Fizylierzy (XVII wiek)

Fizylierzy regimentu pieszego hr. Potockiego – oficer i szeregowiec (1775)
Fizylierzy portugalscy (1762)
Fizylierzy pruscy – oficer i szeregowiec w kaszkiecie (1785)

Fizylierzy (z fr. fusilier) – żołnierze piechoty uzbrojeni w karabiny skałkowe, zwane fuzjami (od fr. fusil) albo flintami (od ang. flint), którzy w armiach europejskich XVIII wieku zastąpili muszkieterów[a].

Geneza

Powstanie tej formacji łączy się ze stopniowym upowszechnieniem broni skałkowej w drugiej połowie XVII wieku. Pierwszy regiment fizylierów (Fusiliers du Roi) utworzono w 1671 za panowania Ludwika XIV: wyposażeni w fuzje z bagnetami szpuntowymi, przeznaczeni byli wyłącznie do ochrony i obsługi artylerii. Później, po wprowadzeniu praktyczniejszego bagnetu tulejowego, sukcesywnie zwiększano ich liczbę w jednostkach pieszych (kompaniach muszkieterskich), zastępując nimi i do końca XVII stulecia całkowicie eliminując pikinierów[1]. W przodującej pod względem tych zmian armii francuskiej flinty na początku XVIII w. przydzielano również oficerom i podoficerom. Zastosowanie tej bagnetowej broni o większej szybkostrzelności[b] wpłynęło też na zmiany w taktyce bitewnej, powodując rozciągnięcie linii szyku batalionu przy zmniejszeniu jego głębokości z 6 do 3 szeregów[2].

Wyposażenie

Oprócz flint uzbrojeniem fizylierów były również tasaki o długości od 60–75 cm, natomiast ich oficerowie wyposażeni byli w pałasz, szablę lub szpadę długości 90–100 cm oraz pistolet skałkowy. Rodzajem umundurowania nie różnili się zasadniczo od głównej masy piechoty poza niekiedy używanym przez żołnierzy niższym kaszkietem typu grenadierskiego („mitrą”) z blachą czołową (np. w armii angielskiej, rosyjskiej, pruskiej), zamiast na ogół używanego trójkątnego kapelusza piechoty[3].

W armiach europejskich

Wzorzec ten przejmowały wojska sąsiadów Francji i inne armie europejskie. Początkowo fizylierów przydzielano w niewielkiej liczbie do kompanii muszkieterskich, by następnie wyodrębniać je jako lżejsze kompanie pułków pieszych. W drugiej połowie XVIII wieku w Prusach fizylierami nazywano lekką piechotę, zorganizowaną w samodzielne bataliony, jednakże od końca tego stulecia do połowy XIX wieku nazwą tą w państwach europejskich określano większość piechoty. W XIX w. w każdym batalionie za fizylierskie uważano wszystkie kompanie – tzw. centralne, z wyjątkiem dwóch wyborczych (grenadierów i woltyżerów). Później określenie to pojawia się sporadycznie, zmieniając też nieco swe znaczenie.

W Polsce XVIII wieku dysponującej typowymi fizylierskimi jednostkami pieszymi, regimentem fizylierskim nazwany również został pułk piechoty artylerii koronnej, przeznaczony do zapewnienia eskorty dział i zaszeregowany do tej broni[4]. Za panowania Stanisława Augusta zaliczony do piechoty i od 1776 przekształcony w liniowy 5 regiment fizylierów armii koronnej[c] stacjonujący w Białymstoku, uczestniczył m.in. w bitwach pod Zieleńcami, Dubienką, Maciejowicami, w obronie Pragi[5].

W okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815) fizylierzy stanowili lżej uzbrojone kompanie pułków piechoty[6].

Uwagi

  1. ↑ Mimo że w XVIII w. oddziały dotychczasowych muszkieterów masowo przemianowywano na jednostki fizylierskie, określenie to utrzymywało się w nazewnictwie dość długo i stosowano je nawet w XIX wieku (Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt. w bibliografii).
  2. ↑ Prosty i trwały mechanizm pozwalał na wystrzeliwanie 3 pocisków na minutę, a szyk trójszeregowy umożliwiał nawet jednoczesną salwę (Michael Howard: Wojna w dziejach Europy. Wrocław: Ossolineum, 2007, s. 69-71).
  3. ↑ Co potwierdza Zygmunt Gloger (Encyklopedia staropolska), odnosząc powstanie tej jednostki do czasów saskich, gdy „stanowiła obronę i straż” bliźniaczego regimentu kanonierów, czyli puszkarzy (wg Włodzimierza Kwaśniewicza: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt. w bibliografii).

Przypisy

  1. ↑ René Chartrand: Louis XIV's Army. Oxford: Osprey Publishing, 2005, s. 18.
  2. ↑ René Chartrand: Louis XIV's Army, dz. cyt., s. 20.
  3. ↑ Por. Gerhard Förster, Peter Hoch, Reinhold Müller: Uniformen europäischer Armeen. Berlin: Militärverlag der DDR, 1987.
  4. ↑ Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.
  5. ↑ Encyklopedia wojskowa (1932), dz. cyt.
  6. ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt.

Bibliografia

  • Encyklopedia wojskowa (red. O. Laskowski). Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej – Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1932, t. 2, s. 636
  • Mała encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967, t. 1, s. 401
  • Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Bellona – Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, t. 1, s. 244
  • Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1987, s. 56

Media użyte na tej stronie

43. Regiment Pieszy (Potockiego).JPG
43. Regiment Pieszy (Potockiego)
Füsilier-Reg No 35.jpg
Officer and fusilier of the Prussian Füsilier-Regiment Prinz Heinrich von Preußen (Nr. 35) in 1785
Regimento de Infantaria da Corte.jpg
Autor: Bartolomeu Sesinando Ribeiro Artur , Licencja: CC BY-SA 3.0
Regimento de Infantaria da Corte em 1762. Aguarela de Ribeiro Artur