Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej

Monitory w Pińsku.

Wnętrze wieży monitora rzecznego Flotylli Pińskiej.
Ostre strzelanie w czasie ćwiczeń.

Bandera wojenna RP z lat 1919–1930. Podnoszono ją na statkach czynnych flotylli rzecznej oraz na łodziach do nich należących.

Flaga wojskowych statków żeglugi śródlądowej z lat 1930–1938.

Flaga wojskowych statków żeglugi śródlądowej z lat 1938–1939.

Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej (do 17 października 1931: Flotylla Pińska) – polska flotylla rzeczna wchodząca w skład Marynarki Wojennej w okresie międzywojennym, stacjonująca w Pińsku na rzece Pinie. Flotylla operowała na tzw. morzu pińskim – w dorzeczu Prypeci z głównymi rzekami: Prypeć, Pina, Strumień.

Powstanie flotylli i pierwsze walki

Flotylla Pińska powstała 19 kwietnia 1919 roku, gdy gen. Antoni Listowski zgodził się, aby Jan Giedroyć stworzył z trzech motorówek Lech, Lisowczyk i Lizdejko, w Pińsku, patrol rozpoznawczy. W połowie 1919 roku oddział ten wziął udział w starciach z flotą bolszewicką pod Mostami Wolańskimi i pod Horodyszczem, gdzie 3 lipca 1919 roku trzy łodzie motorowe przeprowadziły rajd rzeką Jasiołdą. Na jednej z łodzi znajdował się pluton 34 pułku piechoty pod dowództwem chorążego Andrzeja Baja, który pod nieprzyjacielskim ogniem desantował się i zdobył Horodyszcze, co następnie umożliwiło zajęcie, ważnego ze względów komunikacyjnych, Łunińca^[1]. Na pamiątkę tych wydarzeń 3 lipca ogłoszono Świętem Flotylli Rzecznej w II RP^[2].

17 września 1919 roku doszło do pierwszego starcia z kanonierkami przeciwnika. Motorówki uzbrojone M.I i M.II starły się ze statkami uzbrojonymi Trachtomirow i Burzyn pod Petrykowem. W wyniku starcia uszkodzony został Trachtomirow.

Z nadejściem zimy spieszeni marynarze obsadzili okopy między Petrykowem a Nowosiółkami. Kompania marynarska liczyła 4 oficerów i 80 podoficerów oraz marynarzy.

Flotylla w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku

W marcu 1920 roku flotylla wzięła udział w zdobywaniu Mozyrza, gdzie włączono do jej składu nowe jednostki zdobyte na Flotylli Dnieprzańskiej. Następnie flotylla brała udział w ofensywie kijowskiej, podczas której w dniu 27 kwietnia doprowadziła podczas walk w rejonie Czarnobyla do wyparcia Rosjan na Dniepr. Następnie flotylla brała udział w tworzeniu przyczółków na lewym brzegu Dniepru w Kijowie oraz w defiladzie w tym mieście. Po zdobyciu nowych okrętów utworzono Flotyllę Kijowską operującą na Dnieprze. W trakcie kontrofensywy bolszewickiej pod koniec maja część Flotylli Pińskiej została odcięta od głównych sił, w związku z czym załogi zatopiły okręty w dniu 13 czerwca 1920 roku. Ocalałe jednostki walczyły podczas odwrotu na wodach Prypeci, jednak część, z uwagi na niski stan wody, zatopiono w Pińsku i pod Kochanowiczami. Flotyllę rozwiązano 2 sierpnia 1920 z powodu zajęcia dorzecza Prypeci przez Armię Czerwoną i samozatopienia większości jednostek pływających.

