Flota rzymska

Ten artykuł należy dopracować: od 2008-06 → poprawić styl – powinien być encyklopedyczny, od 2008-06 → zweryfikować treść i dodać przypisy, od 2022-12 → poprawić błędy językowe lub stylistyczne (pomoc: powszechne błędy językowe). Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Flota rzymska (łac. classis) – siły morskie starożytnego Rzymu, których głównym zadaniem była obrona obszarów morskich i rzecznych państwa rzymskiego.

Jej główne ośrodki znajdowały się w Rawennie i Misenum, mniejsze zaś w niektórych prowincjach nadmorskich i na Renie oraz Dunaju. Marynarze rekrutowali się z najniższych grup społeczeństwa rzymskiego, nawet spośród niewolników. Od czasów Klaudiusza we flocie mogli służyć tylko wyzwoleńcy i mieszkańcy nadmorskich prowincji. Dowódcami (praefecti classis) byli za Augusta jeszcze wyzwoleńcy, później ekwici.

Historia

Wczesna republika

Pierwsza wzmianka o rzymskiej flocie pochodzi z roku 311 p.n.e., po podbiciu Kampanii, kiedy mianowano dwóch nowych urzędników duumruvi navales i przydzielono im zadanie utrzymania floty. W efekcie republika nabyła swoją pierwszą flotę składającą się z 20 statków, najprawdopodobniej trier, z każdym duumruvirem mającym pod dowództwem 10 statków. Niemniej, przed I wojną punicką głównym zadaniem tej floty było patrolowanie italskiego wybrzeża i rzek, zabezpieczając morski handel przed piratami. Ilekroć musiano podjąć większe działania, tak jak morska blokada oblężonego miasta, Rzymianie prosili o pomoc sprzymierzone greckie miasta na południu Italii, socii navales, by te dostarczyły im załogi i statki.

Rzymska birema z pokładem obsadzonym przez legionistów (fragment reliefu z I w. p.n.e.)

Miejscem pierwszej rzymskiej ekspedycji poza Italią była Sycylia w roku 265 p.n.e. Spowodowało to wybuch niechęci Kartaginy, która w tym czasie była dominującą morską potęgą na zachodnim Morzu Śródziemnym, posiadając długie morskie wybrzeże, doświadczenie oraz dużą flotę. Operacja na Sycylii musiała się opierać na flocie, dlatego Rzymianie postanowili skonstruować flotę składającą się ze 100 kwinkwerem oraz 20 trier. Według relacji Polibiusza, Rzymianie chcieli schwytać kartagiński okręt i na jego podstawie rozpocząć budowę floty. Na jej czele stali dorocznie wybierani przez Rzymian magistrates, ale doświadczenie w sprawach floty mieli głównie niżsi urzędnicy, którzy byli dostarczani przez sojuszników, przeważnie Greków. Praktyka ta była kontynuowana aż do czasów cesarstwa, co również zostało potwierdzone przez bezpośrednie przyjęcie licznych Greków do marynarki.

Ruchomy pomost abordażowy („kruk”), który zapewnił Rzymianom przewagę w bitwach morskich

Pomimo budowy floty, rzymskie załogi było dużo mniej doświadczone od kartagińskich i nie mogli oni liczyć na przeciwstawienie się im w dotychczasowych morskich taktykach, które wymagały dużej zwrotności. W związku z tym zastosowali nową broń, która przechyliła działania wojenne na ich korzyść. Wyposażyli swoje statki w tzw. kruki (corvus), opracowane wcześniej przez mieszkańców Syrakuz przeciwko Ateńczykom. Były to długie pomosty z hakami pozwalające wejść na wrogi statek. Używając go jako mostu, zaokrętowani piechurzy mogli się znaleźć na pokładzie wrogiego okrętu przekształcając walki na morzu w walki na lądzie, w czym rzymscy legioniści byli lepsi. Jednak uważa się, że przez kruki statki robiły się niestabilne i mogły się przewracać.

