Filozofia marksistowsko-leninowska

Filozofia marksistowsko-leninowska – radziecka wersja filozofii marksizmu, która powstała w latach 20. XX wieku^[1] i przez dziesięciolecia była oficjalną filozofią w Związku Radzieckim^[2] oraz w krajach bloku wschodniego.

Krótka charakterystyka

Filozofia ta jako całość dzieli się na materializm dialektyczny i materializm historyczny^[3], które łącznie stanowią jedną z trzech części składowych marksizmu-leninizmu jako nierozerwalnej jedności filozofii marksistowskiej, ekonomii politycznej i socjalizmu naukowego (albo naukowego komunizmu)^[4][5]. Według ideologów radzieckich Karol Marx i Fryderyk Engels opracowali wyższą, jakościowo nową formę materialistycznego pojmowania świata, które ogarnia – w odróżnieniu od materializmu istniejącego poprzednio – nie tylko przyrodę, ale i społeczeństwo^[6]. Filozofia marksistowsko-leninowska obejmuje naukę o ogólnych zasadach i prawach bytu przyrody (ontologia, filozoficzne problemy przyrodoznawstwa), o rozwoju społeczeństwa ludzkiego (filozofia historii, socjologia), teorię poznania świata (gnozeologia), etykę, estetykę oraz swoją własną historię^[3]. Nieodłączną częścią składową filozofii marksistowsko-leninowskiej jest także naukowy ateizm^[7]. W ten sposób historycznie ukształtował się w filozofii marksistowskiej krąg jej problemów, teoretycznie, praktycznie i organizacyjnie zróżnicowały się jej działy^[3].

Jednym z głównych elementów filozofii marksistowsko-leninowskiej było jej określenie jako rewolucyjnego przewrotu w filozofii^[8]. Istota tej rewolucji filozoficznej polega na organicznej jedności teorii z rewolucyjną praktyką, z walką przeciw kapitalizmowi. Jądro rewolucyjnego przewrotu dokonanego przez marksizm w filozofii zawarte jest w 11 tezie Marksa o Feuerbachu^[9]:

Twórcy marksizmu położyli kres charakterystycznemu dla filozofii przedmarksowskiej przeciwstawianiu teorii filozoficznej praktyce i powiązali w jedno rewolucyjną teorię i rewolucyjną praktykę, filozofię i politykę, przekształcając filozofię w narzędzie komunistycznego przeobrażenia życia społecznego. To właśnie warunkuje nową rolę społeczną filozofii marksistowsko-leninowskiej, która otwiera nową epokę w duchownym rozwoju ludzkości^[10][11][6].

Dzięki Rewolucji październikowej światopogląd marksistowski po raz pierwszy w swej historii otrzymał szerokie wsparcie państwowe^[1]. Utworzono szereg instytutów propagandy marksizmu: Akademia Socjalistyczna(ros.) (1918), Instytut Czerwonej Profesury (1921) i in. Ale obok ośrodków skupiających myślicieli marksistowskich, ich sympatyków i sprzymierzeńców istniały w pierwszych latach po rewolucji w Związku Radzieckim i takie, które krytycznie, a nawet wrogo odniosły się do rewolucji, władzy radzieckiej, marksizmu i socjalizmu^[12]. Zanim filozofia marksistowsko-leninowska powstała w jej ostatecznej formie, bolszewicy w 1922 roku wydalili z kraju rosyjskich intelektualistów (operacja znana jako "statek filozofów"), uznanych za wrogów nowego reżimu. Lenin w ten sposób pozbył się intelektualnej opozycji. W opracowywaniu filozofii marksistowsko-leninowskiej przez ideologów radzieckich ważną rolę odegrała praca Lenina „O znaczeniu wojującego materializmu”^[1], gdzie Lenin przypisywał pierwszorzędne znaczenie obronie marksizmu i ateizmu, walce przeciw ideologii burżuazyjnej, zdemaskowaniu wszystkich współczesnych „dyplomowanych lokajów klechostwa”^[13].

Władze radzieckie ustanowiły nadzór partyjny nad badaniami filozoficznymi, przejawy samodzielności myślenia podlegały prześladowaniom, i w końcu ideolodzy radzieccy doprowadziły filozofię marksizmu do wprost dogmatyzmu i fideizmu^[2][1].

W systemie oświaty

Za czasów ZSRR filozofia marksistowsko-leninowska była obowiązkowym przedmiotem studiów na wszystkich uczelniach wyższych^[15]. Nauka podstaw filozofii marksistowsko-leninowskiej była obowiązująca również w ramach odpowiedniego przedmiotu radzieckiego szkolnictwa średniego^[16].

Zobacz też

• Leninizm

Przypisy

Bibliografia

• Wiktor Czertkow, Sawwa Dudel, Iwan Kuzniecow, Michaił Leonow, Teodor Ojzerman, Nikołaj Owczynnikow, i in.: Materializm dialektyczny. Pod ogólną redakcją J.F. Aleksandrowa. Tłumaczyli Halina Zielnikowa, Zdzisław Nieman, Halina Waśkowska, Stanisław Radziszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1955. (pol.).
• Aleksiej Bogomołow, Dmitrij Czesnokow, Władisław Kelle, Fiodor Konstantinow, Teodor Ojzerman, Mark Rozental, i in.: Podstawy filozofii marksistowsko-leninowskiej. Pod redakcją F. W. Konstantinowa ; z ros. przeł. Henryk Widłaszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1980. 672, [3] s. ; 20 cm.
• Mikołaj Łosski: Materializm dialektyczny w ZSRR. W: Mikołaj Łosski: Historia filozofii rosyjskiej. Przełożył: Henryk Paprocki. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2000, s. 386-424, seria: Daimonion. ISBN 83-88524-00-3. (pol.).
• Teodor Ojzerman: Powstanie filozofii marksistowskiej. Tłumaczyli: Władysław Jankowski, Michał Kelles-Krauz, Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1966. (pol.).
• Teodor Ojzerman: Powstanie materializmu dialektycznego i historycznego — rewolucja w filozofii. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 407-428. (pol.).
• Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). Tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).
• А. Г. Мысливченко: Философия в советской и постсоветской России. 1. «Советский период». W: А. Г. Мысливченко и др.: Русская философия. Энциклопедия. Под общ. ред. М. А. Маслина. М.: Мир философии, 2020, s. 770-775. ISBN 978-5-9909860-9-1. (ros.).

Linki zewnętrzne

• Ładosz Jarosław. Partia komunistyczna a filozofia. „Nowa Krytyka”, 08/01/2016.  (Referat wygłoszony na konferencji "Rola inteligencji w procesie budownictwa socjalizmu w Polsce", 28-29 IX 1982)
• Ewald Iljenkow. O sytuacji filozofii (list do KC partii)