Flotylla po traktacie ryskim

Okręty Flotylli na Pinie

11 października 1920 utworzono Oddział Detaszowany Flotylli Wiślanej na Prypeci, 2 marca 1922 przemianowany na Flotyllę Pińską. Po likwidacji 1 października 1925 Flotylli Wiślanej i przejęciu większości jej jednostek przez Flotyllę Pińską stała się ona jedyną flotyllą rzeczną w Polsce. Bazą główną flotylli był Pińsk, w którym cumowało ponad 100 jednostek bojowych i transportowych. Mieściła się w nim Komenda Portu Wojennego, koszary, schrony i hangary dla wodnosamolotów, warsztaty, biura oraz hale dokowe i konstrukcyjne, a także, po drugiej stronie rzeki, bazy paliwowe i składy amunicji. Bazą była także graniczna Nyrcza. W 1939 roku z części sił Flotylli utworzono Oddział Wydzielony Rzeki Wisły. Wiosną 1939 utworzono w ramach Flotylli Oddział Wydzielony na Prypeci.

Rzeczna Eskadra Lotnicza

W latach 1928–1937 Flotylla miała siły lotnicze (składające się z łodzi latających Schreck FBA-17HMT2). Początkowo był to Rzeczny Pluton Lotniczy, później, rozbudowany stał się Rzeczną Eskadrą Lotniczą^[3].

Personel

Dowódcy flotylli

• por. mar. Jan Giedroyć – od 19 kwietnia 1919 do 16 marca 1920
• mjr mar. Edward Sadowski – od 16 marca do 2 lipca 1920
• ppłk mar. Jerzy Wołkowicki – od 2 lipca do 2 sierpnia 1920
• kpt. por. mar. Marian Wolbek – od 2 marca 1922 do 22 października 1924
• kmdr por. Władysław Blinstrub – od 23 października 1924 do 25 lutego 1927
• kmdr Witold Zajączkowski – od 25 lutego 1927 do 6 października 1939

Zastępcy dowódcy flotylli

• kmdr ppor. Stanisław Hryniewiecki – od 3 kwietnia 1932 do 19 grudnia 1936
• kmdr por. Henryk Eibel – od 19 grudnia 1936 do 6 października 1939

Oficerowie sztabowi artylerii Flotylli

• ppłk / płk art. Stefan Zielke (1936–1938)
• ppłk art. Włodzimierz Klewszczyński (1938–1939)

Dowódcy Oddziału Detaszowanego Flotylli Wiślanej na Prypeci

• kpt. mar. Bohdan Jarociński – od 11 października 1920
• por. mar. Aleksander Mohuczy – 1920–1921
• kmdr ppor. Edward Rozenbaum – 1921 do 13 stycznia 1922
• kpt. por. mar. Ignacy Antoniewicz – od 13 stycznia do 2 marca 1922

Kampania wrześniowa

Działania wojenne

Trałowiec rzeczny typu T1

We wrześniu 1939 roku Flotylla (bez Oddziału Wydzielonego Rzeki Wisły) składała się z 6 monitorów rzecznych, 3 kanonierek rzecznych, 4 statków uzbrojonych, 17 kutrów uzbrojonych (w tym 3 kutry obsługi i 1 zwiadu artyleryjskiego i łączności), 2 kutrów meldunkowych, 7 trałowców rzecznych i statku minowo–gazowego, oraz 48-50 jednostek pomocniczych, w tym 32 kryp, statku szpitalnego, 2 holowników, kilku motorówek i 6 ślizgaczy. Wszystkie jednostki zatopiono na rozkaz generała Franciszka Kleeberga w 1939 roku. Od 25 września do 12 listopada służba awaryjno-ratownicza Wojennej Flotylli Dnieprzańskiej oraz przedsiębiorstwo robót ratowniczych i podwodnych EPRON wydobyły co najmniej 54 z nich, w tym 26 okrętów bojowych (5 monitorów, 2 kanonierki, 15 kutrów uzbrojonych, statek minowo–gazowy i 3 trałowce), które następnie po remoncie i przezbrojeniu wcielono do WFD.