Chociaż pierwsza morska bitwa (w pobliżu Wysp Liparyjskich) zakończyła się porażką Rzymu, siły zaangażowane w nią były stosunkowo małe. Poprzez korzystanie z kruków, raczkująca flota rzymska odniosła swoje pierwsze większe zwycięstwo w bitwie pod Mylae. W trakcie wojny Rzym nadal wygrywał na morzu i zdobył doświadczenie w marynarce wojennej, mimo że poniósł również szereg katastrofalnych strat z powodu sztormów, natomiast odwrotnie, kartagińska flota była wyniszczona. Ich pasmo sukcesów pozwoliło Rzymowi popchnąć wojnę dalej przez morze do Afryki i samej Kartaginy i w ostatniej bitwie wojny, w pobliżu Egadów, Rzymianie okazali wyższość swojej floty nad Kartagińczykami.

Na początku II wojny punickiej (218 p.n.e. - 202 p.n.e.), równowaga potęgi morskiej w zachodnim rejonie Morza Śródziemnego przesunęła się z Kartaginy do Rzymu. To spowodowało, że Hannibal, wielki wódz kartagiński przeniósł wojnę na Półwysep Apeniński. W odróżnieniu od pierwszej wojny, flota odgrywała małą rolę po którejkolwiek stronie w II i w III wojnie punickiej, z wyjątkiem przeprowadzania dostaw i posiłków. Dużo później (168 p.n.e.) Rzym podbił Ilirię i utworzył tam prowincje, I wojna iliryjska w 229 p.n.e. była datą, kiedy Rzymianie po raz pierwszy przepłynęli Morze Adriatyckie i zaczęli ekspansje na wschód. Ponieważ Rzym był coraz bardziej zamieszany w wydarzenia wschodniego Morza Śródziemnego, rzymska flota odgrywała jeszcze raz ważną rolę. Do końca II wieku p.n.e., Rzymianie kontrolowali wszystko co miało później być nazwane mare nostrum („nasze morze”).

Późna Republika

Bitwa pod Akcjum (mal. Lorenzo da Castro, 1672)

Po ostatecznym zwycięstwie Rzymu nad Kartaginą, nie było żadnej innej potęgi morskiej, mogącej walczyć z Rzymem i rzymska flota została w dużej mierze rozwiązana. Wobec braku obecności poważnych sił morskich, rozwijało się piractwo, zwłaszcza w Cylicji, które stanowiło rosnący problem dla rzymskiej gospodarki. Przez jakiś czas zawierano umowy z piratami, ale przynosiło to tylko tymczasowe skutki. W końcu, w 67 p.n.e. senat upoważnił Pompejusza do pokonania ich. W szeroko zakrojonej i wspólnej kampanii Pompejusz oczyścił morza z piratów. Potem, flota została zredukowana jeszcze raz, tylko do służb porządkowych przeciwko sporadycznemu piractwu. Ostatnia szeroko zakrojona kampania rzymskiej floty w rejonie Morza Śródziemnego od III wieku była w czasie wojen domowych, które zakończyły okres republiki.

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

Galera wojenna na denarze Marka Antoniusza

Ponieważ Republika rzymska rywalizowała ze sobą, rzymscy wodzowie ponownie zbudowali silną flotę. Sekstus Pompejusz, w swoim konflikcie z Oktawianem, otrzymał dowództwo nad italską flotą przez senat w 43 p.n.e. i kontrolował ważny politycznie przewóz zboża z Sycylii do Rzymu. Po porażce Sekstusa w 42 p.n.e., Oktawian zapoczątkował ogromne morskie zbrojenia, wspomagane przez jego najbliższego współpracownika, Marka Agrypę. Statki zostały zbudowane przy Rawennie i Ostii, zbudowano nowy port, Portus Julius, zwerbowano wielu żołnierzy i wioślarzy, wliczając w to ponad 20 000 niewolników. Agrypa również wprowadził nowe morskie rodzaje broni, takie jak katapulty strzelające hakami (harpago) i wieże na końcu każdego statku. W końcu, Oktawian i Agrypa zwyciężyli Sekstusa w Bitwie pod Naulochus w 36 p.n.e., kładąc kres całemu oporowi Pompejusza. Siła Oktawiana ponadto była zademonstrowana przeciwko połączonym flotom Marka Antoniusza i Kleopatry, królowej Egiptu, w bitwie pod Akcjum w 31 p.n.e., gdzie Antoniusz zgromadził 230 statków przeciwko 400 statkom Oktawiana. Ta ostatnia morska bitwa republiki rzymskiej ostatecznie ustaliła Oktawiana jedynym panem Rzymu i Morza Śródziemnego. Po tym zwycięstwie, zreformował struktury floty, zakładając kilka kluczowych portów w rejonie Morza Śródziemnego (patrz poniżej). W pełni profesjonalna wtedy flota miała główne zadanie ochraniać statki przed piractwem, eskortować żołnierzy i patrolować europejskie rzeki.

