Florian Zając

Florian Zając

Działacz polskiego państwa podziemnego działacz opozycji antykomunistycznej kapelan NOW i AK dla Obwodu Jasło więzień polityczny w PRL „kapłan wyklęty” proboszcz
ks. Florian Zając, 1970
Kraj działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	12 grudnia 1906 Kruhel Mały
Data i miejsce śmierci	25 października 1980 Przemyśl
Sekretarz generalny przemyskiego Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet oraz Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej
Okres sprawowania	1936–1937
Proboszcz parafii Imienia Maryi i św. Mikołaja w Bączalu Dolnym
Okres sprawowania	1939–1948
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	1931

Ks. Florian Zając z rodzicami i rodzeństwem, 1930 rok

Kościół św. Mikołaja z Bączala Dolnego

Plebania w Bączalu Dolnym, którą zamieszkiwał w latach 1939–1948

Tablica pamiątkowa na gmachu byłego Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Jaśle – Ulaszowicach

Kościół i plebania w Krasiczynie, gdzie spędzał ostatnie lata życia

Tabliczka grobowa ks. Floriana Zająca

Kościół w serialowym Tulczynie

Florian Zając (ur. 12 grudnia 1906 w Kruhelu Małym, zm. 25 października 1980 w Przemyślu) – polski ksiądz katolicki^[1], społecznik i działacz polskiego państwa podziemnego, aresztowany, prześladowany, więziony i torturowany przez władze komunistyczne PRL, aktywny członek Stronnictwa Narodowego, kapelan NOW i AK^[2]. W latach 1939–1948 proboszcz w Bączalu Dolnym. Misjonarz - kaznodzieja. Pierwowzór serialowej postaci ks. Bernarda Grochowskiego z popularnego serialu obyczajowego Plebania^[3] emitowanego na antenie TVP.

Życiorys

Młodość

Urodził się w Kruhelu Małym koło Przemyśla, w głęboko wierzącej rodzinie jako jeden z jedenaściorga dzieci Marcina i Katarzyny z domu Grochowskiej^[4][5]. Z tego rodu wywodzi się kilkoro księży i sióstr zakonnic, w tym m.in: ks. prałat Aleksander Zając z Żurawicy (ur. 1936, zm. 2016) czy siostra Anna Zając, piastująca funkcję organistki w Krasiczynie. Po ukończeniu szkoły powszechnej w rodzinnej miejscowości podjął naukę w II Gimnazjum Klasycznym w Przemyślu^[6]. Po zdaniu w maju 1926 egzaminu dojrzałości, wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu.

Kapłaństwo

Po ukończeniu nauki seminaryjnej, mając niespełna 25 lat, w 1931 przyjął święcenia kapłańskie z rąk ówczesnego biskupa przemyskiego Anatola Nowaka. Jednym z jego wykładowców był bł. ks. Jan Balicki – profesor teologii dogmatycznej i rektor. W ciągu swojej posługi duszpasterskiej jako wikariusz i administrator parafialny pracował w Przeworsku^[7], Wesołej, Dukli, Drohobyczu, Golcowej^[8], Jaśle (od grudnia 1937 do lutego 1939)^[9] i przez okres trzech miesięcy w podsanockich Niebieszczanach^[10] z powodu nieprzyjęcia nominacji na probostwo w Dzikowcu.

Ponieważ wszędzie zajmował się w sposób szczególny młodzieżą w 1936 powołany został do pracy w diecezjalnej centrali Akcji Katolickiej^[11]. W tym samym roku został sekretarzem generalnym Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet oraz Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej oraz w 1937 roku mianowany redaktorem diecezjalnego „Okólnika do Oddziałów Katolickiego Stowarzyszenia Kobiet Diecezji Przemyskiej”^[12].

Praca duszpasterska i konspiracyjna w okresie okupacji niemieckiej

Na kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej, 31 maja 1939 po śmierci księdza Pawła Matuszewskiego został mianowany proboszczem parafii św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym^[13], która liczyła wówczas 2344 wiernych. Dał się poznać jako gorliwy duszpasterz i patriota zatroskany o losy lokalnego kościoła i grona parafian – szczególnie rolników. Podczas II wojny światowej jako kapelan Armii Krajowej dla Obwodu Jasło organizował modlitwy za ojczyznę i w intencji polskich żołnierzy^[14]. Wspierał i chronił parafian przed wywózkami na roboty przymusowe do Rzeszy Niemieckiej. Rokrocznie przypominał o dawnych świętach państwowych, zniesionych przez okupanta hitlerowskiego, w tym 3 maja i 11 listopada. Organizował procesje.

Wbrew zakazom troszczył się i remontował drewniany kościół św. Mikołaja z 1667 roku. Podjął starania o budowę nowego kościoła parafialnego Imienia Maryi^[15] (zlecił opracowanie planów lwowskiemu architektowi Eustachemu Chmielewskiemu), które kontynuował jego następca na funkcji proboszcza ks. prałat Stanisław Czerniec. Ratował Żydów zamieszkałych w Bączalu i okolicach m.in. wystawiając im fałszywe metryki chrztu świętego. Ukrywał żołnierzy i więźniów politycznych uwolnionych w Akcji Pensjonat z 5/6 sierpnia 1943^[16]. Nadzorował prace związane z przyjęciem ludności jasielskiej w trakcie masowych wysiedleń roku 1944^[17] oraz organizował wyprawy do płonącego miasta by ratować sprzęty liturgiczne z kościoła farnego i kościoła oo. Franciszkanów. Na plebanii dawał schronienie wysiedlonym księżom z jasielskich i okolicznych parafii (m.in ks. Adamowi Ablewiczowi i Stanisławowi Bałukowi) oraz swoim bliskim, w tym siostrom: Marii Zając (ur. 1896, zm. 1980, gospodyni)^[18] i Franciszce Bartmińskiej z synami, tj: Stanisławem (księdzem prałatem, dziennikarzem), Marianem (sędzią piłkarskim, brydżystą), Jerzym (profesorem, wybitnym językoznawcą i slawistą)^[19] oraz urodzoną w 1941 córką Marią (działaczką społeczną, lekarką stomatolog)^[20].

