Forma Urbis Romae

Rekonstrukcja fragmentu Forma Urbis z widownią Teatru Pompejusza
Ceglany mur dawnej świątyni Pokoju – miejsce pierwotnego osadzenia planu

Forma Urbis Romae (Forma Urbis Severiana) lub Forma Urbis marmorea (skr. Forma Urbis) – monumentalny, wykonany w marmurze plan starożytnego miasta Rzym, powstały za panowania cesarza Septymiusza Sewera między 203 a 211 r. n.e.[1]

Opis

Jego pierwotna szerokość wynosiła 18 metrów, a wysokość 13 metrów; został wykuty na ok. 150 marmurowych płytach osadzonych na wewnętrznej ścianie świątyni Pokoju (Templum Pacis), stanowiącej dziś część zespołu bazylikowego św. Kosmy i Damiana.

Wykonano go w skali ok. 1:240[2] i był wystarczająco dokładny, by ukazywać rzuty poziome niemal każdej świątyni, insuli czy term w centrum Rzymu. Granice planu najwidoczniej określała dostępna powierzchnia marmuru, a nie granice geograficzne czy polityczne, jak zwykle na mapach (planach) współczesnych. Był zorientowany geograficznie w kierunku odwrotnym, tzn. południem u góry. Umieszczono na nim nazwy i szczegółowe plany budynków publicznych, ulic oraz domów prywatnych. Twórcy stosowali oznakowania wraz z takimi szczegółami, jak kolumny czy ciągi schodów[3].

W średniowieczu plan ulegał stopniowemu niszczeniu. Marmurowych elementów używano jako materiału budowlanego bądź do produkowania wapna. W 1562 roku młody antykwariusz i rzeźbiarz Giovanni Antonio Dosio odkopał fragmenty Forma Urbis w pobliżu kościoła św. Kosmy i Damiana, działając pod kierunkiem kondotiera-humanisty Torquato Contiego, który prawo do wykopalisk nabył od kanoników tego kościoła. Odkryte fragmenty Conti ofiarował kardynałowi Alessandro Farnese, który powierzył je swemu bibliotekarzowi Onofrio Panviniemu oraz antykwariuszowi Fulvio Orsiniemu. Szczątki te widocznie wzbudziły jednak niewielkie zainteresowanie[4].

Dotychczas odnaleziono ok. 10% oryginalnej powierzchni planu w postaci ponad tysiąca marmurowych fragmentów przechowywanych w Muzeach Kapitolińskich (Pałac Konserwatorów).

Część wykopanego planu prezentuje fragment Forum Augusta, interpretowany jako szkic roboczy lub jako dowód istnienia starszej wersji Forma Urbis[3].

Prace badawcze

Fragmenty planu na XVIII-wiecznej rycinie J.B. Piranesiego

Łączenie ocalałych fragmentów planu absorbuje badaczy od wieków. Uczonym renesansowym udało się dopasować i zidentyfikować ok. 250 fragmentów, zwykle dzięki uchwyceniu znanych punktów orientacyjnych lub obiektów takich jak Koloseum czy Circus Maximus. W drugiej połowie XX wieku, dzięki pracom i publikacjom Guglielmo Gattiego, Lucosa Cozzy i Emilia Rodrigueza Almeidy, zidentyfikowano i zlokalizowano niektóre fragmenty planu. Inni naukowcy (m.in. Claudia Cecamore, Filippo Coarelli, Daniele Manacorda, Domenico Palombi, Luigi Pedroni, David West Reynolds) na nowo zinterpretowali topografię przedstawioną na wielu fragmentach. Projekt badawczy Uniwersytetu Stanforda z 2002 r. odnotował pewne sukcesy w umiejscowieniu czterech fragmentów i połączeniu dziewięciu za pomocą algorytmów rozpoznawania wzorców. Wykorzystując źródła archeologiczne i literackie, od r. 1996 Pier Luigi Tucci z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa umieścił 24 fragmenty w okręgach ustanowionych za panowania Oktawiana Augusta i zaproponował nowe ujęcia: dla obszaru AQVEDVCTIVM na wzgórzu Celius, dla pochodzącego z czasów republiki budynku położonego przy Monte Testaccio i wzniesionego metodą opus incertum (wraz z Lucosem Cozzą) oraz dla obszaru Circus Flaminius (szczególnie okrętu Eneasza i wcześniejszego marmurowego planu z Via Anicia).

Przypisy

  1. ↑ Włoski badacz Matteo Cadario uściśla okres powstania do lat 205–208, zaznaczając, że plan oparto na dokumentach katastralnych (Archaeological Guide to Rome. Adriano La Regina (red.). Electa, 2007, s. 179.)
  2. ↑ M. Cadario twierdzi, że 1:260 do 1:270 (dz. cyt.)
  3. ↑ a b Archaeological Guide to Rome. Adriano La Regina (red.). Electa, 2007, s. 179.
  4. ↑ Rodolfo Lanciani: Storia delle scavi a Roma. Roma 1903, II, s. 169nn, 208nn.