Za czasów Augusta

Za Augusta i po zdobyciu Egiptu potrzebami rzymskiej gospodarki było rozszerzyć szlaki handlowe do Indii. Przeszkodą była Arabska kontrola wszystkich dróg morskich do Indii. Dlatego jednym z pierwszych działań morskich princepsa było przygotowanie się do wyprawy na Półwysep Arabski. Aelius Gallus, prefekt Egiptu zarządził budowę 130 transportowców i później wysadzić 10 000 żołnierzy w Arabii. Lecz marsz przez pustynię w kierunku Jemenu zawiódł i plany odnośnie do kontroli Półwyspu Arabskiego musiały zostać odrzucone.

Na drugim końcu cesarstwa, w Germanii flota odegrała dużą rolę w dostarczeniu zapasów i transportu legionów. W 15 p.n.e. niezależna flota została zainstalowana przy Jeziorze Bodeńskim. Później, wodzowie Druzus Starszy i Tyberiusz użyli floty, próbując poszerzyć rzymskie granice do Łaby. W 12 p.n.e. Druzus zarządził budowę floty 1 000 statków i popłynął na nich wzdłuż Renu do Morza Północnego. Fryzowie i Chauci nie mieli nic, co mogło się równać z liczebnością, taktyką i technologią Rzymian. Kiedy wpłynęli oni do ujść rzeki Wezera i Ems, lokalne plemiona musiały się poddać. W 5 p.n.e. rzymska wiedza dotycząca Morza Północnego i Morza Bałtyckiego została poszerzona podczas kampanii Tyberiusza, sięgającą do Łaby.

Pliniusz opisuje jak rzymskie statki przepływały obok Helgolandu i wypłynęły w morze do północno-wschodniego wybrzeża Danii, a August chwali się w swoim Res Gestae: „Moja flota wypłynęła z ust Renu na wschód jak daleko ziemie Cymbrów których, do tego czasu, żaden Rzymianin nie spenetrował kiedykolwiek żadną drogą lądową albo morską...”. Liczne morskie wyprawy na północ od Germanii musiały zostać porzucone po Bitwie w Lesie Teutoburskim w roku 9 n.e.

Dynastia julijsko-klaudyjska

W latach 15 i 16, Germanik przeprowadził kilka wypraw, wzdłuż rzek Ren i Ems, bez większych rezultatów z powodu zaciętego germańskiego oporu i katastrofalnego sztormu. W 28, Rzymianie tracą kontrole nad ujściem Renu na rzecz Fryzów. Od 37 do 87, rzymska flota odgrywała ważną rolę w podbiciu Brytanii. Zwłaszcza flota Germanika miała wielkie zasługi w licznych lądowaniach u wybrzeży tego kraju. W 46 morska wyprawa popłynęła przez Morze Czarne docierając nawet do Donu. W 57 ekspedycja dotarła do Chersonezu na Krymie. Wygląda na to, że za Nerona flota nabyła strategicznie ważne pozycje do handlowania z Indiami; ale nie było żadnej znanej floty na Morzu Czerwonym.

Być może część floty aleksandryjskiej służyła jako eskorta dla statków handlujących z Indiami. W żydowskim powstaniu, od 66 do 70, Rzymianie zostali zmuszeniu do walczenia z jednostkami żydowskimi, obsługując się w porcie na obszarze dzisiejszego Tel Awiwu, na śródziemnomorskim wybrzeżu Izraela. W tym czasie miało miejsce też kilka zaangażowań na Morzu Martwym.