W dniach 10–14 września 1939 na bazie batalionu zapasowego (mobilizowany od 31 sierpnia) i Oddziału Desantowego (utworzony 2 sierpnia) sformowano dwa bataliony morskie, złożone ze spieszonych podchorążych Szkoły Podchorążych Marynarki Wojennej w Gdyni i marynarzy rezerwy. Dowódcami batalionów zostali kmdr Pawłowski i kpt. mar. Marian Foltyn (początkowo por. mar. Władysław Galiński). Marynarze zostali przemundurowani w polowe mundury wojsk lądowych, oficerowie i podchorążowie starszego rocznika zatrzymali garnizonowe czapki marynarskie, młodsi podchorążowie i rezerwiści w większości z własnej inicjatywy umieszczali orzełki Marynarki Wojennej na czapkach polowych.

Większość stanu osobowego Flotylli 20 września, po zatopieniu jednostek pływających, wymaszerowała na rozkaz gen. Kleeberga w kierunku Lubieszowa i Włodawy, z zamiarem przebijania się w kierunku Rumunii. 22 września, pozbawiony łączności z dowództwem gen. Kleeberg, zdecydował podjąć marsz z odsieczą dla Warszawy. 28 września zmienił nazwę swych wojsk na SGO „Polesie”.

Po odejściu, zgodnie z rozkazem Kleeberga, nielicznych wątpiących w celowość dalszej walki oraz części marynarzy narodowości ukraińskiej i białoruskiej, nastąpiła reorganizacja batalionów morskich, które 28 września weszły wraz z innymi marynarzami w skład 182 Pułku Piechoty z 60 Dywizji Piechoty jako 3 batalion „morski”. Dowódcą batalionu został kmdr ppor. Stefan Kamiński, dowódcami kompanii kpt. mar. woj. Lucjan Rabenda, kpt. artylerii Jerzy Wojciechowski i kpt. piechoty Jan Lipecki. Kwatermistrzem został kmdr ppor. Alojzy Pawłowski. Ponadto z marynarzy utworzono 4 kompanię samodzielnego batalionu 179 Pułku Piechoty tej dywizji (dowódca – ppor. mar. Bohdan Korsak).

Część marynarzy flotylli nie dołączyła do SGO „Polesie”, lecz do Grupy KOP gen. bryg. Wilhelma Orlika-Rückemanna, tworząc w niej zbiorczy batalion marynarski, pod dowództwem kolejno: kmdr. por. Henryka Eibla, kpt. mar. Edmunda Jodkowskiego i kpt. art. Bogusława Rutyńskiego. Większość z nich w nocy 25/26 września dostała się do niewoli sowieckiej, przy czym kilkudziesięciu zostało następnego dnia zamordowanych w Mokranach.

Organizacja w 1939 roku

Dowództwo flotylli

• Dowódca flotylli – kmdr Witold Zajączkowski
• Zastępca dowódcy – kmdr por. Henryk Eibel
• Szef sztabu – mjr dypl. art. Władysław Szczekowski
• Oficer artylerii sztabu – ppłk art. Włodzimierz Klewszczyński
• Oficer techniczny – kpt. mar. inż Wacław Trzebiński
• Oficer łączności – kmdr ppor. Bronisław Witkowski
• Oficer wywiadowczy – kpt. mar. Narcyz Małuszyński
• Naczelny lekarz – kpt. mar. lek Kozłowski
• Kapelan – mjr ks. Henryk Antonowicz
• Oficer flagowy – por. mar. Janusz Marciniewski
• Komendant Portu Wojennego Pińsk – kmdr ppor. Mieczysław Reutt
• Oficer inspekcyjny Portu Wojennego Pińsk – por. mar. rez. Stefan Murza-Murzicz
• Intendent Flotylli – kpt. mar. Alojzy Mrozik
• Kapelmistrz – chor. mar. Julian Tomaszewski
• Oficer gospodarczy (Brześć n. Bugiem) – por. mar. Stanisław Nawrocki (do roku 1932)
• Oficer oświatowy – kpt. mar. Czesław Basiński
• Szef kancelarii – st. bsm. Wacław Szwarc
• d-ca grupy taborów – por. mar. rez. Józef Walewski
• d-ca sekcji zaopatrzenia – por. mar. rez. Józef Graniczny
• d-ca 4 grupy kutrów uzbrojonych – bsm. Mieczysław Zalewski
• d-ca batalionu zapasowego – kmdr ppor. Alojzy Pawłowski