W okresie okupacji był zaangażowany w działalność konspiracyjną. Pomimo wykorzystywania dolnej kondygnacji przez żołnierzy hitlerowskich, jego plebania była miejscem narad przywódców i oficerów ruchu oporu, w tym m.in: ppłk Władysława Owoca i por. Józefa Drelichowskiego^[21]. Udostępniał ją także dla potrzeb tajnego nauczania, które prowadził filozof - mgr Jan Knapik. Od 1935 r. członek Stronnictwa Narodowego. Kierował miejscową placówką Narodowej Organizacji Wojskowej uznawaną za jedną z najaktywniejszych w powiecie jasielskim, która w 1943 roku weszła w skład Armii Krajowej. Był opiekunem duchowym i członkiem sztabu powiatowego struktur NOW w regionie jasielskim^[22]. Po zajęciu okolic przez Armię Czerwoną włączył się w akcję ochrony ludności poszukiwanej przez UB, MO i NKWD^[23].

Represje w okresie PRL

Po dokonanej 26 czerwca 1948 rewizji przez funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa został oskarżony o aktywną współpracę z organizacjami antykomunistycznymi związaną z drukowaniem i kolportowaniem książek i ulotek o charakterze patriotycznym. Fałszywie zarzucono mu również nakłanianie do zabicia trzech sowieckich żołnierzy i dwóch członków Polskiej Partii Robotniczej ze wsi Jabłonica^[24]. Aresztowany i osadzony w karcerze pod schodami siedziby Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Jaśle – Ulaszowicach; podczas brutalnych przesłuchań w znacznym stopniu utracił słuch, a następnie przewieziony do więzienia karno-śledczego w Sanoku.

21 września 1948 Wojskowy Sąd Rejonowy w Rzeszowie na sesji wyjazdowej w Sanoku skazał ks. Floriana Zająca w pokazowym procesie na karę dożywotniego więzienia, którą następnie obniżono do 10 lat pozbawienia wolności^[25][26]. Prokurator domagał się kary śmierci. Odbył wyrok w więzieniu we Wronkach, a potem w Zakładzie Karnym w Rawiczu^[27]. Na mocy amnestii w październiku 1953 odzyskał wolność. Po wyjściu z więzienia, podupadły fizycznie i schorowany zamieszkał w Kruhelu. Nie zabiegał o rehabilitację^[28].

Osoba ks. Zająca znalazła się na ściśle tajnej liście 44 kapłanów, ukaranych w 1948 roku, którą płk MO Zygmunt Braude przekazał za pośrednictwem Wandy Górskiej do gabinetu ówczesnego I sekretarza KC PZPR Bolesława Bieruta^[29].

Po kilkumiesięcznym odpoczynku, w lutym 1954 podjął posługę jako wikariusz w Bratkowicach^[30]. Cztery lata później został ekspozytem kościoła w Małkowicach^[31]. W marcu 1958 prowadził nauczanie misji świętych w ponad dziesięciotysięcznej parafii w Leżajsku, które cieszyło się ogromnym zainteresowaniem. W trakcie trwania misji do sakramentu pokuty i pojednania przystąpiło ponad 4500 wiernych i rozdano blisko 6200 komunii świętych^[32]. W 1959 jako proboszcz objął parafię w Izdebkach^[33], a następnie w Malawie. Zamierzał także ekskardynować do archidiecezji wrocławskiej^[34]. Po latach został odznaczony Honorową Odznaką za Tajne Nauczanie w latach '39-45.

Emerytura

Wobec pogarszającego się stanu zdrowia w 1968 na własną prośbę przeszedł na emeryturę. Po rezygnacji z funkcji proboszcza parafii w Malawie dostał od bp. Ignacego Tokarczuka nominację na godność kanonika honorowego przemyskiego, której jednak nie przyjął^[35]. Jako emeryt zamieszkał w Chmielniku, a później u rodziny w Kruhelu^[36]. W 1970 zamieszkał jako rezydent w Krasiczynie, gdzie wspomagał w posłudze duszpasterskiej swojego siostrzeńca księdza Stanisława Bartmińskiego^[37].

Ostatnie lata życia zmagał się z moniliazą. Zmarł nagle w wieku 74 lat na udar mózgu w przemyskim szpitalu. Pochowany w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym przy kościele św. Wojciecha w Kruhelu Małym (obecnie w granicach Przemyśla)^[38]. Uroczystościom pogrzebowym przewodniczył biskup pomocniczy przemyski Stanisław Jakiel^[39].

Serial telewizyjny Plebania

Osoba i życie księdza Floriana Zająca – „kapłana niezłomnego” – zostały wykorzystane jako pierwowzór postaci ks. Bernarda Grochowskiego, który był proboszczem parafii w Tulczynie przed objęciem tej funkcji przez ks. Antoniego Wójtowicza (do 1977 roku). Serialowy ksiądz Bernard był wujem ks. Antoniego, który to opiekował się nim podczas jego ostatnich dni życia^[40]. Serial emitowany był w latach 2000–2012 na antenie TVP1^[41] oraz w TVP Polonia.

Zobacz też

• Parafia św. Mikołaja i Imienia Maryi w Bączalu Dolnym
• Sługa Boży ks. Stanisław Kołodziej
• Kościół z Bączala Dolnego
• Ks. Władysław Gurgacz - kapelan PPAN

Przypisy