Fordońska Szkoła Szybowcowa

Fordońska Szkoła Szybowcowa

Upamiętnienie szkoły szybowcowej w Fordonie
Państwo	Polska
Siedziba	Miedzyń k. Fordonu
Data założenia	1933
Zakończenie działalności	1963
Profil działalności	szybownictwo
Zasięg	Bydgoszcz, województwo poznańskie, pomorskie
Powiązania	Aeroklub Bydgoski
Położenie na mapie Bydgoszczy Fordońska Szkoła Szybowcowa
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Fordońska Szkoła Szybowcowa
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 Fordońska Szkoła Szybowcowa
53°09′27″N 18°08′43″E/53,157500 18,145278

Szybowiec IS-A Salamandra, używany po II wojnie światowej

Szybowiec Grunau Baby używany w czasie II wojny światowej

SZD-10 Czapla używany w latach 50. i 60. XX w.

Fordońska Szkoła Szybowcowa im. Czesława Tańskiego – jeden z większych w Polsce północnej ośrodków szkolenia szybowcowego, istniejący w latach 1933–1963 na wzgórzach k. Fordonu (Bydgoszczy).

Lokalizacja

Szkoła znajdowała się na tzw. górnym tarasie Fordonu, w 1977 roku włączonym w obręb terytorium miasta Bydgoszczy. Istniejące na jego krawędzi Zbocze Fordońskie o wysokości względnej 40–50 m umożliwiało noszenia żaglowe, po starcie szybowców z lin gumowych. Symbolem szkoły jest tzw. Góra Szybowników, z widniejącym na jej zboczu kamiennym znakiem szkoły.

Historia

Okres 1933–1939

W lutym 1933 roku Zarząd Kolejowego Koła LOPP przy Warsztatach Kolejowych w Bydgoszczy zorganizował sekcję szybowcową^[1], która postanowiło zorganizować szkołę w okolicy Bydgoszczy^[2][a]. Pierwsze dwa szybowce szkolne typu CWJ wykonano samodzielnie w Warsztatach Kolejowych, a 3 września 1933 wystawiono je publicznie na Starym Rynku w Bydgoszczy^[1]. Jeden z szybowców nazwano „Piła”, co miało być odpowiedzią na prowokacyjny napis „Bromberg”, jaki Niemcy umieścili na szybowcu używanym w Schneidemühl (Pile)^[1]. Do połowy 1934 roku do sekcji kolejarskiej w Bydgoszczy dołączyły nowe sekcje: Związku Strzeleckiego, 1 Drużyny Harcerskiej, Szkoły Przemysłowej, Liceum Handlowego, Kabla Polskiego, Koronowska i ogólna członków niestowarzyszonych, a liczba szybowców w mieście wzrosła do 11^[1].

Za najdogodniejszy teren do założenia szkoły szybowcowej uznano Zbocze Fordońskie. Po uzgodnieniu z właścicielem majątku Miedzyń Wielki wydzierżawiono tereny na tzw. górnym i dolnym tarasie Fordonu, a w dworku urządzono kwatery dla uczniów^[2]. Organizatorem szkoły był działacz społeczny inż. Kazimierz Stabrowski^[3]. Na Czarnej Górze, eksponowanej stromymi zboczami od wschodu i południa, zamontowano sprzęt, wyciągi gumowe, chwiejnicę oraz wytyczono miejsca ćwiczeń, startów i lądowań^[4]. Pierwszymi instruktorami szkoły byli: pilot kpt. Stanisław Micewski i pilot wyczynowy Michał Offierski^[4]. Michał Offierski pełnił również funkcję kierownika szkoły^[5]. Uroczyste poświęcenie szybowiska odbyło się 24 października 1934 r., w uroczystości wziął udział starosta bydgoski Michał Stefanicki, prezydent Bydgoszczy Leon Barciszewski oraz gen. Wiktor Thommée^[6]. Stosowano miesięczny cykl szkoleniowy (od kwietnia do października), a napędem dla szybowców były naciągane na kołowroty liny gumowe^[1]. Średni czas lotu wynosił ok. 1 minuty na pułapie ok. 40 m. Po lądowaniu szybowce wciągano na górę przy pomocy transportu konnego. W sezonie 1934 r. wyszkolono 190 pilotów na kategorię A, 54 z nich uzyskało następnie kategorię B^[7].

