Fołks-Partaj

Fołks-Partaj (jid. Partia Ludowa), właśc. Jidisze Fołks-Partaj in Pojln (jid. Żydowska Partia Ludowa w Polsce) – ugrupowanie żydowskie działające w okresie II Rzeczypospolitej i przez krótki czas po II wojnie światowej. Partia ta propagowała ideały autonomizmu żydowskiego, czołowej koncepcji wpływającej na kształtowanie się ruchu fołkistowskiego. Członkowie Fołks-Partaj w Polsce, w przeciwieństwie do reszty fołkistów, bardzo silnie akcentowali znaczenie języka jidysz.

Historia

Ugrupowanie po raz pierwszy pojawiło się na arenie politycznej w 1916 r., kiedy to jej członkowie pojawili się do wyborów do Rady Miejskiej Warszawy. Fołkiści prezentowali wówczas stanowisko wrogie wobec porozumienia ugrupowań polskich i żydowskich. Powstanie partii zostało proklamowane w 1917 r., na urządzonej w tym celu konferencji. Wkrótce ruch stał się bardzo silny w Warszawie, Łodzi, Lublinie, jak również na obszarze województwa wileńskiego.

Znaczącymi działaczami Fołks-Partaj w tym okresie byli m.in., Noach Pryłucki, Samuel Hirszhorn, Elchanan Zeitlin, Hirsz Nomberg i Cemach Szabad. W 1919 r., w wyborach do Sejmu, fołkistom polskim udało się zdobyć 2 miejsca w izbie, ale w wyborach 1922 r. już żadnego. Było to związane z ostrą walką z Blokiem Mniejszości Narodowych. W 1926 r. miał miejsce rozłam, w wyniku którego Cemach Szabad utworzył Jidisze Demokratisz-Fołkistisze Partaj in Pojln (jid. Żydowska Partia Demokratyczno-Ludowa w Polsce), która na swoją siedzibę wybrała Wilno. Wkrótce jednak oba środowiska zaczęły ciążyć w swoim kierunku. Było to spowodowane wspólnym zwalczaniem Bloku Mniejszości Narodowych pod przywództwem Izaaka Grübauma przed wyborami parlamentarnymi w 1928 r. W 1931 r. doszło do zjednoczenia obu ugrupowań na wspólnym zjeździe. Po przewrocie majowym na bazie ŻDP powstał Ogólno-Żydowski Narodowy Blok Wyborczy. Zajmował opozycyjne stanowisko do partii syjonistycznych. Fołkiści nie byli jednak w stanie z powodzeniem konkurować z innymi, większymi ugrupowaniami, takimi jak Aguda, Bund czy partie syjonistyczne.

Po II wojnie światowej ruch fołkistowski w Polsce usiłował odrodzić się pod postacią Żydowskiego Stronnictwa Demokratycznego. Partia ta nie uzyskała jednak legalizacji ze strony władz.

Ideologia

Członkowie Fołks-Partaj opowiadali się przeciwko emigracji Żydów z krajów diaspory, w przeciwieństwie do syjonistów. Zamiast tego propagowali ich „kulturową autonomię” i podkreślali znaczenie języka jidysz jako ważnego czynnika kulturotwórczego. Niechętnie ustosunkowywali się także do polskich i żydowskich partii socjalistycznych, choć Fołks-Partaj prowadziła współpracę z Bundem w ramach takich organizacji oświatowych jak CISZO i Szul-Kult.

Bibliografia

• Polski słownik judaistyczny – dzieje, kultura, religia, ludzie, ZofiaZ. Borzymińska (oprac.), RafałR. Żebrowski (oprac.), NataliaN. Aleksiun, t. 1, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2003, s. 435, ISBN 83-7255-126-X, OCLC 749207194 .
• Cz.Brzoza, A.L.Sowa, Historia Polski 1918-1945, Kraków 2006, ISBN 83-08-03845-X, s. 249.