Bibliografia

  • Henric Jordan: Forma Urbis Romae. Regionum XIIII. Berlin, 1874
  • Gianfilippo Carettoni, Antonio Colini, Lucos Cozza, Guglielmo Gatti (red.): La pianta marmorea di Roma antica. Forma urbis Romae. Roma, 1960
  • Emilio Rodríguez Almeida: Aggiornamento topografico dei colli Oppio, Cispio e Viminale secondo la Forma Urbis marmorea. "Rendiconti della Pontificia Accademia romana di Archeologia", t. XLVIII, roczn. 1975-1976, s. 263-278 (Roma, 1976)
  • Emilio Rodríguez Almeida: Forma Urbis marmorea. Nuovi elementi di analisi e nuove ipotesi di lavoro, "Mélanges de l'École Française de Rome" 89/1, s. 219-256 (Roma, 1977)
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Miscellanea sulla «Forma Urbis» marmorea"; + Rodríguez Almeida, E. "Il Campo Marzio settentrionale: «Solarium» e «Pomerium»"; Rendiconti Accademia Romana di Archeologia – III serie Vol. LI-LII. Anni Accademici 1978-1979 e 1979-1980, (Roma, 1980).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Forma Urbis Marmorea. Aggiornamento Generale" 1980, 2 vol., (Roma 1981).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Un nuovo frammento della Forma Urbis Marmorea". Analecta Romana Istituti Danici, Suppl. 10: s. 87-92 (Roma, 1983).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Un frammento di una nuova pianta marmorea di Roma". Journal of Roman Archaeology (1): s. 120-131 (Portsmouth, 1988).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Novità minori dalla Forma Urbis marmorea". Ostraka 1 (1): s. 55-80, (Roma, 1992).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Diversi problemi connessi con la lastra n. 37 della Forma Urbis Marmorea e con la topografia in Circo e in Campo", Rendiconti Accademia Romana di Archeologia, III serie Vol. LXIV. Anno Accademico 1991-1992 (Roma, 1992).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Euristica materiale e forma marmorea: alcuni falsi problemi" + Rodríguez Almeida, E. "Aemiliana", Rendiconti Accademia Romana di Archeologia, III serie Vol. LXVIII. Anno Accademico 1995-1996, (Roma, 1996).
  • Rodríguez Almeida, Emilio. "Forma urbis antiquae, Le mappe marmoree di Roma tra la repubblica e Settimio Severo". Collection de l'École française de Rome 305/2002, (Roma, 2002).
  • Roberto Meneghini, Riccardo Santangeli Valenzani (red.): Formae Urbis Romae. Nuovi frammenti di piante marmoree dallo scavo dei Fori Imperiali. "Bullettino della Commissione Archeologica Comunale di Roma", Suppl. 15 (Roma, 2006), s. 99-101 (z bibliografią tematu z lat 1960-2006)
  • Pier Lugi Tucci: New fragments of ancient plans of Rome, "Journal of Roman Archaeology" 20 (2007), s. 469-80 (recenzja pracy Meneghiniego i Santangeli Valenzaniego z 2006)
  • Pier Luigi Tucci: Dov’erano il tempio di Nettuno e la nave di Enea?, "Bullettino della Commissione Archeologica Comunale di Roma" 98 (1997), s. 15-42
  • Pier Lugi Tucci: Ideology and technology in Rome’s water supply: castella, the toponym AQVEDVCTIVM, and supply to the Palatine and Caelian hill, "Journal of Roman Archaeology" 19 (2006), s. 94-120
  • Pier Luigi Tucci (i Lucos Cozza): Navalia, "Archeologia Classica" 57 (2006), s. 175-202
  • Pier Luigi Tucci: Imagining the temple of Castor and Pollux in circo Flaminio, A. Leone, D. Palombi, S. Walker (red.) Res Bene Gestae. Ricerche di storia urbana su Roma antica in onore di Eva Margareta Steinby. Roma 2007, s. 411-425
  • Pier Luigi Tucci: La controversa storia della Porticus Aemilia, "Archeologia Classica" 63 (2012), s. 575-591
  • Pier Lugi Tucci: The Pons Sublicius: a reinvestigation, "Memoirs of the American Academy in Rome" 56-57 (2011-2012), s. 177-212

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Basilica dei Santi Cosma e Damiano.jpg
Autor: Hugo DK, Licencja: CC BY-SA 4.0
entrata verso il cortile, accanto del muro al quale era attaccata la Forma Urbis Romae
Mapancientformaurbisromae.jpg
Autor: Ulysses K. Vestal, Licencja: Copyrighted free use
Reconstruction of a part of the Forma Urbis Romae, the great ancient marble map of Rome from the time of Septimius Severus.