Formy kształcenia

Formy kształcenia – organizacyjna strona kształcenia, która w odróżnieniu od metod nauczania dotyczy sposobu pracy nauczycieli oraz uczniów. Formy kształcenia obejmują zewnętrzne warunki tegoż kształcenia^[1].

Nadrzędnym celem każdego procesu nauczania, jak podaje Czesław Kupisiewicz, jest optymalny rozwój umysłowy, emocjonalny i wolicjonalny ucznia, czyli wszelkie świadome, planowe i systematyczne oddziaływania dydaktyczno-wychowawcze zapewniające mu wykształcenie ogólne lub zawodowe.

Podział form kształcenia

Formy kształcenia ze względu na cel:

• kształcenie ogólne – wprowadza człowieka w świat przyrody, techniki i kultury, przygotowuje do poznawania i zmieniania siebie i tego świata;
• kształcenie zawodowe – służy nabywaniu kompetencji profesjonalnych, niezbędnych w pracy zawodowej, a więc wiedzy, umiejętności i właściwości osobowych niezbędnych do wykonywania działalności zawodowej

Formy kształcenia ze względu na miejsce, w jakim odbywa się kształcenie:

• kształcenie szkolne – przebiega w specjalnie do tego powołanych instytucjach (szkoły), w których ma miejsce działalność dydaktyczna i wychowawcza skierowana na realizację społecznie akceptowanych celów kształcenia. Może mieć charakter obowiązkowy lub ponadobowiązkowy, ogólnokształcący i zawodowy;
• kształcenie pozaszkolne;
  • kształcenie równoległe – jest działalnością dydaktyczno-wychowawczą prowadzona poprzez instytucje kulturalne, oświatowe, środki masowego przekazu, organizacje i stowarzyszenia skierowana na dzieci i młodzież, stwarzająca warunki rozwoju zainteresowań, zdolności i uzdolnień, poszerzania wiedzy, doskonalenia sprawności nabytych w szkole oraz godziwego spędzania czasu wolnego. Dzięki atrakcyjnym treściom i sposobom działania zaspokajającym zróżnicowane potrzeby dzieci i młodzieży, elastyczności form i metod, swoistej żywiołowości, mają niejednokrotnie silniejszy wpływ na dzieci i młodzież;
  • kształcenie dorosłych – kształcenie ustawiczne – różne formy kształcenia dorosłych z akcentem na uzupełnienie wykształcenia ogólnego oraz dokształcanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.

Formy kształcenia ze względu na treść kształcenia:

• kształcenie jednostronne – odnosi się do każdego typu kształcenia, w którym dominuje jeden rodzaj aktywności podmiotu uczącego się: aktywność intelektualna, emocjonalna lub praktyczna. Każda z nich prowadzi do jednostronnego formowania osobowości ucznia: intelektu, przeżyć i zdolności artystycznych lub umiejętności praktycznych;
• kształcenie wielostronne – postać kształcenia, w której podmiot przejawia nie tylko aktywność poznawczą, emocjonalna i praktyczną, ale każda z nich występuje zarówno w formie produktywnej i nieproduktywnej.

Formy kształcenia ze względu na stopień instytucjonalizacji:

• kształcenie formalne – proces nauczania – uczenia się przebiegający w ramach wysoko zorganizowanych instytucji, o względnie stałych parametrach dotyczących czasu trwania, miejsca przebiegu procesu, rodzaju jednostek organizacyjnych, stosunku dziecka do obowiązku szkolnego;
• kształcenie nieformalne – odbywa się poza oficjalnym i powszechnym systemem szkolnym i przeznaczony jest dla tych, którzy z różnych względów nie mogą realizować obowiązku szkolnego w ramach obowiązującej struktury szkolnej;
  • kształcenie domowe;
  • instytucje edukacji alternatywnej;
• kształcenie incydentalne – trwający przez całe życie nie zorganizowany i niesystematyczny proces nabywania przez każdego człowieka wiadomości, sprawności, przekonań, i postaw na podstawie codziennego doświadczenia oraz wpływów wychowawczych otoczenia: rodziny, rówieśników, sąsiadów, środowiska społecznego, publikacji, dzieł sztuki, i innych środków masowego oddziaływania.

Formy kształcenia ze względu na formy organizacji:

• kształcenie organizowane przez instytucje (szkoła, rodzina) i pojedyncze osoby;
• samokształcenie.

Formy kształcenia ze względu na poziomy:

• kształcenie podstawowe;
• kształcenie średnie;
• kształcenie wyższe;
• kształcenie podyplomowe.

Formy kształcenia ze względu na miejsce:

• kształcenie stacjonarne;
• kształcenie korespondencyjne;
  • m-learning

Formy kształcenia ze względu na formę kierowania:

• kształcenie kierowane bezpośrednio – osoba kierującą jest nauczyciel czuwający nad realizacją założonych celów kształcenia;
• kształcenie kierowane pośrednio – sterującą role pełni autor podręcznika, książki popularnonaukowej, skryptu, audycji radiowej, programu telewizyjnego, filmu oświatowego, Internetu i innych źródeł z których uczeń korzysta w procesie samokształcenia.

Formy kształcenia ze względu na odbiorców:

• specjalne – obejmujące dzieci i młodzież z brakami rozwojowymi;
• dorosłych (ustawiczne) – zwane kształceniem przez całe życie;
• równoległe – tor kształcenia realizowanego głównie przez środki masowego przekazu i różne organizacje.

Formy kształcenia ze względu na system prowadzenia nauczania:

• kształcenie w systemie dziennym
• kształcenie w systemie wieczorowym
• kształcenie w systemie zaocznym
• kształcenie w systemie eksternistycznym
• e-learning

Przypisy

Bibliografia

• Czesław Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki, Warszawa 2005.
• Wincenty Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004.
• Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, t. 2., (red.) T. Pilch, Warszawa 2003.
• Wincenty Okoń, Słownik pedagogiczny, Warszawa 1992.