Firletka poszarpana

Firletka poszarpana

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	goździkowate
Rodzaj	firletka
Gatunek	firletka poszarpana
Nazwa systematyczna
Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet Willdenowia 12: 189 1982[3]
Synonimy Agrostemma flos-cuculi (L.) G.Don Agrostemma lusitanica G.Don Coccyganthe flos-cuculi (L.) Rchb. Coccyganthe pratensis Schur Coronaria flos-cuculi (L.) A.Br. Floscuculi pratense Opiz Lychnis flos-cuculi L. Melandrium flos-cuculi (L.) Röhl. Silene flos-cuculi (L.) Clairv. Silene flos-cuculi subsp. flos-cuculi[3]

Firletka poszarpana (Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet) – gatunek byliny należący do rodziny goździkowatych (Caryophyllaceae Juss.). Występuje w Europie i Azji (Zakaukazie, wschodnia i zachodnia Syberia^[4]. W Polsce jest rośliną pospolitą^[5].

Systematyka

• Według nowszych ujęć taksonomicznych gatunek ten włączony został do rodzaju Silene i ma nazwę Silene flos-cuculi (L.) Greuter & Burdet Willdenowia 12:189. 1982^[4].
• W obrębie rodziny goździkowatych należy do podrodziny Caryophylloideae, plemienia Sileneae^[4].

Morfologia

Korzeń

Firletka wytwarza płytki system korzeniowy, składający się z krótkiego korzenia głównego (5–8 cm), oraz niepozornych korzeni bocznych^[6].

Łodyga

Pojedyncza, Wyrastająca z przyziemnej rozety, o wysokości 30–60 cm Sztywna, wyprostowana, kanciasta, rozgałęziająca się w górnej części. Jest pokryta krótkimi, twardymi, skierowanymi w dół, włoskami, przez co sprawia wrażenie szorstkiej w dotyku, ponadto jej powierzchnia jest nieco lepka (szczególnie w górnej części). Zabarwienie zielone, z ciemnym, czerwonym odcieniem^[7][8].

Liście

Odziomkowe mają kształt od lancetowatego do łyżeczkowatego. Mierzą 20–150 mm długości oraz 4–30 mm szerokości. Liście łodygowe są siedzące, mają lancetowaty kształt i dorastają do 30–80 mm długości oraz 4–15 mm szerokości^[9].

Kwiaty

Zebrane w kwiatostan wierzchotkowaty – pierwszy wykształca się kwiat szczytowy, następnie w węźle pod nim powstają dwa odgałęzienia, również zakończone pojedynczym kwiatem, oraz posiadające jeden węzeł liściowy, z niego wyrastają dwa kolejne pędy, prowadząc do rozgałęzień dalszych rzędów. Pęd główny rozgałęzia się szeroko, dzięki czemu jednocześnie rozwinąć może się nawet 6–8 kwiatów na jednej łodydze^[7]. Pojedyncza roślina może ich wytworzyć od 3 do nawet 30^[9]. Kwiaty są obupłciowe, promieniste, wolnopłatkowe, mają około 3,8 cm średnicy. Korona złożona jest z 5 intensywnie różowych płatków zwężających się w paznokieć i wyposażonych w przykoronek, z których każdy jest głęboko powcinany tworząc 4 wyraźne łatki, odpowiadające za ich frędzlowaty, postrzępiony wygląd. Kwiaty zawierają po 10 pręcików, ułożonych rurkowato w dwóch okółkach po 5 pręcików w każdym. Pręciki z pierwszego okółka są dłuższe niż te z drugiego o prawie połowę i wystają z kwiatu, przy czym krótsze pręciki wydłużają się w okresie przekwitania. Słupek jest pięciokrotny, jednokomorowy, o pięciu wolnych szyjkach. Zalążki skręcone, ułożone w zalążni osiowo^[10]. Kielich dzwonkowaty, zrośnięty z pięciu działek tworzących sztywną rurkę, o czerwonawym kolorze, z dziesięcioma ciemnymi żebrami^[7][8][10]. Podsadki krótkie, wąskie i zakrzywione^[7]. Wzór kwiatu firletki: K(₅) C₅ A _{5 + 5} G(₅)^[9].

Owoce

Suche, zielonkawe, jajowate torebki o długości 6–13 mm, otwierające się na szczycie pięcioma łatkami, zawierające po kilka niewielkich nasion^[8][9][10].

• 

  Pokrój

• 

  (c) James Lindsey at Ecology of Commanster, CC BY-SA 3.0

  Liście

• 

  Kwiat

• 

  Kwiat i pąki

• 

  Owoce

Biologia

Rozwój

Bylina, hemikryptofit. Kwitnie od maja do czerwca, ma przedprątne kwiaty zapylane przez błonkówki i motyle o trąbce na tyle długiej, że mogą dotrzeć do nektaru znajdującego się na dnie rurki kwiatowej^[11]. Łodyga wygina się pod ciężarem owada, przez co otwarcie kwiatu kieruje się w dół, zaś ruchy owada powodują strzepywanie pyłku z pylników i przyczepianie się go do jego ciała^[12]. Dzięki specyficznemu owłosieniu i fakturze łodygi, nielotne owady, które nie przysługują się zapylaniu lub mogą zaszkodzić roślinie nie są w stanie skutecznie się po niej wspinać^[7]. Oprócz kwiatów obupłciowych zdarzają się kwiaty męskie lub kwiaty żeńskie^[11].