Dynastie Flawiuszów, Antoninów i Sewerów

Podczas buntu Batawów (69-70) buntownicy dostali w swoje posiadanie flotę przez zdradę, ale nie mogli ich użyć w buncie przeciwko konkurencyjnej flocie. Pozostające statki wróciły do imperialnej władzy, gdy ich przywódca Gaius Julius Civilis został pokonany w otwartej bitwie.

W latach 82 do 85 Rzymianie podjęli kampanie przeciwko Kaledończykom we współczesnej Szkocji. Dlatego rzymska flota rozpoczęła działania na zachodnim wybrzeżu Szkocji. Jednocześnie przeprowadzono wiele wypraw i podróży rozpoznawczych. Podczas ich trwania Rzymianie na krótki czas opanowali Orkady i zdobyli informacje o Szetlandach. Ponoć Rzymianie również wylądowali w Irlandii i na Hebrydach.

Za panowania Pięciu dobrych cesarzy flota prowadziła działalność głównie na rzekach; odgrywało to ważną rolę podczas podboju Dacjii przez Trajana. Została też chwilowo założona flota na rzekach Eufracie i Tygrysie. Również podczas walk z Markomanami, konfederacja pod wodzą Marka Aureliusza stoczyła kilka walk na Dunaju i Cisie.

Pod egidą dynastii Sewerów, militarne wyprawy floty zostały przeprowadzone tylko przez Septymiusza Sewera używając pomocy morskiej w jego kampaniach nad Tygrysem i Eufratem oraz, bardziej, w Szkocji. Rzymskie statki osiągnęły wtedy między innymi Zatokę Perską i kraniec Wysp Brytyjskich.

Kryzys trzeciego wieku

(c) Classical Numismatic Group, Inc. http://www.cngcoins.com, CC-BY-SA-3.0

Jednomasztowa galera należąca do classis Britannica (moneta uzurpatora Allektusa)

Pod rządami wojskowych cesarzy flota rzymska przeżywała poważny kryzys, kiedy podczas rządów Trebonaniana Gallusa, pierwszy raz germańskie plemiona stworzyły własną potężną flotę na Morzu Czarnym. Przez dwa niespodziewane ataki (256) na rzymskich bazach floty w Kaukazie i Dunaju, liczne statki wpadły do rąk Germanów po czym wypady zostały poszerzone na Morze Egejskie; Bizancjum, Ateny, Sparta i inne miasta zostały obrabowane, a odpowiedzialne za to prowincjonalne floty zostały ciężko osłabione. Gdyby napastnicy nie popełnili poważnego błędu, ich ataki mogłyby nie ustać. W 268 miał miejsce inny, bardziej zażarty atak germański. Część najeżdżającej floty zaatakowała śródziemnomorskie wysepki, Kretę, Rodos i Cypr, podczas gdy inna część obrała za cel Grecję. Kolejny raz Rzymianie nie mieli nic, żeby powstrzymać atak. Dopiero gdy siły germańskie musiały zawrócić, pokonał ich Klaudiusz II Gocki.

W 286 cesarstwo rzymskie jeszcze raz było w wielkim niebezpieczeństwie, kiedy dowódca brytyjskiej floty (classis Britannica) – Karauzjusz, urósł w siłę i odłączył się wraz z Brytanią i częścią galijskiego wybrzeża. Za jednym razem Rzymianie stracili panowanie nad kanałem La Manche i Morzem Północnym, dlatego cesarz Maksymian zbudował zupełnie nową Północną Flotę, ale przy braku szkolenia prawie natychmiast zniszczyła się ona podczas sztormu. Dopiero cesarz Konstancjusz I Chlorus był w stanie dostarczyć jeszcze raz wojsko do Brytanii. Przez skoncentrowany atak na Londinium Rzymianie zdołali odzyskać zbuntowaną prowincję.