Szkoła początkowo podlegała organizacyjnie poznańskiemu okręgowi Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, a od 1936 roku stała się Szkołą Okręgową LOPP i szkoliła kandydatów z całego okręgu bydgosko-poznańskiego, m.in. wojskowych, harcerzy, członków kół szybowcowych z Bydgoszczy, Wielkopolski i całego kraju (w tym kobiety) oraz prowadziła kursy dla wyszkolonych pilotów^[3]. Od 1934 roku szkolono także adeptów Szkoły Podchorążych w Bydgoszczy, co przyczyniło się do poprawy kondycji ekonomicznej szkoły, zasilenia w sprzęt szybowcowy i nowy hangar^[2][4]. W tym czasie dysponowano szybowcami CWJ, „Wrona”, „Czajka” i „Salamandra”, a „Wrony-bis” budowano samodzielnie^[3]. Nowym szybowcom nadawano indywidualne nazwy, np. w 1936 trzem „Czajkom” – „Bydgoszcz”, „Poznań” i „Fordon”^[4]. W 1939 na infrastrukturę szkoły składało się około 20 szybowców, samolot RWD-8, dwa drewniane hangary, budynek administracyjny i gospodarczy, wyciągi i chwiejnica^[1].

28 października 1934 na szybowisku szkoły fordońskiej odbyły się pierwsze ogólnopolskie zawody szybowcowe, których zwycięzcą został Kazimierz Mindak – późniejszy długoletni prezes Aeroklubu Bydgoskiego^[8], a w 1938 – ogólnopolskie zawody modeli szybowcowych z udziałem 60 zawodników. W latach międzywojennych rekordowy pod względem długości lot żaglowy w Fordonie przeprowadził instruktor Kalinowski, który przy starcie z lin gumowych szybował w powietrzu godzinę i 36 minut^[2]. Natomiast instruktor Michał Offierski pobił rekord Polski na szybowcu „Lwów” przelatując 210 km w linii prostej^[8]. 31 maja 1936 r. Michał Offierski odszedł ze stanowiska kierownika szkoły, jego następcą został Eugeniusz Jackowski^[9].

W latach 1933–1939 wyszkolono w Fordonie łącznie 1300–1400 pilotów, tj. 10% pilotów szybowcowych w Polsce^[1]. Siedziba administracji szkoły mieściła się w Bydgoszczy przy ul. Gdańskiej 92^[10].

Okres 1939–1945

W okresie okupacji niemieckiej (1939–1945) szkoła szybowcowa przeszła pod jurysdykcję niemieckiej organizacji NSFK (Nationalsozialisfischer Fliegerkorps), która szkoliła pilotów na kursach w cyklu 6-tygodniowym na szybowcach typu SG-38, a później na Grunau Baby IIB („Jeżyk”)^[3]. W styczniu 1945 wycofujący się Niemcy spalili jeden z hangarów, a sprzęt ukryli w okolicznych miejscowościach^[3].

Okres 1945–1963

Po II wojnie światowej powstał w Bydgoszczy Oddział Lotnictwa Cywilnego, kierowany przez inż. Wiktora Leję, który kompletował dla szkoły poniemiecki sprzęt (szybowce, wyciągarki)^[11]. Zdołano w sumie ściągnąć do Fordonu ok. 300 szybowców porzuconych przez Niemców w Nakle, Chełmnie i Szczecinie^[2]. Część z nich przekazano innym ośrodkom szkoleniowym i aeroklubom na Pomorzu, Kujawach i w Wielkopolsce^[3]. Z inicjatywy Eugeniusza Jackowskiego pozyskano halę magazynową z dworca PKP w Fordonie, którą rozebrano i przewieziono na szybowisko. Przy ul. Mennica w Bydgoszczy uruchomiono warsztaty szybowcowe, a przy ul. Jagiellońskiej lotnicze warsztaty mechaniczne^[3].