Genetyka

Liczba chromosomów 2n = 24^[5].

Cechy fitochemiczne

Z rośliny wyizolowano fitoekdysteroidy, saponiny triterpenowe, kwasy fenolowe, pinit oraz szereg związków lotnych^[13][14].

Ekologia

Siedlisko

Łąka z firletką poszarpaną

Typowa roślina łąkowa, porasta łąki wilgotne lub mokre wiosną, obsychające latem, często spotykana na torfowiskach niskich i moczarach^[15]. Często tworzy duże łany. Jest rośliną wskaźnikową zasięgu wylewów nad dużymi rzekami^[15]. Preferuje gleby o dużej zawartości próchnicy i składników mineralnych^[15]. Gatunkowi bardzo sprzyja tradycyjna gospodarka łąkowa – pojawia się często na użytkowanych i pielęgnowanych przez człowieka łąkach i pastwiskach. W związku ze zmianami tradycyjnego sposobu użytkowania łąk oraz ich osuszaniem odnotowuje się zanikanie populacji tej rośliny^[8][16]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Molinietalia^[17].

Oddziaływania międzygatunkowe

Na okazach tego gatunku często można zobaczyć pienistą ciecz przypominającą ślinę. Jest to wydzielina larwy owada z grupy pieników, która wysysa z rośliny soki^[18]. Na firletce żerują także różne gatunki ślimaków, owadów minujących oraz gąsienice motyli^[19].

Zmienność

W obrębie tego gatunku oprócz podgatunku nominatywnego wyróżniono jeden podgatunek^[3]:

• Silene flos-cuculi subsp. subintegra (Hayek) Greuter & Burdet

Nazewnictwo

Nazwa gatunkowa flos-cuculi pochodzi od łacińskich słów flos (kwiat), oraz cuculus (kukułka). Nazewnictwo to ma korzenie w germańskiej literaturze, gdzie roślina określona została jako cuculi flos germanis (Tragus, 1552)^[20]. Skojarzenia rośliny z kukułką interpretowane są na dwa sposoby – pierwszy z nich odnosi się do powiązanego z terminem zakwitania firletki okresu aktywności kukułek^[7], zaś drugi do występowania na łodygach rośliny wydzieliny pieników, która na podstawie ludowych wierzeń określana była jako kukułcza ślina^[18].

Niektóre nazwy zwyczajowe firletki to: ceglarka, filocha, goździki polne, kukułka, młynki, sasolniczka, smoleńka, strzapoczek, świeczek, wstążki^{[21][22][23][24]}.

Znaczenie użytkowe

Roślina ozdobna

Nadaje się na rabaty, do ogrodów wiejskich i naturalistycznych, oraz łąk kwietnych^[25]. Uprawiana w kilku odmianach, m.in: 'Hort's Variety', 'Nana', 'Peggy'.

Roślina lecznicza

Firletka była lokalnie używana w medycynie ludowej, jednak jej popularność w tym względzie nie była wysoka. W tradycyjnym lecznictwie brytyjskim olejek z firletki stosowany był jako remedium na ukąszenia węży, w Rumunii części nadziemne rośliny wykorzystywano w leczeniu ran. W krajach śródziemnomorskich stosowana była również przy malarii, jednak nie zostało udowodnione jej działanie w tym aspekcie. We Włoszech firletkę stosuje się przy migrenach i bólach jelit. Badania wykazały działanie antybakteryjne i przeciwgrzybicze ekstraktów z rośliny^[13]. Z łodyg i liści sporządzano preparat Floskulin stosowany w lecznictwie^[15].

Łąkarstwo

Z gospodarczego punktu widzenia na łąkach jest szkodliwa, gdyż obniża wartość użytkową siana, a w większych ilościach jest dla bydła trująca^[14].

Uprawa

Roślina toleruje zarówno gleby gliniaste jak i piaszczyste, o dowolnym odczynie, przy czym podłoże powinno być wilgotne i przepuszczalne. Stanowisko powinno być nasłonecznione lub tylko częściowo zacienione. Firletkę rozmnaża się głównie poprzez wysiew nasion, możliwe jest również rozmnażanie przez podział i sadzonkowanie. Gatunek jest odporny na choroby i mało podatny na niszczenie przez szkodniki. Wśród zabiegów pielęgnacyjnych wymienić można przycinanie przekwitłych kwiatostanów, które wydłuża kwitnienie^[25].

Przypisy