Późna starożytność

W 330 obie główne floty zostały ustawione w Konstantynopolu. Klasyczne bitwy morskie były wtedy rzadkie. Dokumenty opowiadają o zwycięstwie Kryspusa nad flotą Licyniusza w 324, zniszczeniu łodzi pod Gainas w 400 i morskich wyprawach przeciwko Genzerykowi w V wieku. Rzymskie floty ucierpiały z powodu porażek w walkach z potężną flotą Wandalów w 460 i 468, za cesarzy Majoriana i Antemiusza. Podczas wędrówki ludów działania floty rzymskiej były bezskuteczne. Do rozpadu zachodniego imperium w 476 Rzymianie stosowali swoje okręty wojenne tylko do ewakuacji mieszkańców. Flota pozostawiona we wschodnim Imperium stała się podstawą dla bizantyńskiej floty. Za cesarza Justyniana triery były jeszcze stosowane, mimo że większą rolę odgrywały dromony. Konstantynopol chroniony był przez flotę liburnów.

Dowodzący flotą (przykłady)

• Gajusz Duiliusz, zwycięzca bitwy pod Mylae (260 p.n.e.)
• Marek Atyliusz Regulus, zwycięzca bitwy koło przylądka Eknomos (256 p.n.e.)
• Gajusz Lutatiusz Kato, zwycięzca bitwy koło Wysp Egadzkich (241 p.n.e.)
• Marek Agrypa, zwycięzca bitwy pod Akcjum (31 p.n.e.)
• Pliniusz Starszy, praefectus Classis Misenensis (77 - 79 n.e.)

Organizacja

Powrót zwycięskiej floty (mal. W.L. Wyllie, ok. 1890)

Rekrutacja i kadry

Załogi statków, pomimo ich wielkości były zorganizowane tak samo jak centurie. Wśród załogi często było wielu principales (młodszy oficer) i immunes (specjaliści zwolnieni z pewnych obowiązków), z których niektórzy byli tacy sami jak ci z auxilia, byli oni najczęściej greckiego pochodzenia i byli charakterystyczni dla rzymskiej floty. Każdy statek był dowodzony przez trierarchusa, natomiast oddziały ludzi zostały poddane pod władzę nauachrasowi (gr. dowódca statku). Byli to profesjonalni oficerowie, którzy mieli status dokładnie taki sam jak centurionowie z auxiliów (dlatego czasem nazywani centuriones classiarii). Dowódcami flot byli prefekci, koniecznie ekwici – praefectus classis, nominacja na dowódcę floty z Rawenny lub z Misenum była najbardziej prestiżowa. Prefekci byli politycznie mianowanymi osobami i pomimo że awansowali zazwyczaj z dowództwa auxiliów, ich doświadczenie w morskich sprawach było minimalne, zmuszało ich to do polegania na zawodowych podwładnych.

Członkowie załogi mogli zaciągnąć się jako marynarze, wioślarze, rzemieślnicy i wiele innych, jednak cały personel w cesarskiej flocie został zaklasyfikowany jako żołnierze (milites), pomimo ich funkcji. Chociaż flota miała swoich własnych marynarzy, używane było zawodowe wojsko, żeby atakować nieprzyjaciela z pomostów. Status i pozycja struktur marynarzy rzymskiej floty były nieco podobne do żołnierzy z auxiliów, otrzymywali też podobny żołd.

Pomimo powszechniej opinii, załogi rzymskich statków opierały się na ludziach stanu wolnego i niewolnicy nie byli raczej dopuszczani do wioseł, jedynie, gdy brakowało siły roboczej, i w nagłych przypadkach. Za czasów imperium nieobywatele z prowincji i wyzwoleńcy byli podstawą struktur rzymskiej floty. Żołnierze, którzy nie posiadali rzymskiego obywatelstwa otrzymywali ten przywilej dopiero po 26 (albo nawet 28) latach służby z wszystkimi wiążącymi się z tym korzyściami, zwłaszcza większym żołdem. Potwierdzeniem wydania przywileju były tzw. dyplomy wojskowe, których ok. tysiąca zachowało się do współczesności.