Dowódcy dywizjonów

• 1 dywizjon bojowy – kpt. mar. Mieczysław Sierkuczewski
• 2 dywizjon bojowy – kmdr ppor. Stefan Kamiński
• 3 dywizjon bojowy – p.o. kpt. mar. Bronisław Bończak

Dowódcy okrętów

• Monitor ORP „Wilno” – kpt. mar. Edmund Jodkowski
• Monitor ORP „Kraków” – kpt. art. Jerzy Wojciechowski
• Monitor ORP „Warszawa” – por. mar. Jan May
• Monitor ORP „Horodyszcze” – kpt. mar. Andrzej Marzecki
• Monitor ORP „Pińsk” – kpt. mar. Jan Kierkus
• Monitor ORP „Toruń” – kpt. mar. Bolesław Porydzay
• Statek OPL ORP „Generał Sikorski” – ppor. mar. rez. Stanisław Ludwik Fidosz
• Statek OPL ORP „Hetman Chodkiewicz” – por. mar. rez. Edward Kulesza
• Statek uzbrojony ORP „Generał Szeptycki” – ppor. mar. rez. Wacław Przyjemski
• Statek minowo–gazowy ORP „Mątwa” – kpt. mar. Narcyz Małuszyński
• Ciężki kuter uzbrojony ORP „Nieuchwytny” – por. mar. Olgierd Koreywo
• Kanonierka ORP „Zawzięta” – por. mar. w st. spocz. Jerzy de Latour
• Kanonierka ORP „Zuchwała” – kpt. art. Władysław Jasik
• Kanonierka ORP „Zaradna” – por. mar. rez. Czesław Kaiser

Jednostki Flotylli

Jednostki sztabowe

• Statek sztabowy „Admirał Sierpinek” – por. mar. Janusz Marciniewski
• Motorówka sztabowa S 1
• Motorówka sztabowa S 2
• Ślizgacz Nr 5

1 Dywizjon Bojowy

D-CA oddziału kanonierek – kpt. art. Władysław Jasik

• Monitor ORP „Kraków” – kpt. art. Jerzy Wojciechowski
• Monitor ORP „Wilno” – kpt. Edmund Jodkowski
• Kanonierka „Zuchwała” – kpt. art. Władysław Jasik
• Kanonierka „Zaradna” – por. mar. rez. Czesław Kaiser
• Kanonierka „Zawzięta” – por. mar. w st. spocz. Jerzy de Latour, z-cz d-cy st. bosman Świeczka
• I Grupa Kutrów Uzbrojonych- bsmt. Leopold Hohn
  • Kuter uzbrojony KU 16
  • Kuter uzbrojony KU 17
  • Kuter uzbrojony KU 18
  • Kuter uzbrojony KU 19
  • Kuter uzbrojony KU 21 kuter obsługi
• Krypa mieszkalna K 20
• Statek OPL „Generał Sikorski” – ppor. rez. mar. Stanisław Ludwik Fidosz
• Ślizgacz Nr 1

2 Dywizjon Bojowy

• Monitor „Warszawa” – d-ca por. mar. Jan May
• Monitor „Horodyszcze” – d-ca kpt. mar. Andrzej Marzecki
• II Grupa Kutrów Uzbrojonych – d-ca st. bsm. Feliks Krauze
  • Kuter uzbrojony KU 22 kuter obsługi
  • Kuter uzbrojony KU 24 kuter obsługi
  • Kuter uzbrojony KU 25
  • Kuter uzbrojony KU 26
• Krypa mieszkalna K 8
• Statek OPL „Hetman Chodkiewicz” – por. mar. rez. Edward Kulesza
• Ślizgacz Nr 2

