis: Filozofia bizantyńska. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2012. ISBN 978-83-7505-585-6.
- Ján Zozulak. Inquiries into Byzantine Philosophy. Berlin: Peter Lang, 2018. ISBN 978-3-631-76600-2. DOI:10.3726/b14585.
Linki zewnętrzne
- Katerina Ierodiakonou, Börje Bydén, Byzantine Philosophy, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy [online], CSLI, Stanford University, 16 września 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-09-17] (ang.).