15 maja 1945 rozpoczął się pierwszy kurs szybowcowy, zorganizowany przez Inspektorat Szybownictwa Departamentu Lotnictwa Cywilnego^[11], a od 28 czerwca do 8 lipca 1945 odbył się w Fordonie I Centralny Kurs Instruktorów Szybowcowych, który dostarczył pierwszą po wojnie kadrę lotnictwa sportowego^[2]. Podczas szkoleń dwukrotnie przekroczono wysokość 1000 metrów w termicznym locie żaglowym wzdłuż Zbocza Fordońskiego^[2].

Szkołę co roku opuszczało kilkuset pilotów szybowcowych, a do 1948 roku – także 600 junaków Służby Polsce^[11]. W okresie stalinizmu (1950–1956) od latania odsunięto część kadry instruktorskiej^[3]. W latach 1949–1950 szkołę podporządkowano organizacji Służba Polsce, w 1950–1953 Lidze Lotniczej, a w 1953–1956 Lidze Przyjaciół Żołnierza^[3]. W latach 50. XX w. szkoła zajmowała we współzawodnictwie krajowym czołowe miejsca, a 1950–1958 była bazą sekcji szybowcowej powstałego w 1946 Aeroklubu Bydgoskiego^[11]. Po odwilży październikowej w 1956 szkołę podporządkowano reaktywowanemu Aeroklubowi Polskiemu. W 1958 z okazji 25-lecia nadano jej za patrona pioniera polskiego lotnictwa Czesława Tańskiego. W tym czasie szkolono rocznie około 300 pilotów oraz dysponowano 35 szybowcami m.in. szkolnymi SG 38 i wyczynowymi typu IS-C Żuraw, Grunau Baby, SZD-10 Czapla, IS-2 Mucha^[11]. Sekcja szybowcowa Aeroklubu Bydgoskiego wróciła wówczas na macierzyste lotnisko przy ul. Biedaszkowo, gdzie rozpoczęto budowę lotniska wojskowego^[3].

Pod koniec lat 50. XX w. przygotowano dokumentację rozbudowy lotniska w Fordonie, m.in. o betonowy pas startowy^[3]. Projekt nie doczekał się realizacji wskutek realizowanej już budowy lotniska aeroklubowego w Bydgoszczy, a także dojrzewającej w latach 60. XX w. koncepcji przeznaczenia terenów pod Fordonem na wielką dzielnicę mieszkaniową^[3]. W 1963 na mocy decyzji Ministerstwa Komunikacji Departamentu Lotnictwa Cywilnego szkołę rozwiązano, a jej kadry, sprzęt i wyposażenie włączono w struktury Aeroklubu Bydgoskiego^[3]. Dzięki temu w latach 60. i 70. XX w. bydgoscy szybownicy aeroklubowi osiągali sukcesy sportowe na arenie ogólnopolskiej i międzynarodowej (Jan Wróblewski, Alfred Bzyl, Tadeusz Gołata, Marian Torz).

Szkoła szybowcowa w Fordonie włożyła duży wkład w rozwój lotnictwa sportowego w Polsce. Wyszkolono 5,8 tys. pilotów, z czego 4,2 tys. w okresie powojennym^[3]. Wielu pilotów zdobyło tu złote i srebrne odznaki szybowcowe oraz diamenty do złotych odznak. Część absolwentów trafiła m.in. do dęblińskiej Szkoły Orląt^[3].

Widoki z Góry Szybowników w XXI wieku po zabudowie dzielnicy Fordon

Nazwy

• 1933–1935 Wielkopolska Szkoła Szybowcowa w Fordonie, Centrum Szybowcowe
• 1936–1939 Okręgowa Szkoła Szybowcowa w Fordonie
• 1939–1945 Szkoła Szybowcowa Narodowosocjalistycznego Korpusu Lotniczego
• 1945–1958 Fordońska Szkoła Szybowcowa
• 1958–1963 Fordońska Szkoła Szybowcowa im. Czesława Tańskiego

Komendanci szkoły

• 1933–1935 Michał Offierski
• 1935–1939 Eugeniusz Jackowski
• 1945–1949 Eugeniusz Jackowski
• 1950–1953 por. pil. Mieczysław Kamiński
• 1953–1956 kpt. pil. Zbigniew Buczek
• 1956–1963 Franciszek Gołata