Typy statków

Model rzymskiej biremy

Triery

Klasyczna triera była najważniejszym filarem śródziemnomorskich flot od III wieku p.n.e. i kontynuowały swoją służbę jako mniejsze i szybsze od quinqeuremes i innych większych okrętów. Ich nazwa wzięła się od stosowania trzech rzędów wioseł na burcie.

Pięciorzędowce

Wraz z czterorzędowcami stanowiły większość statków wśród rzymskiej marynarki od I wojny punickiej i czasów późniejszych.

Liburny

Były niewielkimi, szybkimi galerami z załogą w liczbie kilkudziesięciu ludzi.

Okręty rzymskie najczęściej były nazywane na cześć bogów (Mars, Jupiter, Minerwa, Izyda), herosów (Herkules) oraz pojęć takich jak Harmonia, Lojalność, Zwycięstwo (Concordia, Fides, Victoria).

Burtowe balisty na pokładzie okrętu (fragment reliefu z kolumny Trajana w Moguncji)

Rzymska kwinkwerema

Uzbrojenie

Następujące bronie zostały użyte w różnym czasie przez rzymską flotę do walki z przeciwnikami:

• Kadłub statku, używany, by płynąć na ukos i łamać wiosła statku nieprzyjacielskiego, unieruchamiając go.
• Tarany, używane do niszczenia wrogich statków, przez rozbicie go.
• Haki, używane by przerzucić je na wrogi statek i pozwolić wojsku przejść na jego pokład. Wariacje:
  • Kruki, pomosty abordażowe z ciężkim szpicem na spodzie. Po unieruchomieniu wcześniej nieprzyjacielskiego okrętu, przerzucano corvus, który wbijał się w pokład wrogiej jednostki; po pomoście na pokład nieprzyjaciela przechodziła piechota, której rzymskie jednostki przewoziły znaczny kontyngent, i rozstrzygała bitwę w walce wręcz. Używano ich tylko na początku I wojny punickiej. Współczesna odbudowa sugeruje, że prawdopodobnie zaprzestano ich używania z powodu tracenia stabilności przez statki. Podobno dwie floty zginęły przez to w sztormach.
  • Harpax lub harpago, następca kruków, ulepszona konstrukcja zmniejszała niestabilność statków.
• Balisty, mocowane na pokład, jak ich lądowy odpowiednik, używano ich by bombardować statki nieprzyjacielskie pociskami, takimi jak strzały. Czasem używano ładunków zapalających.
• Katapulty, mocowane na pokład, jak ich lądowy odpowiednik, używano ich, by bombardować statki nieprzyjacielskie pociskami, takimi jak kamienie. Czasem używano ładunków zapalających.
• Podpalone strzały i oszczepy
• Wojsko z legionów, które mogło przed bitwą podjąć próby ataku na wrogie statki.
• Marynarze, lekko uzbrojeni, ale także mogli walczyć, kiedy zaszła taka potrzeba.

Floty

Okres pryncypatu

Po zakończeniu wojen domowych August zredukował i zreorganizował rzymskie siły zbrojne, wliczając w to flotę. Duża część floty Marka Antoniusza została spalona, a reszta została cofnięta do nowej bazy przy Forum Iulii (dzisiejsze Fréjus, gdzie pozostała do panowania Klaudiusza. Jednakże, wielka flota została podzielona na dwie pretoriańskie przy Misenum i Rawennie, uzupełnione przez rosnącą liczbę drobnych flot w prowincjach, które często były tworzone na zasadzie ad hoc dla konkretnych kampanii. Ta organizacyjna struktura została utrzymana prawie niezmieniona do IV wieku.

Dwie główne floty stacjonowały w Italii i pełniły rolę centralnych morskich posiłków. Były bezpośrednio dostępne dla cesarza (stąd tytuł „pretoriański”). Wobec braku jakichkolwiek morskich wypraw, ich obowiązkami przeważnie było patrolowanie i obowiązki transportowe. Te floty to:

• Classis Misenensis, ustanowiona w 27 p.n.e., miała bazę w Portus Julius. Później nazywana Classis praetoria Misenesis Pia Vindex.
• Classis Ravennatis, ustanowiona w 27 p.n.e., miała bazę w Rawennie. Później nazywana Classis praetoria Ravennatis Pia Vindex.

