Fiołkowate

Fiołkowate
Ilustracja
Fiołek bagienny
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządróżopodobne
Rządmalpigiowce
Rodzinafiołkowate
Nazwa systematyczna
Violaceae Batsch
Tab. Affin. Regni Veg.: 57. 2 Mai 1802
Hybanthus enneaspermus
Melicytus ramiflorus
Hymenanthera crassifolia

Fiołkowate (Violaceae Batsch.) – rodzina roślin zaliczana współcześnie do malpigiowców (Malpighiales). Należy do niej ok. 900[3]–985[2] gatunków skupionych w 25[4]–28[5] rodzajach. Większość należących tu rodzajów obejmuje rośliny drzewiaste, pnącza i rośliny zielne terenów nizinnych w tropikach i strefie subtropikalnej, jedyny wyjątek to rodzaj fiołek Viola, do którego należy aż 550 gatunków, którego przedstawiciele są rozpowszechnieni na całym świecie w różnych siedliskach, włączając w to strefę umiarkowaną, a nawet Arktykę i siedliska alpejskie[3][6]. W Polsce dziko rosną przedstawiciele też tylko tego jednego rodzaju (ponad 20 gatunków fiołka)[7]. Fiołki uprawiane są jako rośliny ozdobne, rzadziej stosowane są jako jadalne (liście i kwiaty). Rośliny z tego rodzaju oraz Rinorea, ze względu na zawartość m.in. salicylanu metylu wykorzystywane są w medycynie. Rośliny z rodzaju Rinorea jako metalofity mogą być stosowane do fitoremediacji, poza tym gatunki drzewiaste z tego rodzaju dostarczają drewna. Kilka gatunków Hybanthus wykorzystywanych jest do sporządzania pułapek do łapania ptaków[6].

Morfologia

Pokrój
Byliny i rośliny jednoroczne, krzewy, drzewa i pnącza[6][3].
Liście
Z przylistkami, u większości przedstawicieli skrętoległe, naprzeciwległe tylko u części gatunków z rodzajów Hybanthus i Rinorea. Blaszka jest pojedyncza, tylko u niektórych gatunków z rodzaju Viola bywa podzielona. Jej kształt jest zmienny – od równowąskiego do nerkowatego, brzeg cały lub piłkowany[6].
Kwiaty
Pojedyncze lub w pęczkach (głównie u gatunków zielnych) lub zebrane w różnorodne kwiatostany: groniaste, wiechowate, wierzchotkowate (głównie u gatunków drzewiastych). Na szypułkach kwiatów występuje para liści przykwiatowych (podkwiatków). U połowy rodzajów (w tym zwłaszcza starszych linii rozwojowych jak np. w rodzaju Fusispermum) kwiaty są promieniste, u pozostałych – mniej lub bardziej grzbieciste. Mogą być drobne lub okazałe. Zwykle są obupłciowe (jedno- tylko u niektórych przedstawicieli rodzaju Melicytus)[6]. Działek kielicha jest 5, mają różną wielkość[6] i są trwałe[2]. Płatków korony jest 5, przeważnie wolnych[8], równowąskich do okrągławych[6]. Pręcików jest 5 (rzadko 3) wolnych lub w różnym stopniu zrośniętych, często także z gruczołkami miodnikowymi[6]. Łączniki w pylnikach zakończone okazałymi lub szczątkowo wykształconymi łuskami lub ostrogami[3][6]. Zalążnia górna powstaje zwykle z 3 (rzadko 2 lub 5) owocolistków[6]. Zawsze jest jednokomorowa[8]. Na łożyskach ściennych rozwijają się pojedyncze do licznych zalążków[6]. Znamię o bardzo zróżnicowanej budowie[3].
Owoce i nasiona
Najczęściej wielonasienne torebki otwierające się wzdłuż nerwów środkowych owocolistków[3]. Czasem są one drewniejące, czasem wykształcają się jako mięsista jagoda (Gloeospermum i Melicytus), orzech (Leonia), czy mieszek. Nasiona są kulistawe lub jajowate, rzadko oskrzydlone (Agatea i Anchietea). U wielu przedstawicieli nasiona zaopatrzone są w ciała tłuszczowe (elajosomy), które stanowiąc pożywienie dla mrówek powodują, że owady te przyczyniają się do rozprzestrzeniania diaspor (myrmekochoria)[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina przedstawiana jest jako siostrzana dla Goupiaceae i blisko spokrewniona z męczennicowatymi Passifloraceae i wierzbowatymi Salicaceae, wraz z którymi zaliczana jest do obszernego rzędu malpigiowców (Malpighiales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych[2].