p.o oficera mechanika – st. bsm. Stanisław Sęk

3 Dywizjon Bojowy

• dowódca – kpt. mar. Bronisław Bończak
• Monitor „Pińsk” – kpt. mar. Jan Kierkus
• Monitor „Toruń” – kpt. mar. Bolesław Porydzay
• Kuter uzbrojony KU 7 kuter zwiadu
• III Grupa Kutrów Uzbrojonych – st. bsm. Henryk Pełda
  • Kuter uzbrojony KU 23 kuter obsługi
  • Kuter uzbrojony KU 27
  • Kuter uzbrojony KU 28
  • Kuter uzbrojony KU 29
• Krypa mieszkalna K 10
• Statek uzbrojony „Generał Szeptycki”
• Ślizgacz Nr 3

Oficer mechanik – chor. mar. Bolesław Chabałowski

Oddział Minowo–Gazowy

• Statek minowo-gazowy „Mątwa” – d-ca kpt. mar. Narcyz Małuszyński
• Trałowce pancerne T 1, T 2, T 3
• Trałowce bocznokołowe T 4, T 5, T 6, T 7

Oddział Łączności

• Kuter meldunkowy KM 14
• Kuter meldunkowy KM 15
• Pływająca baza łączności K 2
• Motorówka P 3
• Dwa plutony łączności lądowej

Baza Wysunięta z Pogotowiem Technicznym

• Kuter uzbrojony KU 1
• Kuter uzbrojony KU 2
• Kuter uzbrojony KU 3
• Holownik Neptun
• Statek sanitarny „Generał Sosnkowski”
• Krypa amunicyjne K 12
• Krypa amunicyjne K 13
• Krypa paliwowa K 14
• Krypa paliwowa K 15
• Krypa paliwowa K 25
• Pływająca kantyna K 17
• Warsztaty pływające K 19
• Krypa nurków K 7
• Krypa mieszkalna K 9
• Krypa mieszkalna K 30

d-ca bazy wysuniętej – kpt. mar. rez. Jan Hordliczka

d-ca pogotowia technicznego – ppor. inż. rez. Stanisław Gwiazda

Port Wojenny Pińsk

• Holownik „Kiliński”
• Motorówka P 1
• Motorówka P 2
• 15 kryp obsługi
• Pluton OPL
• Pluton łączności
• Pluton administracyjny
• Komendant PW Pińsk – kmdr ppor. Mieczysław Reutt
• oficer techniczny portu – kmdr ppor. Józef Trybel
• Lekarz portu – por. lek. Adam Proń
• Kwatermistrz portu – kpt. mar. Konstanty Łączkowski
• D-ca Kompanii Portowej – por. adm. Piotr Gajewski.
• Kierownik WPMW-KMDR – ppor. ss. inż. Stanisław Sokołowski

Straty osobowe

Polegli i zamordowani w działaniach Flotylli Pińskiej i SGO Polesie

Polegli, zamordowani i zmarli w czasie okupacji, w niewoli i na zesłaniu

Zobacz też

• polegli w działaniach OW Wisła

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Jerzy Pertek: Marynarze generała Kleeberga. Warszawa: KiW, 1986, seria: Biblioteka Pamięci Pokoleń.
• Jerzy Pertek: Wielkie dni małej floty. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1967.
• Mieczysław Kowalski: Relacja Mieczysława Kowalskiego, maszynopis
• Tablica na zbiorowej mogile w Woli Gułowskiej
• Andrzej Olejko: Rzeczna Eskadra Lotnicza Flotylli Pińskiej. Pruszków: 1994.
• Józef Wiesław Dyskant: Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej 1919-1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08251-0.
• Karol Taube, Olgierd Żukowski: Zarys historii wojennej flotyll rzecznych. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Sławomir Zagórski: Białe kontra Czerwone. Polscy marynarze w wojnie z bolszewikami. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2018

Linki zewnętrzne

• Flotylla Pińska. rzeczna2004.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-02-12)].