Różne prowincjonalne floty były mniejsze od flot pretoriańskich i były złożone z mniejszych statków. Niemniej brały one udział w walkach, całych kampaniach czy atakach na peryferie imperium. Te floty to:

• Classis Alexandrina, miała bazę w Aleksandrii, kontrolowała wschodnią część Morza Śródziemnego. Została ustanowiona przez Cesarza Augusta około 30 p.n.e., prawdopodobnie ze statków ocalałych z bitwy pod Akcjum. Wsparły cesarza Wespazjana w wojnie domowej w 69, otrzymała przydomek Augusta, i odtąd nazywała się Classis Augusta Alexandrina.
• Classis Britannica, ustanowiona w 43 w Portus Itius (Boulogne-sur-Mer), kontrolowała kanał La Manche i wody dookoła Brytanii
• Classis Germanica, ustanowiona w 12 p.n.e. at Castra Vetera, kontrolowała rzekę Ren, i była głównie flotą rzeczną, aczkolwiek pływała także po Morzu Północnym. Po 50, flota ta została przeniesiona do Colonii Agrippinensis. Później nazywana Classis Augusta Germanica Pia fidelis.
• Classis Pannonica, rzeczna flota ustanowiona w 35 p.n.e. w Aquincum w Panonii (dzisiejszy Budapeszt). Kontrolowała Dunaj od Castra Regina w Recji (dzisiejsza Ratyzbona) do Singidunum w Mezji (dzisiejszy Belgrad). Została zreorganizowana za dynastii Flawiuszów, wtedy też została zmieniona jej nazwa na Classis Flavia Pannonica.
• Classis Moesica, miała bazę w Noviodunum, kontrolowała dolny Dunaj i zachodnie Morze Czarne.
• Classis Pontica, założona w 14 p.n.e., od 54/60miała bazę w Trapezuncie (Pont), ta flota broniła południowe i wschodnie Morze Czarne.
• Classis Perinthia, ustanowiona po zdobyciu Tracji w 46, miała bazę w Perinthus. Pływała po wybrzeżu trakijskim. Prawdopodobnie połączona z Classis Pontica w latach późniejszych.
• Classis Syriaca, ustanowiona w 63 p.n.e., od 70 miała bazę w Seleucia Pieriae w Syrii, ta flota kontrolowała zachodnie Morze Śródziemne i Morze Egejskie.
• Classis Mauretanica, miała bazę w Caesarea Mauretaniae, kontrolowała afrykańskie wybrzeże zachodniego Morza Śródziemnego.
• Classis nova Libyca, pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 180, miała bazę w Ptolemais w Cyrenajce.

Okres dominatu

Mała galera rzymskiej floty rzecznej (rekonstrukcja muzealna)

Ponieważ Imperium stanęło w obliczu zwiększonego zagrożenia, kilka nielicznych flot zostało stworzonych podczas III wieku z większych prowincjonalnych flot. Większość z nich było flotami rzecznymi, stworzone zostały by przeciwdziałać napadom. Wśród nich były:

• Classis Venetum, miała bazę w Akwilei, działała na Morzu Adriatyckim.
• Classis Scythiae, stworzona z Classis Moesica, pływała po ujściu Dunaju (Scytia Młodsza) i Morzu Czarnym.
• Classis Anderetianorum, miała bazę w Parisii (Paryż), działała na Sekwanie i rzece Oise.
• Classis Ararica, miała bazę w Caballodunum (Chalon) pływała po rzece Saonie.
• Classis fluminis Rhodani, miała bazę w Arles i pływała po Rodanie.
• Classis Sambrica, miała bazę w Locus Quartensis (nieznane położenie), działała na rzece Sommie i na kanale La Manche.
• Classis Carpathia, została odłączona z Classsis Syriaca około 400 miała bazę na Wyspach Egejskich, na Karpathos.

Porty

Główne porty rzymskie znajdowały się w:

• Misenum
• Classis, nieopodal Rawenny
• Aleksandrii
• Leptis Magna
• Ostii
• Moguncji (nad Renem).