←


Humiriaceae – pochodnikowate




Achariaceae





Goupiaceae



Violaceae – fiołkowate





Passifloraceae – męczennicowate




Lacistemataceae



Salicaceae – wierzbowate










Peraceae




Rafflesiaceae – bukietnicowate



Euphorbiaceae – wilczomleczowate







Phyllanthaceae – liściokwiatowate



Picrodendraceae





Linaceae – lnowate



Ixonanthaceae






Pozycja systematyczna według systemu Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa ukęślowe (Dilleniidae Takht. ex Reveal & Tahkt.), nadrząd Violanae R. Dahlgren ex Reveal, rząd fiołkowce (Violales Perleb), rodzina fiołkowate (Violaceae Batsch)[9].

Podział rodziny na podrodziny, plemiona i rodzaje[10][4]

Podrodzina Fusispermoideae Hekking

  • Fusispermum Cuatrec.

Podrodzina Leonioideae

  • Leonia Ruiz & Pav.

Podrodzina Violoideae

  • Afrohybanthus Flicker
  • Agatea A.Gray
  • Allexis Pierre
  • Amphirrhox Spreng.
  • Anchietea A.St.-Hil.
  • Bribria Wahlert & H.E.Ballard
  • Calyptrion Ging.
  • Decorsella A.Chev.
  • Hybanthopsis Paula-Souza
  • Hybanthus Jacq.
  • Isodendrion A.Gray
  • Ixchelia H.E.Ballard & Wahlert
  • Melicytus J.R.Forst. & G.Forst.
  • Noisettia Kunth
  • Orthion Standl. & Steyerm.
  • Paypayrola Aubl.
  • Phyllanoa Croizat
  • Pigea Ging.
  • Pombalia Vand.
  • Rinorea Aubl.
  • Schweiggeria Spreng.
  • Scyphellandra Thwaites
  • Viola L. – fiołek

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b c d Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  3. ↑ a b c d e f Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 35-38. ISBN 83-7079-778-4.
  4. ↑ a b Violaceae Batsch. W: Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-20].
  5. ↑ List of Genera in VIOLACEAE, [w:] Vascular plant families and genera [online], Kew Gardens & Missouri Botanical Garden [dostęp 2018-01-04] (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l Heywood V. H., Brummitt R. K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 331-333. ISBN 1-55407-206-9.
  7. ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular plants of Poland - a checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  8. ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 219. ISBN 83-214-1305-6.
  9. ↑ Crescent Bloom: Violaceae (ang.). The Compleat Botanica. [dostęp 2009-11-30].
  10. ↑ David J. Mabberley: Mabberley’s Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 967. ISBN 978-1-107-11502-6.

Media użyte na tej stronie

Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) -xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Hymenanthera crassifolia0.jpg
Autor: Kurt Stüber [1], Licencja: CC-BY-SA-3.0

Species: Hymenanthera crassifolia
Family: Violaceae

Image No. 1
Viola uliginosa Sturm53.jpg

Viola uliginosa Besser

Original Caption
Grosses Sumpfveilchen, Viola uliginosa
Melicytus ramiflorus kz6.jpg
Autor: Krzysztof Ziarnek, Kenraiz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Melicytus ramiflorus in Auckland Botanic Gardens
Hybanthus enneaspermus in Talakona forest, AP W IMG 8537.jpg
Autor: J.M.Garg, Licencja: CC BY-SA 4.0
Spade Flower or Rathnapurusha Hybanthus enneaspermus syn. Ionidium suffruticosum at Talakona forest, in Chittoor District of Andhra Pradesh, India.