Absolwenci

• gen. Jan Frey-Bielecki^[1] – dowódca Wojsk Lotniczych i Obrony Przeciwlotniczej Obszaru Kraju (1956–1962), pierwszy po wojnie Polak na tym stanowisku.
• Wiktor Leja^[1] – w 1945 dyrektor bydgoskiego oddziału Departamentu Lotnictwa Cywilnego i Kontroli Cywilnych Statków Powietrznych, później dyrektor techniczny PLL LOT
• Krystyna Ganowiczówna^[1] – poznańska szybowniczka, zdobywczyni wielu rekordów w okresie międzywojennym

Ciekawostki

Pomnik Ikara upamiętniający Fordońską Szkołę Szybowcową ustawiony w 2002 roku z inicjatywy Bydgoskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. W tle Góra Szybowników

• Wśród grupy pierwszych doświadczalnych szybowców w Polsce, dwa („Dziaba” i „Żabuś”) skonstruowano w 1921 roku w Szkole Pilotów w Bydgoszczy według projektów mjr inż. Stefana Malinowskiego i kpt. Franciszka Jacha^[12]. Modele testowano na Czarnej Górze k. Nowego Targu podczas I Polskiego Konkursu Szybowcowego^[12]. W 1925 w II Wszechpolskim Konkursie Szybowców w Oksywiu koło Gdyni brało udział 15 szybowców, w tym trzy skonstruowane w Bydgoszczy („Bydgoszczanka”, „Bimbuś” i „Żabuś II”, który otrzymał I nagrodę za najdłuższy lot – 560 m)^[12].
• W latach 1974–1982 na Zboczu Fordońskim, gdzie dawniej istniała szkoła szybowcowa ćwiczyli członkowie sekcji lotniarskiej Aeroklubu Bydgoskiego^[13]. Kilku bydgoskich pionierów tej dyscypliny w Polsce (Krzysztof Kosior, Władysław Kowalski, Bogdan Kantorski, Andrzej Glaziński) osiągało sukcesy ogólnopolskie w lotach na lotniach, a w latach 80. – na motolotniach^[13].
• W okresie międzywojennym na południowym zboczu Góry Szybowników ułożono kamienny znak szkoły szybowcowej (trzy kamienne mewy w okręgu). W 2015 rada osiedla w Fordonie w ramach programu „budżet obywatelski” odnowiła znak i zbudowała deptak na szczyt^[14].
• Dwie szkoły podstawowe, osiem ulic oraz osiedle w Fordonie nazwano w nawiązaniu do znanych postaci bydgoskiego lotnictwa, w tym szkoły szybowcowej^[15]. Osiedle zbudowane w latach 80. XX w. u podnóża Czarnej Góry nazwano imieniem Szybowników, a szkołę na osiedlu w 2000 roku – im. pilota Czesława Tańskiego^[15].
• 5 czerwca 2002 u podnóża Góry Szybowników odsłonięto pomnik Ikara poświęconego „Pamięci Lotniska Fordon”. Monument powstał z inicjatywy Franciszka Gołaty (ostatniego komendanta szkoły), a został zaprojektowany przez Tadeusza Nowaka z Bydgoskiego Klubu Seniorów Lotnictwa. Budowę wsparła finansowo m.in. Fundacja Stowarzyszenia Lotników Polskich w Londynie i Glasgow oraz mieszkający tam absolwenci Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich (istniejącej w Bydgoszczy w latach 1930–1938).

Zobacz też

• Zbocze Fordońskie & Góra Szybowników
• Aeroklub Bydgoski
• Port lotniczy Bydgoszcz-Szwederowo
• Lotnisko Bydgoszcz-Biedaszkowo
• Centrum Wyszkolenia Podoficerów Lotnictwa
• Wojskowe Zakłady Lotnicze nr 2
• Air Fair
• Sport w Bydgoszczy

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Kazimierz Wojciech Chudziński: Szkoła Szybowcowa w Fordonie 1933–1963 im. Czesława Tańskiego. Bydgoszcz: Sonar, 2018. ISBN 978-83-63189-89-1. OCLC 1043023556.